اجازه نمی‌دهیم شیب تولید علم کاهش یابد/تربیت دانشمند، از وظایف دانشگاه‌ها

علی شمسی‌پور روز یکشنبه در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، اظهار داشت: طی روزهای گذشته اظهارنظرهایی در مورد وضعیت علمی ایران، نمایه‌سازی و حضور دانشمندان ایرانی در عرصه‌های بین‌المللی مطرح شده است. ما با ادبیات حاکم بر این نظرها و الفاظ استفاده شده کاری نداریم، همانطور که این روال کلی وزارتخانه و وزیر علوم است اما نکات مهمی در مورد محتوای این اظهارنظرها وجود دارد که باید در خصوص آنها صحبت کرد.

وی ادامه داد: شرایط کنونی کشور، محصول سیاست‌گذاری گذشته است. مسائلی مانند حوزه‌های علم و فناوری یا چاپ مقالات و کتب و حضور در عرصه‌های بین‌المللی محصول ریل‌گذاری‌هایی است که از قبل انجام شده و برخی به صورت فرهنگ درآمده است و البته بسیاری از اینها مورد تایید است اما برخی نقاط ضعف مثل کم‌کاری در حوزه های ارتباط با صنعت یا فناوری یا حل مسائل کشور در قالب پژوهش‌های کاربردی و توسعه ای نیز محصول همین سیاستگذاری های سالیان گذشته است؛ به همین دلیل برای خارج شدن از این وضعیت باید ریل‌گذاری جدیدی ناظر به آینده انجام شود که فرایندی زمان‌بر و بلندمدت خواهد بود.

سخنگوی وزارت علوم گفت: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از روز اول در راستای برنامه‌های ارائه شده وزیر علوم دولت سیزدهم به مجلس شورای اسلامی و خط‌مشی جدید، تاکنون تلاش کرده تا ریل‌گذری را به نحوی انجام دهد که از علم تولیدشده در کشور ضمن حضور پرقدرت در عرصه‌های بین المللی بتوانیم در حل مسائل جامعه و ارتباط دانشگاه با صنعت و جامعه بهره ببریم و حوزه فناوری را نیز گسترش دهیم.

از تاسیس معاونت فناوری‌ونوآوری تا پارک بین‌المللی علم‌وفناوری

شمسی‌پور ادامه داد: اولین و موثرترین اقدام در وزارت علوم دولت آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی، ایجاد معاونت فناوری بود. وزارت علوم به دلیل محدودیت‌های سازمانی و ساختاری که سازمان امور استخدامی برای وزارتخانه‌های مختلف دارد، حتی برخی جایگاه‌های اداری را تضعیف کرد تا معاونت فناوری و نوآوری در وزارت علوم ایجاد شود. همین امر به عنوان وعده وزیر در برنامه‌های ارائه شده به مجلس شورای اسلامی که محقق شد، نشان دهنده یک ریل‌گذاری است و نشان می‌دهد وزارت علوم قصد دارد پژوهش‌ و فناوری را فراتر از پژوهش‌های بنیادی به پژوهش‌های کاربردی، پژوهش‌های توسعه‌ای و امور فناورانه ارتقا دهد و از این طریق هم اشتغال دانش‌بنیان ایجاد کند (که این امر به نسبت گذشته به خوبی محقق شده است) و هم محصولات دانش‌بنیان ایجاد شود و به کمک معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری بتوان این محصولات را تجاری‌سازی کرد.

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر خاطرنشان کرد: در دوره های گذشته توجه کمتری به فناوری و توجه بیشتری به امر پژوهش‌ وجود داشت، ولی در دولت سیزدهم با جشنواره‌های مختلف مانند جشنواره تازه‌تاسیس فناوران و نوآوران برتر به عنوان بخش جدیدی از جشنواره‌های خوارزمی‌ که از سال گذشته برگزار شد، نگاه عمیق‌تری به فناوران ونوآوران شده است.

وی با اشاره به برگزاری جلسات شورای عالی عتف در دولت سیزدهم با حضور رئیس‌ جمهور افزود: دو جلسه در این دولت (جلسات بیست‌و هفتم و جلسات بیست‌وهشتم) برگزار شده است در حالی که ۱۱ سال بود رئیس‌جمهوری وقت در جلسات این شورا شرکت نمی‌کرد و با حضور معاون اول برگزار می‌شد. وزارت علوم از این ظرفیت و فرصت حضور رئیس‌جمهور در جلسات شورا برای توسعه پژوهش و فناوری استفاده کرد. در جلسه پایانی هم رئیس‌جمهور تمایل خود را برای برگزاری بیشتر این جلسه و حضور خود در آن بیان کرده است.

گزارشی از جلسه بیست‌ و هشتم شورای عالی عتف را اینجا و جلسه بیست و هفتم شورا را اینجا بخوانید.

