تعاونی‌های زراعی آق‌قلا، الگوی مدیریت آب در بخش کشاورزی

به گزارش ایرنا، ۶۷۰ عضو این شرکت‌های تعاونی زراعی برای اجرای آبیاری نوین تحت فشار در سطح چهار هزار هکتار که مورد مطالعه معاونت آب و خاک جهادکشاورزی استان قرار گرفته بود، توسط شرکتی زیر مجموعه قرارگاه خاتم الانبیا در سال ۱۳۹۹ عملیات آن را آغاز کرده است.

اقدام به موقع شرکت‌های تعاونی زراعی در شهرستان آق قلا در اجرای پروژه مزبور به‌دلیل تغییرات اقلیمی چند سال اخیر و شدت خشکسالی و کمبود منابع آبی، بهره‌گیری از آبیاری سنتی در بخش وسیعی از اراضی آبی و تناسب نداشتن آن با راندمان تولید در واحد سطح و تحمیل هزینه‌های سنگین بر دوش بهره‌برداران زیر مجموعه این تعاونی انجام شد و به پیشرفت فیزیکی 44 درصد رسید.

اجرای آبیاری نوین تحت فشار که به عنوان بزرگترین پروژه آبی حوزه مدیریت مصرف و تولید پایدار کشاورزی به شمار می‌رود، ۱۴۶ کیلومتر لوله‌گذاری با بهره‌گیری از ماشین‌های آبیاری مکانیزه شامل استفاده از ۳۰ دستگاه «سنتر پیوت» در سطح ۲ هزار و ۲۷۹ هکتار و استفاده از ۸۱ دستگاه قرقره‌ای با «بوم مه‌پاش» در سطح هزار و ۷۲۰ هکتار است.

برآورد کارشناسان کشاورزی منطقه این است که با بهره‌برداری از این پروژه، مصرف آب زراعی در زمین‌های مزبور به شیوه سنتی آبیاری به میزان ۱۶ میلیون متر مکعب به هشت میلیون متر مکعب معادل ۵۰ درصد کاهش می‌یابد و به اصلاح الگوی کشت، ارتقای ضریب مکانیزاسیون کشاورزی، افزایش راندمان تولید محصولات کشاورزی و کشت یکپارچی محصولات کشاورزی منجر خواهد شد.

محمدعلی نیکبخت وزیر جهادکشاورزی در سفر چندی قبل خود به گلستان از پروژه در دست اجرای آبیاری نوین تحت فشار شرکت‌های تعاونی «وحدت اسلامی» و «رسالت مزرعه» در جوار قدیمی‌ترین سد وشمگیر شهرستان آق قلا دیدن کرد و پیگیری و تکمیل این طرح را مورد تاکید قرار داد.

با کاهش ظرفیت آبگیری سد وشمگیر با ورود رسوب ۵۰ ساله، فرسودگی ایستگاه‌های پمپاژ و شبکه موجود و حتی از رده خارج شدن آن‌ها، پایین آمدن راندمان آبیاری با میزان آب برداشتی، انتقال به طول چهار الی پنج کیلومتر، تبخیر بالا و هدررفت آب در مسیر انتقال، برداشت بیشتر آب در زمین‌های پایین دست و وجود کانال‌های دارای گل و لای و تخریبی، فعالیت بهره‌برداران ذی نفع در تامین آب دچار مشکل شده است.

مدیر تعاون روستایی استان گلستان گفت: اجرای آبیاری نوین تحت فشار توسط شرکت‌های تعاونی زارعی «وحدت اسلامی» و «رسالت مزرعه» به مساحت چهارهزار هکتار یکی از پروژه‌های مهم و بزرگ کشوری است.

حجت‌الله صالح‌المومنین به خبرنگار ایرنا افزود: بهره‌برداری از این پروژه، فعالیت ۶۷۰ کشاورز را برای تولید پایدار در روستاهای «وحدت اسلامی، امین‌آباد، اسلام‌آباد، اسلام آباد بالا، اسلام آباد پایین، انقلاب و محمدآباد بالا» امیدوار به آینده می‌کند.

