مسجد در اسلام از جایگاه بالایی برخوردار است. اولین اقدام پیامبر (ص) پس از هجرت از مکه به مدینه، ساخت مسجد بود؛ این اقدام پیامبر خود گویای این مطلب است که مسجد بستری تمدن‌ساز و انسان‌ساز است؛ بستری که قرار است تجمع و تجلی‌گاه قدرت مسلمانان باشد. پیامبر با این اقدام خود، فرهنگ مسجدمحوری را پایه‌گذاری کردند و مسجد به عنوان کانون و محلی قرار داشت که همه ابعاد زندگی مسلمانان در شرایط مختلف، اعم از جنگ و صلح، پیمان بستن و گردهمایی‌ها پیرامون این مکان مقدس جریان داشت.
مسجد تنها محلی برای به پاداشتن نماز نبود، بلکه از آنجاکه فعالیت‌های بسیاری در آن متمرکز می‌شد، نقشی به غایت مهم داشت. مسجد محل گردهمایی مردم، استقبال از فرستادگان دیگر بلاد، دیدار اصحاب، محل برگزاری حلقه های عبادت و علم آموزی و به طور کلی کانونی برای انجام امور بسیار مهم بوده است.
از دیرباز ائمه نسبت به ارزش این مکان اهمیت به‌سزایی قائل بودند؛ تا آنجا که به ذهن این گمان می‌رود که مسجد همواره محل قدرت گرفتن تشیع بوده است. البته در واقعیت هم همین است. چرا که ائمه، مهم‌ترین نشست‌های خود را در این مکان قرار می‌دادند. امام صادق (ع) و امام باقر(ع) جلسه‌های علمی و عقیدتی خود را در مسجد و نیز امام رضا (ع) مناظرات علمی خود را در آنجا انجام می‌دادند. فعل امام معصوم حکایتگر این مطلب است که مکان‌ها در تربیت چند بعدی انسان‌ها نقش مهمی دارند.
البته روایات در فضیلت و اهمیت مسجد بسیار است مانند این روایت از پیامبر (ص) که فرمود «مَنْ مَشی إلی مَسْجِدٍ مِنْ مَساجِدِ اللّهِ، فَلَهُ بِکُلِ خُطْوَةٍ خَطاها حَتّی یَرْجِعَ إلی مَنْزِلِهِ، عَشْرُ حَسَناتٍ، وَ مُحِیَ عَنْهُ عَشْرُ سَیِّئاتٍ، وَ رُفِعَ لَهُ عَشْرُ دَرَجاتٍ؛ هرکس به سوی مسجد گام بردارد در برابر هر گامی ۱۰ حسنه برایش ثبت و ۱۰ گناهش پاک و ۱۰ درجه و منزلت او (در بهشت) بالا می‌رود».
(وسائل، ج ٣، ص ٤٨٣). امام صادق (ع) می‌فرماید: «لَا یَرْجِعُ صَاحِبُ الْمَسْجِدِ بِأَقَلَّ مِنْ إِحْدَی ثَلَاثِ خِصَالٍ: إِمَّا دُعَاءٌ یَدْعُو بِهِ یُدْخِلُهُ اللَّهُ بِهِ الْجَنَّةَ وَ إِمَّا دُعَاءٌ یَدْعُو بِهِ فَیَصْرِفُ اللَّهُ عَنْهُ بَلَاءَ الدُّنْیَا وَ إِمَّا أَخٌ یَسْتَفِیدُهُ فِی اللَّهِ؛ کسی‌که اهل مسجد باشد، حداقل یکی از این سه بهره نصیب او می‌شود؛ دعائی که خدا او را سزاوار بهشت کرده، بلائی که از او دفع شده یا یک برادر دینی قسمت او شده که برای رضای خدا از او بهره‌مند می‌شود». (وسائل الشیعه، ج ۳، ص۴۷۷)
طبق روایات امامان معصوم (ع) پایان دوران ظلم و کفر از مسجد و آغاز دوران ظهور تمدن عظیم الهی از کنار مسجد خواهد بود، به این‌صورت‌که پایان حیات ابلیس از کنار قبةالصخره واقع در مسجدالاقصی و اعلام ظهور منجی عالم، امام زمان (عجل الله فرجه) از کنار بیت الله الحرام خواهد بود. در صفحه ۳۳۱ کتاب کمال الدین و اتمام النعة شیخ صدوق از امام باقر(ع) روایت شده است «فَإِذَا خَرَجَ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَی الْکَعْبَةِ وَ اجْتَمَعَ إِلَیْهِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا وَ أَوَّلُ مَا یَنْطِقُ بِهِ هَذِهِ الْآیَةُ بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ( هود: ۸۸) ثُمَّ یَقُولُ أَنَا بَقِیَّةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ خَلِیفَتُهُ وَ حُجَّتُهُ عَلَیْکُم؛ هنگامی که (قائم ما) خروج کند، پشت به دیوار کعبه می زنند در حالی که ۳۱۳ تن از مردان دورشان را می گیرند و اول چیزی که می گوید این آیه است بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ. سپس می گوید من بقیت‌الله در زمین خداوند و خلیفه و حجت او بر شما هستم».
