به گزارش ایرنا، داده‌های درخواست جستجو در اینترنت نشان دهنده کمبود محتوای مفید در زبان تاجیکی (فارسی با خط سیریلیک) است. اکثر پرس و جوهای جستجوی اینترنتی در تاجیکستان به زبان روسی انجام می‌شود: علیرغم روند روسی زدایی در تاجیکستان، زبان روسی همچنان نقش کلیدی در فضای اخبار و اطلاعات در زمینه‌های مختلف در این کشور ایفا می‌کند.
براساس تحقیقات انجام شده توسط یک کارشناس تاجیک که در آسیا پلاس منتشر شده است تاجیکان فارسی زبان هنگام جستجوی اطلاعات در حوزه‌های مختلف اطلاعات بسیار کمی به خط سیرلیک تاجیک یافت می‌کنند که این موضوع باعث شده است تا آنها به خاظر اینکه با خط و الفبای فارسی آشنا نیستند، برای رفع نیازهای خود به زبان روسی مراجعه کنند.
مردم فارسی زبان تاجیکستان با وجود داشتن مشترکات عمیق فرهنگی با ایران و افغانستان، اما به خاطر مانعی بزرگ به نام الفبای بیگانه سیریلیک رابطه فرهنگی مناسبی با این کشورها ندارند. مردم کشور ۱۰ میلیون نفری تاجیکستان به زبان فارسی سخن می‌گویند اما حدود ۹۰ سال است که الفبای سیریلیک، آنان را از فرهنگ و تمدن کهن پارسی دور نگاه داشته است.
به دلیل تغییر الفبا امروز تنها درصد کمی از مردم تاجیکستان قادر به خواندن و نوشتن زبان شیرین فارسی با الفبای نیاکان هستند.
اگر چه مقامات تاجیک تلاش‌هایی را برای فارسی کردن بسیاری از اصطلاحات زبان فارسی که طی دوران شوروی به روسی تغییر یافته بود انجام داده‌اند، اما تلاش چندانی برای تبدیل خط سیریلیک به فارسی انجام نشده است.
آنها اعتقاد دارند که خط سیریلیک هم جزئی از تاریخ کشورشان شده است و نمی‌توان براحتی این بخش از تاریخ را با تبدیل به خط فارسی تغییر داد.
به اعتقاد کارشناسان، هرچند کوشش‌هایی برای بازگشت خط فارسی به تاجیکستان انجام شده، اما عزم جدی و منطقه‌ای تاکنون نه تنها از سوی خود کشور تاجیکستان انجام نشده، بلکه سایر کشورهای فارسی زبان نیز در این مورد اقدام جدی انجام نداده‌اند.
به گفته «محمدی عبودالله اف» رئیس بنیاد عمومی "ابتکار مدنی برای سیاست اینترنتی»، مهمترین دلیل تعداد کم جستجوهای جستجو در زبان تاجیک، به خاطر محتوای کم تاجیکی (زبان فارسی با خط سیریلیک) در اینترنت است. خبرگزاری‌هایی که بیشتر مطالب مربوطه را عرضه می‌کنند، همچنان احتمال بیشتری دارد که به زبان روسی بنویسند. به نظر می‌رسد که جستجوی چیزی به زبان تاجیکی به معنای از دست دادن دسترسی به برخی از اطلاعات جستجو است.
وی همچنین توجه را به این واقعیت جلب می‌کند که گاهی اوقات کاربران ناخودآگاه از زبان روسی در اینترنت استفاده می‌کنند زیرا سعی می‌کنند قوانین رابط را رعایت کنند. کاربران معمولاً راه سختی را طی نمی‌کنند. اگر سایت به صورت پیش‌فرض به زبان روسی باز شود، افراد کمی به دنبال تغییر زبان خواهند بود. در مورد سیستم عامل‌ها هم همینطور است - علیرغم اینکه ویندوز برای مدت طولانی زبان تاجیکی دارد، بسیاری از مردم هنوز از روسی استفاده می‌کنند.
مرورگر و سایت‌های مختلف، از جمله گوگل، زبان سیستم را می‌خوانند، رابط را ترجمه می‌کنند و اغلب محتوا را به زبان روسی ارائه می‌کنند. در نتیجه، کاربران نیز بیشتر از زبان روسی استفاده می‌کنند، زیرا تمام ارتباط با سایت به زبان روسی انجام می‌شود. این یک دور باطل است.»
