به گزارش ایرنا، کارشناسان حوزه آب گلستان معتقدند: رعایت‌نشدن الگوی کشت، زیان زیادی برای بهره برداران، اقتصاد، آب، محیط زیست و خاک دارد که بزرگ‌ترین آسیب آن «برهم‌زدن تعادل منابع آب و خاک به ویژه آبهای زیرزمینی و تخریب آبخوان‌ها» است.
به گفته آنان، بهای افزایش سطح زیرکشت بدون رعایت الگوی کشت، ورود آسیب بدون بازگشت، جبران‌ناپذیر و غیرقابل اصلاح به منابع آب زیرزمینی در گلستان است که باید قبل از آن که وضعیت بحرانی شود، از تداوم آن جلوگیری کرد.
وسعت سفره‌های آب زیرزمینی گلستان حدود ۴ هزار و ۹۷۰ کیلومترمربع معادل ۵۵ درصد دشت و معادل ۲۴ درصد وسعت استان است.
سفره‌های آب زیرزمینی آبرفتی که در سطح دشت‌های گلستان گسترش دارد شامل سه نوع آبخوان است. یکی از این آبخوان‌ها، سفره آب زیرزمینی آزاد عمیق است که در سرتاسر حاشیه جنوبی دشت‌های استان گسترش دارد و دارای کمیت و کیفیت مناسب برای شرب، صنعت و کشاورزی است.
دیگر آبخوان گلستان، سفره آب زیرزمینی آزاد کم عمق است که در بخش‌های میانی و شمالی دشت‌های استان گسترش دارد که در بخش‌های میانی دارای کمیت متوسط و کیفیت مناسب برای کشاورزی و صنعت است و به سمت بخش‌های شمال دارای کیفیت شور و نامناسب می‌شود.
همچنین آبخوان دیگر سفره آب زیرزمینی تحت فشار است که در زیر سفره کم عمق در بخش‌های میانی و شمالی دشت‌های گلستان گسترش دارد که در بخش‌های میانی دارای کمیت و کیفیت مناسب برای کشاورزی و صنعت بوده و به سمت بخش‌های شمالی دارای کیفیت نامناسب است.
مطابق داده های آماری شرکت آب منطقه‌ای گلستان، از یکم مهر ۱۴۰۱ لغایت ۳۱ فروردین ۱۴۰۲، در گلستان بر مبنای ایستگاه‌های شرکت آب منطقه‌ای، مقدار بارندگی تجمعی متوسط در استان ۲۱۹ میلیمتر بود که نسبت به آمار بلند ۳۶ درصد کاهش دارد.
براین اساس، ذخیره آبخوان‌های گلستان حدود ۴۳۸ میلیون متر مکعب (حدود ۳۵ درصد) کاهش را نسبت به آمار دوره بلند مدت نشان می‌دهد.
گلستان ۸۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی دارد و با توجه به نحوه کنونی استفاده از آب در بخش کشاورزی، نیاز به حدود ۶ میلیارد متر مکعب آب وجود دارد در حالی که مطابق گزارش کارشناسان مرتبط، سهم بخش کشاورزی از آب تجدیدپذیر استان کمتر از ۲ میلیارد متر مکعب بوده و برای آبیاری تمامی زمین های کشاورزی استان حدود چهار میلیارد متر مکعب کمبود آب محرز است.
با توجه به آب موردنیاز محصولات مختلف در گلستان و توجه به رعایت سند ملی آب تولید محصولات با مصرف آب کم‌بَر، مناسب‌ترین نوع کشت در استان کم آب گلستان است و رعایت الگوی کشت که یکی از اهداف مهم آن مدیریت مصرف آب کشاورزی و عبور از خشکسالی در گلستان، عملیاتی شدن این طرح می‌تواند کمک بزرگ به حل محدودیت تامین آب کشاورزی، پایداری تولید محصولات کشاورزی و رونق اقتصادی بهره‌برداران داشته باشد.
