از "مبارکبا" تا "شانه گل" طرح‌هایی که بر قامت لباس گیلان نشست

به گزارش ایرنا، لباس محلی زنان گیلانی به واسطه تنوع رنگ و نوع پوشش یکی از بهترین انواع لباس‌های محلی ایران است که باید به عنوان یکی از نشانه‌های هویت ملی حفظ و ماندگار شود. تاریخ این لباس‌های محلی به اشیای کشف شده در چراغعلی‌تپه رستم‌آباد (مارلیک) برمی‌گردد.

محققان پس از این کشفیات پی بردند شکل و تنوع لباس‌های منطقه تداوم اشکال مورد استفاده در آن دوران است. نقش و نگارهایی همچون سیفَه چیزَه sifa chiza، مرفَ نما m,rfa n,ma، هَشبَرَه نما hashbara n,ma، کِرمَک kermak، مبارَکبا m,barakba در جوراب های تالشی و بز کوهی، مرد اسب‌سوار، میز، قندان، چنگال، شانه گل در چادر شب‌بافی از مادران به نسل حاضر منتقل شده است و امروز طراحان مد و لباس با اقتباس از این طرح‌ها دست به طراحی لباس می زنند.

چندی پیش نخستین نمایشگاه مد و لباس گیلان در رشت آغاز بکار کرد . این نمایشگاه با حضور ۸۰ برند مختلف از ۱۲ شهر ایران برگزار شد و از گیلان کمتر از انگشتان یک دست در آن شرکت داشتند و کارشناسان فرهنگی در جواب خبرنگار ایرنا که علت عدم استقبال طراحان گیلانی را جویا شد گفتند: ما در گیلان طراحان خوبی که این زمینه کار کرده باشند بسیار کم داریم.

با توجه به پیشینه فرهنگی گیلان و قدمت لباس‌های سنتی با طرح و رنگ‌های جذاب و برگرفته از طبیعت رنگین کمانی این سرزمین در نقاط مختلف استان (لباس زنان در شرق گیلان "قاسم آبادی"، غرب "تالشی" و مرکزی "رسوخی" نامیده میشود) دور از ذهن بود که گیلانیان خلاق و نوآور از این مسیر غافل مانده باشند لذا به سراغ طراحانی رفتیم که با خلاقیت و نوآوری لباس های سنتی گیلان(شامل روسری و سربند، پیراهن، کت، الجاقبا، دراز تومان با شلار، گردتومان، جلیقه، چادر کمر، چادر شب، کفش و جوراب) را برای استفاده روزانه، کارآمد کرده اند.

طراحی لباس با رعایت اصول و سنن تالش

لباس محلی زنان غرب گیلان که برگرفته از نام قوم تالش به آن "تالشی" می گویند از زیبایی خاص و ویژه ای برخوردار است. یکی از طراحان لباس غرب گیلان در هشتپر تالش که از احیاءگران این لباس در سال ۱۳۹۰ بود از اقداماتی می گوید که برای شناسه‌دار کردن این لباس انجام داده و برای آنکه از فراموشی این لباس سنتی جلوگیری کرده باشد اقدام به آموزش رشته دوخت لباس محلی تالشی بصورت آموزشگاهی کرده و مدرک معتبری از فنی حرفه‌ای و میراث فرهنگی به کارآموزان می دهد.

سدا نیکنام طراح و کارشناس لباس تالشی است که شرکت تعاونی تولیدی لباس و صنایع دستی در تالش دارد و مسئول توسعه رونق گردشگری ۲۰۲۰ این شهرستان است با ارائه توضیحاتی در مورد خصوصیات ظاهری لباس تالشی می گوید: پیراهن تالشی جزئیاتی دارد که می توان هر کدام از آنها را در طراحی یک لباس جدید بکار برد به طور مثال این پیراهن جلو بسته با ۲ الی سه دکمه، آستین گشاد و مچ کشی، چاکی بلند در ۲ طرف با یراق‌دوزی و چرخ دوزی های رنگی را می توان به لباس جدید زیبایی تبدیل کرد.

این طراح با کوتاه کردن چاک های دو طرف، مانتویی طراحی کرد که هم با دامن پرچین و هم با شلوار قابل استفاده باشد، همچنین از مدل سه دکمه و آستین مچ کشی آن در طراحی تونیک مجلسی بهره برد.

نیکنام همچنین از نقوش هندسی جوراب تالشی مانند سیفَه چیزه، هَشبَرَه نما و مبارَکبا که اکثرا نقوشی هندسی هستند در بافت گلیم و جاجیم واز آن در دور آستین و یقه مانتو استفاده می کند.

او در طراحی لباس هایش سکه دوزی (که در لباس جلیقه، کلاه و عرق چین لباس سنتی تالش استفاده می شد) را در یقه، جلو مانتو و لبه های آستین نیز از یاد نبرده و ایده هایش مورد استقبال زنان و دختران جوان قرار گرفته و می گیرد بطوریکه با عرضه یکی از لباس هایش در جشنواره لباس توانست سفارشات زیادی بگیرد.

