چرا سهم صنایع دستی از اقتصاد فارس متناسب با ظرفیت‌ها نیست؟

به گزارش خبرنگار ایرنا، شهرهای آباده و شیراز در استان فارس شهرهای جهانی منبت و صنایع دستی هستند و فعال بودن ۸۰ رشته هنر صنعت در این استان نشان دهنده غنای فرهنگی آن در این عرصه است، بیش از ۱۰ رشته اقبال بیشتری برای جذب هنرمندان و هنر دوستان داشته و هنر دست قلم‌زنان، استادکارهای منبت، حجاری سنتی، گل و مرغ، کاشی هفت رنگ و خاتم شیرازی و فارسی سال‌ها است که آرایش دهنده مراکز فرهنگی، مذهبی و رسمی ایران است.

اما کارشناسان معتقدند که رونق اقتصاد صنایع دستی فارس متناسب با داشته‌های این استانِ هنرپرور نیست و آنچه آن را "تولید غیر اقتصادی" عنوان می‌کنند سبب شده تا دیگر استان‌ها در فروش و تجاری کردن دست ساخته‌های خود گوی سبقت را بربایند و درآمدزایی هنرمندان فارسی به قدر هنر دستشان نباشد.

صنایع دستی هرچقدر هم که چشم نواز باشد و بیننده را از تراکم هنر و چیره دستی به حیرت وادارد اما زمانی می‌تواند زنده باشد و ادامه حیات دهد که بتواند برای هنرمندان درآمدزایی درخور داشته باشد تا ضمن تگهداشت آنها در این حرفه‌ها زمینه جذب جوانان جویای کار به این سو شود.

اما اکنون مسئولان و کارشناسان معتقدند که صنایع دستی فارس اینگونه نیست و هنر دست استادکاران صاحب سبک این استان بیش از اینکه به سبد خرید عموم مردم راه یابد به کالایی بوتیکی بدل شده است.

تولیدات صنایع دستی فارس فاخر و البته غیر اقتصادی

به اعتقاد معاون صنایع دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس مهمترین مشکل سد راه صنایع دستی این استان برا رونق اقتصادی این است که منجر به تولید اقتصادی نشده است.

بهزاد احمدی فارسانی می‌گوید: آنچه امروز در فارس تولید می‌شود بیش از اینکه به حراجی‌ها بیاید به کاری بوتیکی تبدیل شده و حجمی انبوه تولید و فروخته نمی‌شود.

او معتقد است که صنایع دستی فارس در فعالیت تجاری و برند سازی با چالش‌هایی روبرو است که می‌توان با در اختیار گذاشتن اماکن عرضه به صورت حمایتی بهبود یابد، اقدامی که امسال با راه‌اندازی ۴۰ کارگاه و غرفه‌های دائمی فروش به استادکاران شاخص استان کلید خورده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس نیز با اذعان به غیر اقتصادی بودن تولیدات هنرمندان صنایع دستی شیراز و فارس در رقابت با دیگر استان‌های فعال این حوزه مانند اصفهان، ریشه این امر را در تعهد و تعصب هنرمندان فارسی به تولید و ارائه محصولی با بهترین مواد، بیشترین کیفیت و هنرنمایی تمام می‌داند.

سید موید محسنی‌راد معتقد است که استادان صنایع دستی فارس بهترین‌ها را تولید می‌کنند و این متناسب با جیب همه مخاطبان این تولیدات حتی گردشگران خارجی نیست.

چه باید کرد؟

برای ریشه‌یابی و دریافت پیشنهاداتی برای اقتصادی شدن دست ساخته‌های نفیس هنرمندان استان فارس بویژه در رشته‌های شاخص این استان همچون خاتم‌کاری، منبت‌کاری، معرق، قلم‌زنی، شیشه‌گری، کاشی هفت رنگ، مینیاتور و دست بافته‌های داری، علاوه بر مسئولان دولتی این حوزه، به سراغ برخی از فعالان خصوصی و هنرمندان این حوزه رفتیم.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس ۲ پیشنهاد را برای اقتصادی‌تر کردن و نزدیک‌تر کردن صنایع دستی این استان به درآمدزایی مطرح می کند؛ یکی کاربردی کردن دست ساخته‌ها و دیگری تنوع بخشی به آن.بررسی این پیشنهادات می تواند راهگشا باشد.

او می‌گوید: چنانکه دفاتر خدمات گردشگری بسته‌های سفر خود را در سطح‌های مختلف از سفر هوایی و اقامت در هتل‌های چندستاره تا سفر با قطار و امکانات پذیرایی و اقامتی ارزان‌تر ارائه می‌کنند تا میزبان هر قشر و با هر درآمدی باشند، فعالان صنایع دستی نیز باید این تنوع را به تولیدات خود ببخشند.