شمسی‌پور با اشاره به تاسیس و راه‌ندازی پارک علم و فناوری بین‌المللی گفت: این امر نشان می‌دهد وزارت علوم به استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی در این زمینه توجه دارد. ایجاد بورسیه، به این شکل که دانشگاه‌ها با صنایع قرارداد می‌بندند و دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد را برای رشته‌های خاص و برای صنایع مشخص تربیت می‌کنند نیز از اراده جدی برای بهبود ارتباط با صنعت حکایت دارد.

مجموعه تلاش‌ها برای حفظ نخبگان

وی با اشاره به انتقادها از بی‌توجهی به نخبگان کشور گفت: اینکه گفته می‌شود در وزارت علوم به نخبگان توجه نمی‌شود، درست نیست. جذب نخبگان کشور به عنوان عضو هیات علمی خارج از فرایندهای موجود مصوب شده و در مدت کوتاهی این افراد جذب دانشگاه‌های کشور می‌شوند. همچنین برگزیدگان المپیادهای داخلی و بین‌المللی و ۱۰۰ نفر اول کنکور در همه گروه‌های آزمایشی با کمک بنیاد ملی نخبگان بورس می‌شوند. البته فرار نخبگان یک مساله ملی است و اقدامات مرتبط با آن منحصر به وزارت علوم نیست و همه باید با هم برای حفظ آنها تلاش کنند.

سامانه «نان» یا نظام نیازها و ایده‌ها که همه نیازهای پژوهشی و فناوری کشور، دولت، وزارت‌خانه‌ها و صنایع دولتی و خصوصی و شرکت‌های دولتی و ... روی این سامانه بر اساس قانون باید بارگذاری شود تا استادان و پژوهشگران نیازهای علمی آنها را رفع کنند؛ بین نیازها و طرح‌های دانشمندان اتصال برقرار می‌کند که به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی هم رسیده است و در لایحه برنامه توسعه هفتم نیز دنبال می‌شود. با وجود این سامانه، قوای علمی کشور به سمت حل مسائل واقعی کشور می‌روند.

سخنگوی وزارت علوم در مورد انتقاد از نمایه‌سازی مقالات در پایگاه‌های استنادی خارجی مانند آی‌اس‌آی و اینکه با این کار در چارچوب و زمین بازی دیگر کشورها عمل می‌کنیم، ادامه داد: موسسه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) برای رفع وابستگی به سامانه‌های علم‌سنجی بین‌المللی تاسیس شده و در این سامانه مقالات نمایه می‌شوند، این سامانه هم در جهان اسلام به طور ویژه‌ای مطرح شده است. همچنین طی ۲۳ ماه گذشته ۴۰ عنوان نشریه ایرانی در پایگاه‌های استنادی بین‌المللی نمایه شده‌اند که از این تعداد ۱۸ عنوان نشریه فارسی‌زبان است و این اقدام بر اساس رهنمودهای مقام معظم رهبری انجام شده است که زبان فارسی باید زبان علم دنیا شود، ضمن اینکه نقشه جامع علمی کشور هم بر این تاکید دارد.

وی با اشاره به تشکیل صندوق عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) در این دولت با پیگیری وزیر علوم گفت: شرکت‌های دولتی موظف شده‌اند که ۶۰ درصد اعتبارات پژوهشی خود را در این صندوق هزینه کنند؛ یعنی مسائل و مشکلات شرکت‌های دولتی در قالب واحد تحقیق و توسعه یا بودجه این واحد به این صندوق تخصیص می‌یابد و ارتباط صندوق به همین شکل با دانشمندان و دانش‌پژوهان برقرار است.

اصلاح پایه‌های تشویقی

شمسی‌پور با اشاره به تغییر آیین نامه اعطای پایه های تشویقی استادان دانشگاه گفت: بر اساس آیین‌نامه ماده ۵۳ پایه‌های تشویقی کشور که اصلاح شده است هر عضو هیات علمی تا ۶۰ پایه تشویقی می‌تواند کسب کند. در اصلاح این پایه‌ها (در حوزه فرهنگ که قبلا هیچ پایه تشویقی نداشتیم)، اکنون ۱۰ پایه مربوط به فرهنگ، آموزش و ترویج علم است. برای پژوهش‌های بنیادی و پژوهش‌های بین المللی ۱۰ پایه و مرجعیت علمی ۱۰ پایه، پژوهش‌های کاربردی و پژوهش‌های توسعه‌ای ۱۰ پایه و فعالیت‌های فناورانه و نواورانه ۱۰ پایه و در مجموع ۲۰ پایه برای مواردی غیر از پژوهش‌های بنیادی و توسعه‌ای لحاظ شده است؛ یعنی هم پژوهش‌های کاربردی و هم توسعه‌ای هم فعالیت‌های فناورانه که دقیقا به معضلات کشور مربوط می‌شود، ۲۰ پایه تشویقی را از مجموع ۶۰ پایه به خود اختصاص داده‌اند. این اقدام ریل‌گذاری مهمی است که وضعیت کاریکاتوری تشویق اعضای هیات علمی را اصلاح می‌کند و در سال‌های آینده نتیجه آن مشخص خواهد شد.