به گفته وی این پروژه که طبق گزارش پیمانکار آن از ۴۴ درصد پیشرفت فیزیکی برخوردار است، 2 هزار و ۷۰۰ هکتار از اراضی را تحت پوشش قرار می‌دهد و برآورد فعلی هزینه اجرای آن ۴۰۰ میلیارد تومان است که از محل اعتبارات جهادکشاورزی و خودیاری کشاورزان ذی نفع خواهد شد.

هزینه ۱۱۰ میلیارد تومانی برای پروژه آبیاری

صالح المومنین اضافه کرد: تاکنون ۱۱۰ میلیارد تومان اعتبار برای اجرای پروژه از محل اعتبارات جهادکشاورزی و قرارگاه خاتم الانبیا در لوله‌گذاری به مسافت ۸۲ کیلومتر، نصب پنج دستگاه الکتروموتور، خرید چهار دستگاه «سنتر» و نصب و راه‌اندازی سه دستگاه «سنتر پیوت» و تکمیل ساختمان ایستگاه پمپاژ، هزینه شده است.

وی گفت: برق رسانی، تقویت خط برق و تیرکوبی برای نصب دستگاه‌ها در دست اقدام بوده که در مجموع پیشرفت فیزیکی آن ۱۷ درصد است.

وی بیان کرد: آموزش بهره‌برداران، تشکیل ۲۹ گروه هم‌آب، آموزش سرگروه‌ها، تهیه کتابچه و بازددید از پروژه در قالب مدیریت مشارکتی هم از ۶۰ درصد پیشرفت برخوردار است.

اولویت‌های باقی مانده اجرای پروژه

مدیر تعاون روستایی گلستان یادآور شد: کارهای اجرایی باقی مانده پروژه مزبور شامل برق‌رسانی با هزینه‌ای افزون بر ۷۰۰ میلیارد ریال، تامین لوله برای اجرای باقی مانده شبکه با هزینه‌ای افزون بر ۵۰۰ میلیارد ریال و تامین دستگاه‌های آبیاری با هزینه‌ای افزون بر هزار و ۵۵۰ میلیارد ریال است.

به گفته وی این پروژه از پنج بخش اصلی شامل ایستگاه پمپاژ با ظرفیت ۲ متر مکعب برثانیه در حاشیه سد وشمگیر، تامین برق شبکه با قدرت ۲.۵ مگاوات، ایجاد خط انتقال لوله به طول ۱۴۶ کیلومتر، تامین ماشین های آبیاری ۳۰ دستگاه «سنتر پیوت» و ۸۱ دستگاه «بوم مه باش» و مدیریت مشارکتی تشکیل می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: با بهره‌برداری از این پروژه، علاوه بر افزایش درآمد کشاورزان و کاهش قیمت تمام شده تولید محصولات و افزایش امید به زندگی و حذف بزهکاری در منطقه از بایر شدن زمین‌های کشاورزی منطقه، تنش و درگیری بر سر منابع آبی کم به دلیل استفاده از روش سنتی جلوگیری می‌شود.

بهره‌برداری از پروژه آبیاری تحت فشار در سفر دولت سیزدهم

استاندار گلستان هم با اشاره به این که اجرای پروژه آبیاری نوین تحت فشار در منطقه محروم و مرزی آق قلا یکی از دستاوردهای خوب دولت به شمار می‌رود، گفت: برای اجرای این سامانه در منطقه و در سطح ۲ هزار هکتار، ۹۰ میلیارد تومان اعتبار هزینه شده که ۴۶ میلیارد تومان آن از محل مصوبه های سفر دولت سیزدهم به استان تامین شده است.

علی‌محمد زنگانه افزود: پوشش سامانه آبیاری نوین تحت فشار در سطح هزار و ۶۹۰ هکتار برای بهره برداری در سفر دومین رییس جمهور به استان گلستان آماده خواهد شد.