اما مهمترین نکته ای که نیکنام به آن اشاره می کند کاهش قیمت تمام شده کالاست. لباس های وارداتی به خاطر مواد اولیه بسیار ارزان با قیمت مناسب تری از لباس های طراحان ایرانی عرضه می شوند به عنوان مثال روشن؛ پارچه بکار رفته در لباس های طراحان گیلانی است که از لباس آماده بیرون گرانتر در می آید. طراحان نمی توانند مواد اولیه خود (پارچه) را برای تهیه لباس کاملا ایرانی با قیمت ارزان در بازار تهیه کنند.

این طراح در ادامه از دولت می خواهد برای کمک به تولیدی ها برای آنها سوبسید در نظر بگیرد تا بتوانند مواد اولیه و پارچه را با قیمت کمتری تهیه کرده و قیمت تمام شده کالا را در بازار کاهش دهند.

نیکنام می گوید: لباس هایی که ما طراحی می کنیم برخلاف طراحی های جدید که همگی جلو باز هستند، جلو بسته و با رعایت حجاب کامل، اصول و سنن و نیز عرف ماست. دولتمردان می توانند از مالیات ها بکاهند و به دوخت لباس های جدید کمک بیشتری کنند تا کارگاههای تولیدی بیشتری در استان دایر شود.

وی گفت : تسهیلاتی که به این کسب و کارها پرداخت می شود بسیار کم و ناچیز است بطوریکه حتی برای تهیه تجهیزات اولیه مانند چرخ خیاطی هم ناکافی است. در صورت حمایت بیشتر می توانیم لباس های باکیفیت و مبتنی با فرهنگ بومی و محلی ایرانی - گیلانی طراحی و تولید کنیم.

لباسی از جنس "چادرشب" بر قامت زنان گیلانی

طراحان دیگری هم در گیلان هستند که با پارچه های سنتی لباس های مد روز زیبا و هنری خلق می کنند. چادر شب یکی از این پارچه هاست که جزئی از صنایع‌دستی شرق گیلان و پارچه‌ای زیبا (رنگ اصلی زمینه آن معمولا قرمز می باشد) است که به شکل چهارخانه بافته می شود و قدمتی بسیار طولانی دارد و نقوش آن‌را مادران نسل به نسل به دختران آموخته اند.

طرح‌های چادرشب دارای تنوع زیادی است، طرح بز کوهی، مرد اسب‌سوار، میز، قندان، چنگال، شانه گل، قالی گل، گلیم گل، سرو گل، چهل چراغ، طرح پرند، گلیم گل و بوته چرخ از جمله طرح‌هایی است که در بافت چادرشب از آن‌ها استفاده می‌شود.

کارشناس طراحی لباس که مدتی را به عنوان طراح لباس در صدا و سیمای گیلان فعالیت داشت می گوید: همیشه بدنبال استفاده از پارچه چادرشب در لباس های روزمره بودم این پارچه جنس و کیفیت خوبی دارد چرا نتوانیم از آن در لباس ها و زندگی روزمره استفاده کنیم.

هانیه دوستی بازنشین؛طراحی است که در جستجوهایش توانست این پارچه را بصورت متری تهیه کند و پایه اصلی کار طراحی را با پارچه چادر شب آغاز کرد.

وی بیان کرد: بافت محکم این پارچه که بصورت فشرده بافته می شود به راحتی قابلیت استفاده در لباس را دارد و با اندکی تغییردر طراحی و رنگبندی جدید می توان آنرا باب سلیقه روز کرد. بافنده‌های جوان با استقبال از طراحی های جدید و با دانش و پژوهش بیشتری که در این زمینه انجام دادند و استعدادی که از نسل های پیشین به ارث بردند توانستند طرح هایم را با رنگ بندی های جدید آماده کنند.

دوستی افزود: در گذشته تکه ای از پارچه های سنتی را بر روی لباس استفاده می کردند و لباس تحت عنوان لباس سنتی به بازار عرضه می شد اما هدف من استفاده از پارچه بعنوان جزئی از لباس بود به این معنا که اگر پارچه نباشد لباس شکل نگیرد نه آنکه همانند وصله ای به لباس دوخته شود.

افزایش هزینه ها تولید انبوه را کاهش داد

دوستی گفت: بالارفتن هزینه های پارچه و بافنده ها موجب شد تولید انبوه بسیار کاهش یابد و حال مجبور هستیم پارچه را گرانتر تهیه کنیم. این امر موجب بالارفتن قیمت ها و عدم صرفه اقتصادی می شود و تعداد مشتریان را بسیار کم می کند تا جایی که کار تنها بصورت سفارشی تولید و به مشتریان عرضه شود.

وی مخاطب طراحی های خود را قشر خاص هنری اعلام کرده و می افزاید: لباس محلی در بین عموم طرفداران بسیاری دارد اما چون هزینه تولید بالا می رود به راحتی همه نمی توانند آن‌ها را خریداری کنند. هنرمندان برای حضور بر فرش قرمز جشنواره های مختلف و در فستیوال های متعدد از پوشیدن لباس هایی با طرح های سنتی استقبال می‌کنند.