سایر محصولات گوگل نیز از زبان تاجیکی به خوبی پشتیبانی نمی‌کنند. به عنوان مثال، گوگل ترنسلیت در ترجمه بسیاری از موضوعات "افتاده" می‌کند. دلیل آن این است که متون دیجیتالی بسیار کمی وجود دارد که الگوریتم ترجمه بتواند بر اساس آنها "یاد بگیرد". با این حال، کارشناسان خاطرنشان می‌کنند که مترجم باید اصطلاحات فناوری اطلاعات را در زبان تاجیکی بهتر از دیگران پردازش کند:
عبودالله اف مشکلات گوگل با زبان تاجیکی به پیچیدگی آن ارتباطی ندارد.
به گزارش اسیاپلاس همه کارشناسانی که در حین کار بر روی این مطالب با آنها مصاحبه شده‌اند، معتقدند که فقدان محتوای با کیفیت در زبان تاجیکی در زمینه‌های مهم علمی ممکن است مانع توسعه بیشتر آن شود.
جیخونی، کارشناس زبان، دیدگاه بدبینانه ای نسبت به آینده زبان تاجیکی ابراز کرده و استدلال می‌کند که زبان در توسعه گیر کرده است.
وی می‌گوید: «تاجیکستان دارای کمیته زبان و اصطلاحات و مؤسسه زبان و ادبیات تاجیکی است که ظاهر واژگان جدید در زبان را تنظیم می‌کند، اما «به شکلی که زبان اکنون وجود دارد، آینده‌ای ندارد»...
او تصریح کرد: من سیستم اصلی تاجیکستانی درجات نظامی را برای نیروهای مسلح تاجیکستان توسعه دادم و پیشنهاد دادم، اما هنوز تصویب نشده است و از رتبه‌های شوروی-روسیه استفاده می‌شود، زیرا ژنرال‌های ما هنوز به انترناسیونالیسم شوروی فکر می‌کنند.
جیخونی فعالانه به زبان تاجیکی محتوا تولید می‌کند، اما اعتراف می‌کند که تقریباً هرگز اطلاعاتی مورد نیاز در اینترنت یافت نمی‌کند.
او گفت: «من فقط می دانم که چیزی که در اینترنت به زبان تاجیکی نیاز دارم وجود ندارد. ما کتاب‌هایی به زبان مادری خود داریم، اما دیجیتالی نشده‌اند. بنابراین ما باید از منابع روسی زبان استفاده کنیم.»
به گفته جیخونی اطلاعات واقعی و مفید در زبان تاجیکی با خط (سیریلیلک) بسیار اندک است. با این حال، اگر نام تجهیزات و وسایل خانه را در گوگل جستجو کنید، این مشکل بیشتر به چشم می‌آید.
آسیاپلاس این سوال را مطرح کرد که آیا ارزش آن را دارد که به فارسی یا خط دیگری روی بیاوریم؟ همانطور که قطب الدین مختوری، زبان شناس رسانه‌ای اشاره می‌کند، این موضوع همچنان بحث برانگیز است و نیاز به بحث بیشتر دارد.
مختوری افزود: بسیاری از کشورهای فارسی زبان جهان از الفبای عربی استفاده می‌کنند، اما الفبای عربی هنوز تاجیکی نیست. اگر اصلاً بخواهیم خط را تغییر دهیم، اگر بخواهیم هویت خود را احیا کنیم، ارزش بازگشت به الفبای سغدی باستانی خود را دارد. این زبان ما بود که نتوانستیم آن را حفظ کنیم و در نهایت به عربی روی آوردیم.
اما هرگونه تغییر در مقیاس بزرگ در زبان برای ما بسیار گران تمام خواهد شد. ۷۰-۸۰ سال است که بخش اصلی میراث علمی و ادبی را به سیریلیک ترجمه کرده‌ایم. جمعیت باید بازآموزی شوند، باید از اهمیت چنین تغییراتی دفاع کرد.
از سوی دیگر، ما به دانش روز در زبان مادری خود دسترسی نداریم. و سایر کشورهای فارسی زبان در این امر موفق بوده‌اند - مثلاً ایران به سرعت در حال ترجمه ادبیات جدید جهان به فارسی است. از این سو، گذار به خط فارسی برای مردم فواید زیادی به همراه خواهد داشت.»