به گفته محسنی‌راد برای تولید اقتصادی باید تفاوت‌های طبقاتی را در نظر گرفت، ضمن تولید با کیفیت‌های متفاوت و متناسب با توان مالی اقشار مختلف جامعه، زمینه را برای خرید عموم مردم فراهم کرد.

تامین انبوه مواد اولیه و کوچک‌سازی برای رونق اقتصادی بزرگ در صنایع دستی فارس

رئیس اتحادیه تعاونی‌های صنایع دستی استان فارس نیز قیمت بالای تولیدات صنایع دستی این استان را در نوع کیفیت و نوع مواد اولیه به کار رفته در آنها می‌داند و می‌گوید: با افزایش قیمت تمام شده این محصولات، امکان تولید انبوه را از هنرمند می‌گیرد.

حسین همتی اضافه می‌کند: خریدار صنایع دستی فارس در مقایسه بهای این تولیدات با مشابه آن از دیگر استان‌ها تصمیم به خرید محصول دیگری می‌کند چرا که چنین کیفیتی برای بسیاری از مردم اهمیت ندارد.

او ادامه می‌دهد: باید تولیدات صنایع دستی فارس وارد چرخه اقتصادی قرار گیرد تا با تولید انبوه فروش به قیمت پایین‌تر برای هنرمندان مقرون به صرفه باشد و بتواند محصول خود را به دست عموم مخاطبان برساند.

رئیس اتحادیه تعاونی‌های صنایع دستی استان فارس در ادامه به ارائه ۲ راهکار برای اقتصادی‌تر کردن این محصولات و قرار گرفتن در سبد خرید محصولات فرهنگی و هنری همه مردم ارائه می‌کند.

به اوعتقاد او کوچک‌سازی یکی از بهترین راهکارها است تا با کاهش مقیاس این دست‌ساخته‌ها، قیمت تمام شده آنها کاهش یابد و توان خرید آن برای همگان فراهم شود.

همتی راهکار دیگر را وارد کردن عمده مواد اولیه صنایع دستی شاخص استان فارس و رساندن ارزان‌تر آن به دست هنرمندان می‌داند و می‌گوید: بیشتر مواد اولیه صنایع دستی فارس از دیگر استان‌ها و کشورها وارد می‌شود که چوب‌های مورد نیاز خاتم و منبت نمونه‌هایی از آن است.

او با بیان اینکه اتحادیه تعاونی‌های صنایع دستی تنها به فعالان این حوزه خدمات می‌دهد و منابع اعتباری و کمک‌های مالی برای آن تعریف نشده؛ بنابراین متناسب با بضاعت خود تنها در فروش و عرضه می‌تواند به هنرمندان کمک کند.

همتی کیفیت بسته‌بندی را یکی دیگر از چالش‌های پیش روی رونق اقتصادی و تجاری سازی صنایع دستی فارس می‌داند و این نوید را می‌دهد که طی سال‌های گذشته، انفاقات خوبی در این حوزه البته به صورت تک‌رشته‌ای افتاده است و امید است امسال و سال آینده تولیدات چند رشته شاخص فارس در بسته‌بندی‌های شایسته به بازارهای داخلی و خارجی ارائه شود.

به اعتقاد رئیس اتحادیه تعاونی‌های صنایع دستی استان فارس بسته‌بندی در ورود به بازارهای جهانی بسیار کمک کننده است چرا که این بسته‌بندی در جلب نظر جامعه هدف بین‌المللی و خرید این تولیدات به طور مستقیم اثرگذار است.

او این را هم اضافه کرد که ایجاد بازارچه‌های دائمی در کشورهای همسایه به ویژه کشور قطر در راهیابی تولیدات هنرمندان شیراز و فارس به بازارهای خارجی بسیار کمک کننده‌ است و در این زمینه استانداری فارس و وزارت کشور باید تسهیلگر باشند.

کیفیت مکتب شیراز قابل قیاس نیست/ ضرورت حمایت‌های مسئولانه برای اقتصادی‌تر شدن صنایع دستی شیراز

امید فلاح‌پور خاتم کار پر آوازه و چیره‌دست شیرازی نیز با اذعان به اینکه تولیدات فارس در قیاس با استانی چون اصفهان فروش اقتصادی ندارد، می‌گوید که اکنون در کارگاه خود محصولاتی مانند جاقرآنی، شکلات خوری، قلمدان، جا دستمال‌کاغذی و دیگر محصولات کاربردی خاتم را در مکتب شیراز اما با قیمت تمام شده کمتر را تولید می‌کند تا ضمن حفظ اصالت امکان خرید را برای طیف بیشتری از مردم و گردشگران را فراهم کند.

اما با این حال این خاتم‌کار نام آشنای شیرازی معتقد است که هر چه تلاش شود نیز آثار صنایع دستی شیراز نمی‌تواند در قیمت تمام شده و عرضه ارزان با اصفهان وارد رقابت شود چرا که به عنوان نمونه مواد اولیه خاتم شیراز متفاوت از آن چیزی است که در خاتم‌های ارزان اصفهان به کار می‌رود.