دوستی گفت: باید بتوانم مدلهای مجلسی، اداری راحتی و کیف و کفش تولید کنم که برای عموم قابل استفاده باشد اما وقتی این امکان وجود ندارد و توام با هزینه های هنگفت است؛ ترجیح می دهم کار را بصورت محدود تولید و عرضه کنم. سعی دارم لباس های طراحی شده خود را با سود کمی در بازار عرضه کنم اما تا حدی که قیمت تمام شده کالا برایم ضرر مالی نداشته باشد.

او که روی شالبافی هم کارکرده است و در کنار آن رشتی دوزی روی لباس و کیف نیز را در برنامه دارد؛ می گوید: در رشتی دوزی سعی داریم از طرح های جدید با استفاده از دانش و اطلاعاتی که در بافت رشتی دوزی وجود دارد، بصورت مدرن استفاده کنیم.

این طراح تاکید می کند: باید باور کنیم سلیقه جوانان ما تغییرات زیادی کرده است و نمی توان مجبورشان کرد با همان ایده و ذهنیت لباس های قدیمی به این مقوله نگاه کنند. قطعا باید طراحان از طرح های جدید مورد سلیقه دختران و پسران جوان استفاده کنند.

دوستی بیان کرد: نظر نسل جوان قابل برگشت نیست و باید دانست این دیدگاه که جوانان طرح های جدید برگرفته از سنتها را به راحتی نمی پذیرند،درست نیست، باید کاری تولید کنیم که لباس طراحی شده مورد پسند جوانان امروزی در عین حال متناسب با عرف و قانون باشد زیرا طرحی ارزشمند است که بیانگر شخصیت افراد باشد. طراح لباس باید شخصیت را با لباس همراه کند.

پژوهشگران عرصه مد و لباس نیز در همکاری با برخی طراحان لباس گیلانی معتقدند طراحی لباس بدون توجه به هویت فرهنگی آن جامعه بی معنا است.

لزوم تدریس تاریخ لباس و لباس های محلی در دانشگاه‌ها

پژوهشگر و مجموعه‌دار لباس‌های محلی گیلان که از سال ۷۸ در این زمینه مطالعات پژوهشی خود را آغاز کرده است جامعه طراحان مد و لباس در گیلان را فاقد رسانه اعلام کرده و می افزاید: به همان نسبت که به طراحی که با توجه به هویت فرهنگی جامعه لباسی را طراحی کند نیاز داریم به همان میزان کار طراح باید دیده شود.

سیده زهرا همتی سراوانی مقوله استفاده از المان های سنتی را مبحثی مهم و حائز اهمیت در طراحی لباس دانست و گفت: سالهاست در رشته تکنولوژی و طراحی دوخت، درس تاریخ لباس و لباس های محلی را حذف کرده اند درحالی که نباید پیوست فرهنگی را از طراح لباس و طراحی آن گرفت.

همتی در نشست های متعدد با دانشجویان رشته طراحی لباس؛ آنها را جوانانی تشنه دانستن و تجربه کردن دیده است و از دانشجویان خواسته تا با چادر شب لباس کودک، نوجوان و جوان طراحی کنند و نتیجه را شگفت انگیز عنوان کرد.

او تاسف خود را از دانشگاهی که نیازی نمی بیند طراح دوخت ، طراحی لباس محلی بداند، ابراز تاسف کرده و می‌افزاید: دانشجوی این رشته باید ۱۰ واحد شناخت لباس محلی بگذراند و تاریخ لباس و شناسایی دستباف ها را بخواند.

همتی اضافه می‌کند: طراح لباس باید جنس پارچه، طیف رنگ را بشناسد و براساس آن طرحی بزند که منطبق با فرهنگ جامعه و شناخت درست از کار باشد اما درحال حاضر این نقصان به طور جدی وجود دارد.

ضرورت تلفیق لباس‌های سنتی با مدرن از ضروریات جامعه امروز به شمار می رود و طراحان مد روز نباید این مهم را از یاد ببرند و از جامعه جهانی که سالهاست در این زمینه فعالیت کرده عقب بمانند.

تلفیق سنت و مدرنیته همیشه نتایج شگفت انگیزی در عرصه هنر داشته و می تواند در طراحی لباس نیز همین اندازه اثرگذار باشد بویژه در جامعه ما که شرع و عرف و هنجارها با سایر جوامع تفاوت های جدی و فاحشی دارد در عین آنکه ما در این حوزه ظرفیت‌های بومی و محلی بسیاری داریم که می تواند غنا و زیبایی لباس ها و پوشش های طراحی شده بیافزاید.

ارشاد گیلان اعلام کرد کارگروه مُد و لباس گیلان بعد از چهار سال شروع به کار کرد حال امید می رود خروجی این کارگروه پرشدن ویترین مغازه ها با لباس های با کیفیت برند ایرانی باشد.