یکی دیگر از دلایل مخالف تغییر زبان این است که ترویج فرهنگ محلی در جهان به زبان فارسی همچنان دشوار خواهد بود. مختوری معتقد است بهتر است تاریخ و دستاوردهای تاجیکستان را به کشورهای دیگر به زبان روسی یا انگلیسی بازگو کنیم.
سیریلیک مانع ارتباط مکتوب تاجیکان با فارسی زبانان جهان
چند سال پیش گروهی از استادان ایرانی زبان و ادبیات فارسی در مناطق مختلف جهان در نامه‌ای سرگشاده به امامعلی رحمان رئیس‌جمهوری تاجیکستان، با این دلیل که الفبای سیریلیک مانعی برای برخورداری تاجیکان از اقیانوس غنی فرهنگ فارسی شده است، خواستار بازگشت خط پارسی به این کشور شده بودند.
به گزارش سایت انجمن پارسی، این عده از استادان زبان فارسی عضو سازمان بین المللی انجمن پارسی یادآور شده‌اند که تا سال ۱۹۲۵ زبان مردم فرارود فارسی بوده است و از رودکی تا عینی به این زبان نوشته‌اند.
در این نامه از مقامات تاجیکستان خواسته شده است که برای پاسداشت وحدت ملی تاجیکستان، رشد خود شناسی ملی و سربلندی تاجیکان، حفظ میراث معنوی، تداوم بالندگی، گسترش شکوفایی و مشارکت در افتخارات فرهنگی فارسی گویان جهان، نام درست و راستین زبان تاجیکان که پارسی است به رسمیت شناخته شود.
خط فارسی در کشورهای ایران و افغانستان به عنوان خط رسمی محسوب می‌شود اما در پی تغییر خط در تاجیکستان به لاتین و سپس به سیریلیک از سال ۱۳۰۷ (۱۹۲۸ میلادی)، خط فارسی در تاجیکستان کنار گذاشته شد.
از آن زمان تاکنون تاجیک‌ها با میلیون‌ها فارسی زبان در ایران، افغانستان و بعضاً در کشورهایی مانند ازبکستان، ترکیه، هندوستان و جمهوری آذربایجان که شمار زیادی به زبان فارسی صحبت می‌کنند، به خاطر سد خط سیریلیک نمی‌توانند ارتباط مکتوب مناسب برقرار کنند.
با وجود بقای شگفت انگیز دین و زبان در تاجیکستان در طوفان‌ها و حوادث فرهنگی طی سالهای متمادی سیطره نظام کمونیستی، اما با تغییر الفبای نیاکان به الفبای سریلیک، آسیبی مهم در فرهنگ نوشتار مردم پدید آمد به طوری که باعث شد تا جریان انتقال فرهنگی و تبادل آثار اندیشمندان بین ایران و افغانستان با تاجیکستان محدود شود.
علی اصغر شعردوست محقق و پژوهشگر زبان و ادب فارسی در آسیای مرکزی می‌گوید؛ در سال‌هایی که تاجیکستان در سیطره نظام کمونیستی شوروی بود، دین و زبان تاجیکان در معرض تندبادها قرار گرفت، اما خللی نپذیرفت و زبان شیرین فارسی لحظه‌ای از زندگی شأن رخت برنبست.
وی گفت: رودکی؛ سعدی؛ حافظ و بی دل مونس همواره شب‌های تار تاجیکان بوده است و پس از سالهای طولانی جدایی دو ملت هم کیش و هم زبان ایران و تاجیکستان به هم می رسند و با زبان مولوی و صائب با هم سخن می‌گویند.
وی پیشتر در گفت و گو با ایرنا گفته بود: امروزه بسیاری از فارسی زبانان در ایران و افغانستان افسوس می‌خورند که با تغییر الفبای نیاکان قادر نیستند رابطه فرهنگی مناسبی با برادر کوچک‌تر خود تاجیکستان برقرار کنند و در مقابل نیز تاجیکستان به خاطر همین مانع از اقیانوس بیکران و غنی فرهنگی ایران بهره چندانی ندارد.
وی گفت: در کنار سایر عوامل، تغییر الفبا باعث شد که ادیبان معاصر دو کشور نه برای عموم، حتی برای ادبای دو کشور پوشیده بماند و طبیعی است که شناساندن آثار علمی و فرهنگی پدید آمده در دو کشور طی سالهای مذکور رسالتی سنگین بر دوش کارگزاران فرهنگی دو کشور است.