گسترش اجرای آبیاری نوین با حذف کامل آبیاری سنتی به عنوان یکی از نیازهای اساسی کشاورزی گلستان و رفع مشکل کم آبی این بخش و تولید ثروت برای ساکنان منطقه از سیاست‌های مهم جهادکشاورزی استان بوده که تسریع در بهره‌برداری از این پروژه آبیاری نوین تحت فشار می‌تواند الگویی برای سایر شرکت‌های تعاونی زراعی در استان باشد تا از این الگو هرچه بهتر در رونق تولید، افزایش درآمد اقتصادی استفاده کنند.

براساس داده‌های مدیریت تعاون روستایی گلستان، در این استان ۷۲ شرکت تعاونی تولید با ۸۶ هزار عضو در ۲۰۸ روستا و ۱۴۳ هزار هکتار معادل ۲۵ درصد از اراضی کشاورزی این استان را زیر پوشش دارد.

براین اساس، در شرایط عادی و به دور از خشکسالی سالانه ۲۰۰ میلیون متر مکعب از ۲۸۳ میلیون متر مکعب آب ظرفیت سدهای در حال بهره‌برداری استان توسط تعاونی‌های تولید کشاورزی مصرف می‌شود که بیشترین مجوز صادر شده آب تولیدی شرکت آب منطقه ای گلستان با ۱۳۴ میلیون متر مکعب آب به روش های مختلف از جمله انتقال داخل کانال‌ها و نگهداری در آب بندان‌ها در اختیار ۲۷ شرکت تعاونی تولید روستایی استان قرار می‌گیرد.

داده‌های آماری مدیریت تعاونی روستایی گلستان حاکی است، در این استان ۸۵ درصد اراضی کشاورزی به صورت خرد دهقانی اداره می‌شود که براساس ظرفیت الگوهای تعاونی سهامی زراعی ۲۵ درصد آن زیر پوشش شرکت‌های تعاونی تولید و سهامی زراعی قرار دارد.

براساس داده‌های شرکت آب منطقه ای گلستان، در شرایط عادی و به دور از خشکسالی، سهم آب بخش کشاورزی در گلستان از محل منابع سطحی ۹۵۰ میلیون متر مکعب و آب زیرزمینی یک میلیارد و ۵۰ میلیون متر مکعب است که علاوه بر این برای آبزی پروری ۱۰۰ میلیون متر مکعب از محل منابع سطحی در اختیار بهره‌برداران توسط شرکت آب منطقه ای استان قرار داده می‌شود.

علیرضا کیانی یکی از محققان مرکز تحقیقات جهادکشاورزی استان گلستان که به همراه فریبرز عباسی از محققان موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی پژوهشی به منظور بررسی میزان آگاهی کشاورزان از مسائل آب و آبیاری در سال زراعی ۸۸-۱۳۸۷ در استان گلستان انجام داده، معتقدند سه گام عملیاتی که دستگاه‏ های اجرایی نیاز است برای افزایش راندمان آبیاری بردارند شامل ایجاد انگیزه اقتصادی در مصرف بهینه آب، اصلاح روش‏ های موجود آبیاری در برنامه‏ ریزی کوتاه مدت و تغییر روش‏ های سنتی به مدرن در برنامه‏ ریزی طولانی‏ مدت است.

براساس یافته‌های این محققان در این پژوهش، نشان می‌دهد که علل اصلی هدر روی آب در مزارع، انهار خاکی (۲۶ درصد)، پستی و بلندی زمین (۲۹ درصد) و آبیاری نامناسب (۲۰ درصد) است.

در عین حال، افزایش راندمان آبیاری، بهره‌وری مصرف آب کشاورزی، مقدار آب مصرفی در بخش کشاورزی و توسعه پایدار روش های نوین آبیاری از مهم‌ترین شاخص‌های کلیدی و رویکردهای اساسی در برنامه‌ریزی کلان مربوط به تامین، تخصیص و مصرف اصولی از آب در بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی در استان گلستان است که در شرایط سازگاری با خشکسالی باید جدی گرفته شود.