ضرب‌المثل مردم مدینه در بخشش‌های موسی بن جعفر 

امروز یکشنبه ۱۸ تیر مصادف با بیستم ذیحجه و سالروز میلاد حضرت موسی بن جعفر است، امامی که شیعیان و دوستداران امامان هدایت، آن حضرت را به کاظم می شناسند. یعنی کسی که خوف و اندوه او را فرا گرفته باشد ولی کمتر درباره بخشش های آن حضرت سخن به میان آمده است.

در مطلبی با عنوان آستانه تحمل شما تا کجاست، نکاتی را درباره امام هفتم بیان کردیم و امروز به این ویژگی امام یعنی بذل و بخشش‌های آن حضرت اشاره می کنیم، صفتی که جامعه امروز بیش از هر چیز به فرهنگ بخشش و شکل صحیح آن به دور از افراط و تفریط نیاز دارد.

مردم ایران همواره نشان داده اند که با وجود مشکلات اقتصادی و نداری به فکر نیازمندان هستند و در حد توان در مناسبت ها دست به کارت شده و کمک می کنند. مثلا بعد از جشن ۱۰ کیلومتری غدیر صحبت از شکسته شدن رکورد مشارکت مردمی به میان آمد. چون بیش از ۴۳۳ هزار نفر از مردم به عنوان بانی در مهمونی ۱۰ کیلومتری عید غدیر مشارکت داشتند که تاکنون سابقه نداشته است.

نکته جالب در این زمینه میزان کمک هاست به گونه ای که بیشترین تراکنش انجام شده سه میلیون تومان و کمترین تراکنش هزار تومان بوده است و این تراکنش‌ها غیر از هزینه‌هایی است که توسط مردم در قالب موکب، هیات و به صورت خودجوش در جشن غدیر انجام شده است.

یکی دیگر از کمک های مردمی گرفتن دست یتیمان است که به گفته معاون توسعه مشارکت های مردمی کمیته امداد استان تهران، بیش از هزار حامی جدید برای حمایت مادی و معنوی از هزار و ۸۴۱ یتیم و فرزند محسنین در قالب پویش به عشق علی در مهمانی ۱۰ کیلومتری غدیر ثبت نام کرد

شاید این اندازه از کمک های مردمی بخش کوچکی از مشکلات جامعه امروز ما را حل کند ولی تذکری به افرادی است که دستشان به دهانشان می رسد ولی از حال و روز اطرافیان خود خبر ندارند یا خود را به بی خبری زده اند، به ویژه آنان که در برج ها و ویلاها زندگی می کنند و سفرهای تابستانی شان تعطیل نمی شود.

به هر حال اگر خود را شیعه موسی بن جعفر می دانیم، نباید فقط آرزوی زیارت کاظمین را دل داشته باشیم که آن هم در جای خود توفیق است ولی در انفاق و دستگیری از دیگران در حد و توان خود، زندگی امام هفتم را الگوی خود قرار دهیم.

شیخ مفید در کتاب ارشاد، امام کاظم را بخشنده‌ترین مردم زمان خودش دانسته که شب‌ها برای فقیران مدینه آذوقه می‌برد و آن حضرت(ع) را کوشاترین فرد در صله رحم با خانواده و دیگر بستگان معرفی کرده است.

بخشش امام کاظم به اندازه‌ای بود که فرد نیازمند را بی نیاز می کرد و در میان مردم مدینه این ضرب المثل رایج شده بود که تعجب از کسی است که کیسه بذل و بخشش موسی بن جعفر به او رسیده باشد ولی باز هم اظهار فقر و تنگدستی کند.

امام کاظم که عبدصالح، یکی دیگر از لقب های آن حضرت است، تجلی گاه نیکی و بخشش بود و بینوایان و محرومان به او پناه می بردند تا آنان را از کابوس فقر و دوزخ بینوایی نجات دهد.

موسی بن جعفر در تاریکی شب به سراغ نیازمندان می رفت تا مبادا ذلت خواهش را در چهره آنان ببیند نه مثل برخی که کمک های خود را در بوق و کرنا کرده و آنگاه به دست نیازمندان می رسانند.

عیسی بن محمد قرطی یکی از کسانی بود که کمک های موسی بن جعفر او را ورشکستگی و درماندگی نجات داده بود.

خودش اینگونه می گوید: در نزدیکی مدینه در کنار چاهی یک مزرعه خربزه، خیار و کدو داشتم که با 120 دینار (قیمت دو شتر) آن را سامان داده بودم. زمانی که بوته ها به مرحله باردهی رسیدند، مزرعه مورد هجوم ملخ ها قرار گرفت و نابود شد. پس از این حادثه امام کاظم به سراغ من آمد و احوالپرسی کرد و من گفتم که بدبخت شده ام و امام بعد از شنیدن پاسخ چند سوال، ۱۵۰ دینار به من داد.

خریدن غلامان و آزاد ساختن آنان نیز یکی از برنامه های امام کاظم بود به گونه ای که بیش از هزار نفر را خرید و در راه خدا آزاد کرد.

اگر کسی از مخالفان به امام هفتم بدی می کرد، آن حضرت کیسه دیناری به ارزش ۳۰۰ دینار برای او می فرستاد.

شاید این سوال مطرح شود که امام از چه منبع مالی برخوردار بوده که اینگونه بدل و بخشش می کرده است.

منابع مالی امام هفتم شامل وجوهات، موقوفات، اموال خصوصی و هدایا بود.

یکی از یاران امام به نام علی بن ابی حمزه می گوید: امام کاظم علیه السلام را دیدم که در زمین کشاورزی خود کار می کرد و عرق می ریخت. عرض کردم پس کارگران کجا هستند؟ فرمود ای علی! بهتر از من و پدرم، بر روی این زمین (رسول خدا و امیرالمؤمنین) با بیل کار می کردند. کشاورزی شغل پیامبران و جانشینان آنان و برگزیدگان و شایستگان است.

البته آن حضرت زمین های فراوانی داشتند که گاه خود زمین را می بخشیدند.

بخشی از اموال عمومی امام شامل خمس، زکات، نذورات و صدقات بود که گاه به صورت مستقیم از سوی شیعیان تحویل امام می شد و گاه از طریق وکلا و نایبان حضرت دریافت و توزیع می شد.

یکی دیگر از منابع مالی حضرت، موقوفه ها بودند. برای نمونه، وقف نامه ای که ابوبصیر از امام باقر نقل کرده و در آن به وصیت نامۀ حضرت زهرا علیها السلام در مورد وقف مزارع هفت گانه و وقف نامه های حضرت علی علیه السلام اشاره شده که تولیت آن به فرزندان آن حضرت واگذارشد.