اوا ادامه می‌دهد: اگر خاتم‌کاران شیرازی از استخوان شتر، فلز برنج، چسب چوب و سیریشیوم استفاده می‌کنند، خاتم‌های تولیدی اصفهان که به بازار راه یافته از چوب‌های ارزان قیمت‌تر، فیبر پلاستیگی و چسب‌های صنعتی مانند چسب کفش تولید شده است؛ بنابراین سرعت تولید خاتم شیراز پایین‌تر است و بسته به مواد اولیه به کار رفته قیمت نهایی بالاتری دارد.

فلاح پور این را هم اضافه می‌کند که اگر خاتم ساخته شده از مواد اولیه ارزان‌تر حداکثر ۱۰ تا ۱۵ سال دوام دارند، عمر خاتم شیراز کمتر از ۱۰۰ سال نیست.

با این همه این خاتم‌کار شیرازی معتقد است که اگر بخواهیم در این عرصه و بازار صنایع دستی عقب نمانیم باید اقداماتی انجام شود؛ تامین ارزان‌تر مواد اولیه و برداشتن بار هزینه مرکز عرضه از دوش هنرمند اقداماتی است که از نظر او مسئولان استان می‌توانند یاریگر بشند.

آنطور که فلاح پور می‌گوید: امروز مواد اولیه خاتم شیراز وارداتی است و بیشتر از اصفهان تامین می‌شود و این انحصار سبب شده تا با تغییر قیمت‌ها فعالیت هنرمندان این استان دچار تلاطم شود؛ بنابراین راهکار خودکفایی در تامین این مواد است.

او اضافه می‌کند: یکی از چالش‌هایی که امروز نتنها خاتم که دیگر هنرهای فاخر فارس مانند قلم‌زنی و کاشی هفت رنگ را نیز با مشکل مواجه کرده نداشتن فروش کافی است که ناشی از قیمت تمام شده محصول است و سازنده نمی‌تواند دست ساخته خود را ارزان‌تر بفروشد.

فلاح پور در این راستا معتقد است که بهترین راهکار این است تا مسئولان مراکز عرضه مستقر در اماکن تاریخی و فرهنگی فارس را که شمارشان کم هم نیست در اختیار هنرمندان واقعی بگذارند.

این خاتم‌کار شیرازی ادامه می‌دهد: با دریافت چنین حمایتی، بهای اجاره مرکز عرضه و فروش از کالای تولیدی صنایع دستی برداشته می‌شود و فشارهای ناشی را تامین مواد اولیه را تعدیل می‌کند، از سویی با افزایش فروش تولید گسترده‌تر میسر می‌شود.

به گفته او اکنون بسیاری از این اماکن به افرادی سپرده شده که با خرید محصول از هنرمندان آن را با قیمت چند برابری می‌فروشند و دست سازنده اثر خالی می‌ماند.

فلاح پور در این مسیر به اقدام مفید و اثرگذار در احیای محله بالاکفت و در اختیار گذاشتن خانه‌های قدیمی برای هنرمندان صنایع دستی اشاره کرد و گفت: چنین اقداماتی قیمت تمام شده محصول را کاهش و فروش را افزایش می‌دهد و در ادامه منجر به فروش اقتصادی و اشتغالزایی در این حوزه می‌شود.

هرچند این خاتم کار شیرازی می‌گوید: تولیداتش را دسته‌بندی کرده و با مرز بندی محصولات و طراحی خاتم‌کاری‌هایی ساده‌تر سعی کرده تا اصالت و کیفیت مکتب شیراز را حفظ و محصولی ارزانتر تولید کند اما معتقد است برخی حمایت‌های مسئولان مانند اسکان آنها در مراکز دائمی عرضه اماکن تاریخی و فرهنگی با اقصادی‌تر کردن نتیجه نهایی، مانع از کوچ استادکاران این حوزه به دیگر اصناف شود.

.

اکنون نزدیک به ۲۱ هزار هنرمند استان فارس در ۸۰ رسته صنایع دستی فعال هستند و محصولاتی فاخر و چشم‌نواز تولید می‌کنند، فعالیت چنین جمعیت در این عرصه به تنهایی ضرورت اقتصادی شدن آن را توجیه می‌کند.

به گفته مسئولان و کارشناسان حاصل دست هنرمندان استان فارس باید راهکارهای مختلفی را از تنوع بخشی به محصول تا کاربردی و کوچک کردن آنها در پیش گیرند تا در ادامه پایگاه شایسته خود را متناسب با جایگاه بی‌بدیل صنایع دستی در این استان بیابند و البته در این مسیر دست حمایتگرانه دولت نیط می‌تواند گره‌های بسیاری را بگشاید.