وی با اشاره به برخی نظرها مبنی بر اینکه ضرورتی ندارد در عرصه‌های بین المللی علمی و پایگاه‌های علم‌سنجی جهانی حضور داشته باشیم، افزود: غیبت یا کاهش حضور ما در این عرصه، آثار و تبعاتی دارد و می‌تواند به کاهش رشد علمی منجر شود یا رشد علمی را متوقف کند و این وضع با نظر مقام معظم رهبری مطابق نیست. ایشان از دولت و وزارت علوم خواسته‌اند به هیچ وجه اجازه ندهیم، شیب رشد علمی کشور متوقف شود و در جریان رقابت علمی در دنیا حضور داشته باشیم.

سخنگوی وزارت علوم گفت: برخی می‌گویند خزانه نشریات بین المللی دست دیگران است و آنها از این خزانه استفاده می‌کنند، باید بدانیم ما در داخل بیشتر از این خزانه استفاده می‌کنیم؛ زیرا فقط ۲ درصد از تولید مقالات علمی در دنیا متعلق به دانشمندان ایرانی است و اگر آنها از ۲ درصد مقالات تولید شده توسط دانشمندان ایرانی استفاده می‌کنند ما هم از ۹۸ درصد مقالات دانشمندان دیگر کشورها استفاده می‌کنیم. یا اگر گفته می‌شود اعضای هیات علمی دانشگاه‌های دیگر کشورها مقالات، دانشجو و پژوهشگر ما را داوری می‌کنند، اعضای هیات علمی ایران هم مقالات زیادی از نشریات معتبر علمی دنیا را داوری می کنند و به این مفهوم است که ما کار علمی انها را تایید کرده‌ایم و به طور کلی قضیه بده و بستان علمی است. در گزاره‌های دینی هم نشر علم، زکات و زینت علم مطرح و مورد توجه است.

البته مسائل حیاتی را هرگز نشر نمی‌دهیم، ولی روال معمول را انجام می‌دهیم. تولید دانشمند جزو وظایف ذاتی دانشگاه‌هاست وقتی می‌گویند تولید دانشمند جزو وظایف دانشگاه ها نیست، حرف درستی نیست و لاجرم این امر رخ می‌دهد ولی باید روندها را اصلاح کنیم تا دانشمندان بهتر و قوی‌تری با وضعیت بهتری در دانشگاه‌ها تربیت شوند. اتفاقا یکی از مهم‌ترین پروژه‌های کشور تولید نیروی انسانی تراز و در راس آنها دانشمندان حوزه های مختلف است و این جزو وظایف ذاتی دانشگاه‌های ماست و نباید از آن صرف نظر کرد.

شمسی‌پور در مورد قواعد دفاع از رساله دکتری و پذیرش مدارک دانشجویان ایرانی دانشگاه‌های خارج از کشور نیز توضیح داد: برخلاف آنچه ادعا شده بر اساس قانون ضرورتی برای داشتن سه مقاله آی اس آی نیست و فقط یک مقاله علمی و پژوهشی کافی است، ولی برخی دانشگاه‌های برتر سخت گیری بیشتری در این مورد دارند. پذیرش مدرک دانشجویان ایرانی خارج از کشور هم اصلا به مقاله آی اس آی ربطی ندارد، به دانشگاه محل تحصیل دانشجو وابسته است و اگر فرد در دانشگاه معتبر که سازمان امور دانشجویان تایید کند، تحصیل کرده باشد مدرک او هم قبول است.

وی در پایان گفت: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به هیچ وجه اجازه نمی دهد شیب رشد علمی کشور کند شود. تلاش می‌کنیم در خط‌مشی‌گذاری‌، در سیاست‌گذاری، در ابلاغ برنامه‌ها، در اعتبارات حوزه پژوهش و فناوری تا قله علمی کشور مرتفع و نمایان‌تر شود. اجازه نمی‌دهیم به بهانه اینکه در حوزه‌های دیگر احتمالا ضعیفتر هستیم، در این رشد علمی نیز ضعیف شویم؛ بلکه باید همه حوزه‌ها را با هم تقویت کنیم، تا تحقیقات کاربردی و توسعه ای و امور فناوری رشد کند و از اقصی نقاط دنیا قله فناوری کشور نیز قابلیت رویت داشته باشد.