پس به عبارتی، ابتدای اعلام ظهور امام زمان(عج) در کنار مسجدالحرام، به عنوان پرفضلیت ترین مسجد رقم خواهد خورد اما چه شد که این مکان از آن منزلت الهی، به عبارتی با عملکرد ناقص انسان‌های عصر حاضر قوس نزولی رو در پیش گرفته و از مسجد به نمازخانه تغییر ماهیت داده است؟ در اکثر مساجد برنامه‌ای برای تربیت نسلی که قرار است تمدن اسلامی با پرورش آنان صورت بگیرد، وجود ندارد.
چرا کودکان مظلوم‌ترین افراد در مساجد هستند! معمولاً در برنامه‌ریزی‌های کلان مساجد از سوی روحانیت و هیئت امنا، برنامه ویژه‌ای برای این قشر وجود ندارد و بالعکس شاهد رفتارهای ناملایم از سوی برخی نمازگزاران نسبت به فعالیت و حضور کودکان در مسجد هستیم. در بحث تربیت دینی که بخش مهمی از حوزه تربیت است، محیط غنی یکی از راهگشاترین راهبردهای تربیتی است. در محیط غنی اصطلاحاً افراد نیاز به آموزش مستقیم ندارند و خود محیط غنی، سرشار از آموزه‌های تربیتی است.
در این محیط افراد و کودکان که [عقبه] مسجد هستند از طریق بصری و تجربی، بخش مهمی از ارزش‌های دینی به آنان منتقل می‌شود. تک تک افراد هسته حزب‌الله جامعه اسلامی در رونق دادن مسجد و برگرداندن آن به عنوان اجتماعی‌ترین لایه حضور اقشار مختلف با سن‌های متفاوت، نقش پررنگی دارند؛ به ویژه روحانیت. چون سبک‌انگاری نقش تربیتی مسجد، از سوی روحانیت که از افراد اثرگذار در مسجد است؛ باعث گسستگی اهداف عالیه آن می شود که شامل زمینه‌سازی تربیت انسان در همه ابعاد دینی و تربیت نسل اثرگذار برای تمدن‌سازی است.
چراکه «مسجد پایگاه است و این پایگاه بر محور ذکر و نماز است؛ نه‌فقط پایگاه برای فلان مسئله‌ی اجتماعی، [بلکه] مسجد می‌تواند پایگاه همه‌ی کارهای نیک باشد؛ پایگاه خودسازی، انسان‌سازی، تعمیر دل و تعمیر دنیا و مقابله‌ی با دشمن و زمینه‌سازی برای ایجاد تمدّن اسلامی و بصیرت‌افزاییِ افراد». (۳۱/مرداد/۱۳۹۵)
آیت الله خامنه‌ای هم نسبت به حضور پر رنگ جوانان در مسجد تعابیر زیبایی دارند، ایشان می‌فرمایند «بایستی برای جوان ها جایگاه خاص در مسجد ایجاد کرد؛ یعنی واقعاً باید برای جذب جوان برنامه‌ریزی کرد. اینکه جوان مسجد را خانه خود و جایگاه خود بشناسد و به آن اُنس پیدا کند و رفت‌وآمد پیدا بکند، خیلی برکات دارد».(۳۱/مرداد/۱۳۹۵)
حضور جوانان در مسجد به عنوان نیروی پیشران انقلاب ملزم به مقدماتی است که این مقدمات شامل حضور او به طور مستمر در مسجد و داشتن خاطره خوب از دوران کودکی او در این محیط است. دائما از جوانان انتقاد می کنیم که چرا در مساجد حضور ندارند اما خود برای عدم حضور آنان از یکدیگر سبقت گرفته‌ایم. اجتماع نقیضین هستیم. از طرفی مانع حضور کودکان در مسجد هستیم و هیچ برنامه‌ای برای حضور آنان نداریم و از طرفی ناله هجرت نسل جوان از مسجد سر می‌دهیم.