مدیرکل جهادکشاورزی گلستان با اشاره به این که این استان نقش موثر در تولید محصولات کشاورزی کشور دارد گفت: ۲۱۴ هزار بهره‌بردار بخش کشاورزی استان در سال زراعی قبل، ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تن انواع محصولات کشاورزی معادل پنج درصد از تولیدات کشاورزی کشور را تولید کردند.
محمد برزعلی افزود: سرمایه‌گذاری در حوزه کشاورزی هوشمند و استفاده از فناوری با لحاظ تغییر اقلیم و توسعه الگوی کشت با محوریت منابع آبی و براساس کشاورزی قراردادی و تبیین آن میان بهره‌برداران، گسترش و ترویج فناوری‌های مرتبط با کم آبی و خشکسالی و تداوم پیگیری خرید تضمینی محصولات کشاورزی متناسب با شرایط بازار ، از جمله برنامه‌های راهبردی کوتاه، میان و بلند مدت جهادکشاورزی این استان است.
وی یادآور شد: خشکسالی شدید در این خطه طی سال‌های اخیر سبب افت منابع آبی زیر زمینی شده که این شرایط خودداری از کشت محصولات پُرآب طلب را ضروری می‌کند.
برزعلی بیان کرد: کشاورزان گلستان عادت کرده‌اند که آب چاه را هرگونه دوست دارند مصرف کنند در حالی که این منابع جزو منابع ارزشمند و راهبردی استان بوده و باید به نحو مناسب از این سرمایه بهره‌برداری کرد.
وی تاکید کرد: از طرفی کنترل مصرف آب در بخش کشاورزی تنها بر عهده جهاد کشاورزی نیست و باید تمام دستگاه‌های استان پای کار حاضر شوند، ضمن این که توسعه استفاده از دانش روز و فناوری برای کاهش مصرف آب در اراضی کشاورزی نیز باید در دستور کار جدی قرار گیرد.
فعالیت دبیرخانه الگوی کشت در گلستان
مدیرکل جهادکشاورزی گلستان با اشاره به این که اجرای الگوی کشت یکی از نیازهای توسعه بخش کشاورزی استان به شمار می‌رود، گفت: دبیرخانه اجرای این طرح از نیمه دوم سال قبل در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان راه‌اندازی شده است.
برزعلی افزود: دراین استان اجرای الگوی کشت، برپایه آب کشاورزی است و پیگیری سرمایه‌گذاری هم با اولویت اجرای طرح های زودبازده تامین آب زراعی از آب‌بندان و قنات و زراعت ارقام متناسب با سازگاری منطقه خواهد بود.
ابلاغ اجرای الگوی کشت به ۱۴ شهرستان
دبیر الگوی کشت استان گلستان گفت: طرح الگوی کشت ۱۴ محصول زراعی در این استان تهیه شده و برای اجرا به ۱۴ شهرستان تابعه ابلاغ شده است.
علیرضا کیانی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی افزود: محصولات زراعی که برای اجرای الگوی کشت در گلستان معرفی شدند شامل گندم، جو، کلزا، برنج، سویا، پنبه، ذرت علوفه‌ای، چغندرقند، سیب زمینی، گوجه فرنگی، یونجه، نخود، پیاز و ذرت دانه‌ای است.
به گفته وی در اجرای این طرح قرار است تولیدات محصول زراعی در زمین‌های دیم ۵۵ درصد، آبی ۱۸ درصد و درآمد ناخالص از دیم‌زارها ۴۰ و آبی ۱۰ درصد افزایش یابد.
کیانی یادآور شد: تمرکز اجرای الگوی کشت در استان روی زمین‌های دیمزار با افزایش ۳۰ درصد سطح بوده و در مقابل سطح زمین‌های آبی زیر کشت، پنج درصد کاهش می‌یابد.