۲۱ ژوئیه هر سال مردم تاجیکستان سالگرد تصویب قانون زبان این کشور را که از ان به عنوان روز زبان یاد می‌شود جشن می‌گیرند. قانون زبان تاجیکستان تیرماه سال ۱۳۶۸ قبل از استقلال این کشور و بدنبال تقاضای اقشار مختلف مردم به تصویب نمایندگان مجلس وقت رسید و بر اساس ان زبان فارسی تاجیکی به عنوان زبان دولتی تاجیکستان انتخاب شد.
اگرچه درخواست‌هایی برای تغییر خط از سیریلیک به فارسی در تاجیکستان وجود داشته است اما مقامات این کشور نیازی به این کار نمی‌بینند و تغییر خط را در شرایط کنونی به نفع کشور نمی‌دانند و در عوض تاکید بر گسترش زبان روسی در این کشور دارند.
سلطه زبان روسی در زمان اتحاد جماهیر شوروی باعث شده است که هنوز هم در تاجیکستان زبان روسی به عنوان یکی از زبان‌های رسمی و زبان علمی و دانشگاهی تلقی می‌شود به طوری که در این کشور زبان علم و فن را روسی و در درجه بعد انگلیسی می‌دانند و برای زبان فارسی تاجیکی این توانایی را که با آن دانش و فنون را بیاموزند نمی‌دانند.
تلاش‌های روسیه و از طرفی تمایل مقامات تاجیک به استفاده از خط روسی باعث شده است که زبان روسی در تاجیکستان زبان علمی و رسمی باشد و در دانشگاه‌های این کشور برای تدریس علوم مختلف از زبان روسی استفاده شود و فارسی فقط برای محاوره و شعر و ادبیات استفاده شود.
کارشناسان می‌گویند برگشت تاجیکان به زبان و الفبای نیاکان خود به صورت کامل زمانی محقق خواهد شد که برنامه ریزی در این زمینه از سوی مسؤولان هر سه کشور فارسی زبان ایران، افغانستان و تاجیکستان انجام شود و مسؤولان، رسانه‌ها و نخبگان زبان فارسی نیز در این مورد از هیچ کوششی دریغ نورزند.
مشکلات نوشتاری در کشور فارسی زبان تاجیکستان و ضرورت قواعد نگارشی جدید
«امام علی رحمان»، رئیس جمهوری تاجیکستان سال گذشته به مناسبت روز زبان، از مشکلات قواعد املای زبان تاجیکی گفت و خواستار تهیه قواعد جدیدی برای نگارش زبان تاجیکی و تصویب آن شد. در کشور فارسی زبان تاجیکستان، مردم فارسی را با خط روسی سیریلیک می‌خوانند و می‌نویسند.
به گزارش رسانه‌های محلی، «امام علی رحمان»، رئیس جمهوری تاجیکستان، در دیدار با زبان‌شناسان از مشکلات قواعد املای زبان تاجیکی صحبت کرد و از سهل‌انگاری برخی نهادهای علمی انتقاد کرد. این در حالی است که تغییر در قواعد املای تاجیکستان از زمان استقلال این کشور دو بار اعمال شده است.
به گفته امام علی رحمان، کتاب صرف و نحو زبان تاجیکی ۵۰ سال قبل نوشته شده و پاسخگوی نیاز جامعه امروز نیست که موجب سردرگمی در نحوه نوشتن کلمات و واژه‌ها می‌شود.
وی افزود: واضح و روشن نبودن بندهای قواعد زبان و بحث و نظرات پیرامون آن بر سطح سواد مردم، به ویژه جوانان، تأثیر منفی گذاشته است. اما به عقیده زبان‌شناسان، مشکل این است که حکومت به جز شعار دادن، اقدامی جدی برای بهبود قواعد املای زبان و وضعیت آن انجام نمی‌دهد.
با توجه به مشکلاتی که خط سیریلیک در همبستگی مردم تاجیک با دیگر کشورهای فارسی زبان ایران و افغانستان و شناسایی ادبیات و فرهنگ فارسی ایجاد نموده، شایسته است رسم الخط فارسی در تاجیکستان احیا شود تا تاجیک‌ها به اصالت خویش بازگردند و فارسی را با این همه جذابیت سحرانگیزش در جایگاه رفیع و شایسته اش ماندگار سازند.
نظر شما