واضح است کودک امروز، جوان فرداست؛ و جوان امروز همان کودک دیروز است که مدام برای عدم حضور او در مسجد به دنبال توجیهات دینی بوده‌ایم. زمانی که کودک بود و نهال ایمان او آماده آبیاری بود مسبب انزجار او از مسجد شده‌ایم، اما امروز طلبکار عدم حضور او در مسجد هستیم.
اکنون باید به این باور برسیم که عدم حضور شادی‌آفرین این مخلوقات معصوم در مساجد برای تربیت جوان انقلابی در آینده خطرناک است. به عبارتی مسجدی که در آن کودک نباشد، آن مسجد عقبه ندارد. راهکارهایی برای آشتی دادن و ایجاد پیوند بین نسل‌های جدید و مسجد وجود دارد و می‌توان تدابیری اندیشید. به عنوان مثال می‌توان مسجد در هسته مرکزی هیئت امنای خود افرادی را داشته باشد که دارای نظریه در جهت آشتی بین نسل کودک و نسل جوان، با مسجد باشند.
از بهترین کارها در راستای این هدف می‌توان به برگزاری برنامه‌های مستمر اردویی و زیارتی اهتمام ویژه‌ای داشت. اثرگذاری روی این نسل از طریق اردوهای زیارتی و سیاحتی که مسجد بنیان‌گذار آن است، بسیار تاثیرات مثبتی در جهت ایجاد خاطره نسبت به این مکان دارد. بهتر است بخش اعظم برنامه‌های فرهنگی و معنوی مساجد در راستای پرورش نسل انقلابی و مومن و با بصیرت برای آینده انقلاب باشد. بسیار خوب است که مسجد برای ارتقا کیفیت برنامه‌های خود در جهت ایجاد فضای مناسب تربیتی از متخصصان و روانشناسان در این حوزه کمک بگیرد و جلسات ماهانه با این افراد داشته باشد.
به راحتی دو واژه ایجاد محل آرامش برای نمازگزار در جهت حضور قلب و ذهن در نماز و حضور کودکان در این محل قابل جمع است و هیچ دوگانگی بین این دو عبارت وجود ندارد. برای این کار بهتر است مساجد دارای اتاق‌بازی کودک باشد.
این اقدام از بزرگ‌ترین اقدام‌ها در جهت جذب کودکان به مساجد است. از دیگر برنامه‌هایی که برای تربیت جوان بصیر و انقلابی می‌توان پیشنهاد داد، این است که جلسات رفع شبهه و جلسات آزاد گفت و گو را مهیا کرد و بهترین زمان اجرای این برنامه‌ها، مراسم مخصوص اهل بیت است. چراکه این نوع مراسم است که به دلیل اتصال به اهل‌بیت دارای ظرفیت‌های عظیم است.
نباید بگذاریم ماشین زمان خاطره روزهای اول انقلاب را که در آن دوران، جوان، اول مسجدی می‌شد و بعد هیئتی و بعد مقاومتی می‌شد، از یاد ما ببرد. آری مسجد پل عروج جوانان اول انقلاب و محل سرازیرشدن آنان به سوی جبهه‌های دفاع مقدس بود. ما خواهان برگشتن ماهیت مسجد به عنوان مرکز مقاومت و هسته مرکزی آموزه‌های دینی هستیم. ما مطالبه انقلاب مساجد را در جامعه داریم. نباید گذاشت یکی از بهترین محیط‌های انتقال ارزش‌ها در جهت تربیت کودک به راحتی دچار غفلت شود که اگر این چنین شود و حضور آنان در مساجد محو شود، مسجد دیگر عقبه‌ای نخواهد داشت. بیایید مساجد را دریابیم و برای رونق گرفتن آن هم‌اندیشی کنیم.
نظر شما