لزوم سرمایه‌گذاری در اجرای الگوی کشت برای حفظ آبخوان‌ها
دستیار استاندار گلستان در مدیریت یکپارچه آب معتقد است: رعایت نکردن الگوی کشت مناسب، زیان فراوان برای کشاورزان، اقتصاد، آب، محیط زیست و خاک همراه دارد که بزرگ ترین آسیب آن «برهم زدن تعادل منابع آب و خاک به ویژه آبهای زیرزمینی و تخریب آبخوان‌ها» است.
سیدمحسن حسینی افزود: نقش جهاد کشاورزی در مدیریت یکپارچه منابع آب استان، بسیار حیاتی و تعیین کننده است چرا که این سازمان می‌تواند در پوشش زمین‌های شیب دار و مصرف آب نقش تعیین کننده‌ای ایفا کند.
وی یادآور شد: در نوار جنوبی گلستان ۱۱۰ هزار هکتار اراضی زراعی با شیب بیشتر از ۱۴ درجه وجود دارد که این اراضی تهدیدی برای استان به شمار می رود، زیرا تاسیسات و نقاط جمعیتی زیادی در استان که در پای این اراضی شکل گرفته‌اند، همواره در معرض سیلاب پر رسوب ناشی از بارندگی بر سطح این اراضی هستند.
حسینی ادامه داد: از سوی دیگر، حجم بزرگی از خاک در بارش‌ها، از این سطوح به آبراهه‌ها منتقل‌شده و در رودخانه‌ها و به ویژه پشت سازه‌های تقاطعی و پل‌ها رسوب می‌کند و ظرفیت آبگذری رودخانه‌ها را کاهش داده و نیاز به لایروبی رودخانه‌ها را افزایش می‌دهد.
وی که کارشناس حوزه آب در گلستان است، افزود: این رسوبات در زمان سیل موجب آب‌گرفتگی اراضی و تأسیسات پیرامون رودخانه‌ها می‌شود و بخش زیادی از این رسوبات هم در دریاچه سدهای مخزنی و نیز پشت سدهای انحرافی رسوب‌کرده و با کاهش ظرفیت سدها، ضمن تاثیر منفی در برنامه‌ریزی آبگیری و مصرف آب سدها، عمر مفید سدها را کاهش می‌دهند.
حسینی تصریح کرد: از محل منابع آب سطحی ۹۵۰ میلیون متر مکعب و از محل آب زیرزمینی یک میلیارد و ۵۰ میلیون متر مکعب در اختیار بهره‌برداران بخش زراعت و باغ استان قرار داده شده که با توجه به آب مورد نیاز محصولات مختلف و با توجه به سند ملی آب، محصولات با مصرف آب کمتر مناسب ترین نوع کشت دراستان کم آب گلستان است.
با این وجود، مطابق داده‌های آماری کارشناسان دستگاه های مرتبط بخش کشاورزی گلستان، این استان افزون بر ۸۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی قابل کشت وجود دارد که حدود ۲۵۰ هزار هکتار آن آبی و حدود ۴۰۰ هزار هکتار دیم و حدود ۲۰۰ هزار هکتار باقی مانده در صورت انجام عملیات زهکشی و شست شو، قابلیت کشاورزی داردکه برای آبیاری این سطح زمین در استان با روش‌های فعلی به حدود ۶ میلیارد متر مکعب آب نیاز است.
با توجه به این که ظرفیت آب استان گلستان در شرایط عادی و به دور از خشکسالی، حدود دو میلیون و ۵۰۰ هزار متر مکعب است و این میزان تولید آب در استان با توجه به تداوم خشکسالی و افزایش دما طی سال های اخیر، سیر کاهشی به خود گرفته است، باید برای تامین منابع آبی منطقه، برنامه‌ریزی درست صورت داد که اجرای الگوی کشت یکی از راه‌های دسترسی به مدیریت منابع آب کشاورزی و جلوگیری از تخریب آبخوان‌ها است.
حادترین شرایط آب زیرزمینی گلستان در سالجاری رقم خورد
نظر شما