معلوم نیست سواد و مهارت تشخیصی پزشکان نسبت به گذشته کمتر شده، یا تشخیص بیماری‌ها مشکل‌تر شده یا ریسک خطای پزشکی، شکایت‌ها و پیامدهای تشخیص اشتباه بالاتر رفته اما هر چه هست، پزشکان امروز بسیار بیش از گذشته برای تشخیص بیماری‌ها به دستگاه‌های تشخیصی وابسته شده‌اند؛ از سونوگرافی و رادیولوژی‌های ساده تا تشخیص با دستگاه‌های گرانقیمت بزرگ همچون «سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی» که به وفور در بیمارستانها و مراکز درمانی بزرگ و کوچک دیده می‌شود.
بسیاری از پزشکان حتی پیش از هر نوع معاینه، بیمار را به مراکز تصویربرداری ارجاع می‌دهند؛ تاکنون آمار دقیقی از میزان ارجاع بیماران برای انجام خدمات تصویربرداری پیشرفته منتشر نشده اما افزایش این نوع ارجاع‌ها و افزایش استفاده از اشعه‌های رادیولوژی برای تشخیص بیماری‌ها مشهود است.
جراحی مغز و اعصاب، قلب یا حتی داخلی، گل سر سبد رشته‌های تخصصی بود اما حالا بسیاری از صندلی‌های این رشته‌ها در دانشگاه‌ها خالی می‌ماند و به جایش، رقابت برای رشته‌های پول‌ساز مانند رادیولوژی هر روز بیشتر می‌شوددستگاه‌هایی که در صورت استفاده بیش از حد و تکرار ارجاع بیماران می‌توانند خود عامل بروز تومورهای سرطانی در آینده باشند. کمترین آسیب آنها تحمیل هزینه‌های غیر ضروری و گاه تحمل‌ناپذیر به بیماران، خانواده‌های آنها، بیمه‌ها و نظام سلامت است؛ نظامی که اقتصاد ضعیفی دارد و این نوع اقدامات می‌تواند همانند ضربه‌های سنگین به بدنه نحیف اقتصاد سلامت باشد؛ هر چند ممکن است جیب عده‌ای را هم پر کند.
افزایش تجویز خدمات تصویربرداری و بازار پر رونق مراکز تصویربرداری دولتی و خصوصی سبب‌شده گرایش به انتخاب رشته رادیولوژی نیز در بین رشته‌های تخصصی بیشتر شود؛ روزگاری رشته‌هایی مانند جراحی مغز و اعصاب یا قلب یا حتی داخلی، گل سر سبد رشته‌های تخصصی بود اما حالا بسیاری از صندلی‌های این رشته‌ها در دانشگاه‌های علوم پزشکی خالی می‌ماند و به جای آن، رقابت برای رشته‌های پول‌سازی مانند رادیولوژی هر روز بیشتر می‌شود.
در این وضعیت رو به تغییر، وزارت بهداشت متولی تنظیم بازار سلامت است زیرا برای اینکه هر دستگاه تشخیصی در یک مرکز درمانی نصب و فعال شود، چه در بخش دولتی و چه خصوصی به مجوز وزارت بهداشت نیاز دارد.
وزارت بهداشت نیز از سال‌های گذشته برای مدیریت این حوزه و برای جلوگیری از افزایش افسارگسیخته این مراکز و تجویزهای القایی غیرضروری، بی‌مورد و غیرمنطقی، بر اثر تعارض منافع بین برخی پزشکان و مراکز رادیولوژی، نظام سطح‌بندی خدمات را تدوین کرد؛ نظامی که اجرای آن در مصوبه‌های قانونی برنامه‌های توسعه نیز آمد و وزارت بهداشت به اجرای آن مکلف شده است.
هر دستگاه MRI برای چند نفر
بر اساس نظام سطح‌بندی به ازای هر میزان جمعیت، به طور مثال هر یک میلیون نفر باید یک دستگاه گرانقیمت تشخیصی در شهرها مستقر باشد و هر پزشک به میزان مشخصی می‌تواند این نوع خدمات تشخیصی را تجویز کند و بیمه‌ها در این زمینه نظارت و محدودیت‌هایی اعمال می کنند.
مشکل دیگر این است که تعداد قابل توجهی از این دستگاه‌های گرانقیمت با هزینه‌های چند ۱۰ میلیارد تومانی بعد از خرید و نصب در بیمارستان به دلایل مختلف از جمله خرابی و هزینه سنگین تعمیر و گاه نبود نیروی تخصصی که بتواند از آن استفاده کند یا حتی پزشک متخصصی که بتواند نتایج تصویربرداری را تفسیر کند، به‌ویژه در شهرهای کوچک خراب می‌شوند و این دستگاه‌های سنگین تا حدی بی‌مصرف می‌مانند یا به هدر می‌روند.
بر اساس اعلام وزارت بهداشت، تعداد تخت‌های بیمارستانی و دستگاه‌های تشخیصی گرانقیمت همچون ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن رو به افزایش است اما چه تعداد از این دستگاه‌ها لازم هستند؟ چه تعداد فعال بوده و چه تعداد از آنها از کار افتاده و دور خارج شده‌اند؟
افزایش وابستگی پزشکان به مراکز تصویربرداری و سود سرشار خدمات این مراکز باعث تجویزهای بی‌مورد خدمات MRI و سی تی اسکن شده است«دکتر جلال شکوهی» عضو هیات مدیره انجمن رادیولوژی ایران در این زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: بر اساس آمار منتشر شده از سوی وزارت بهداشت، باید به ازای هر یک میلیون نفر یک دستگاه MRI وجود داشته باشد؛ اما به ظاهر این استاندارد تغییر کرده و کمتر شده است و اکنون حتی اگر قرار باشد به ازای هر نیم میلیون نفر هم یک دستگاه MRI داشته باشیم، باز هم تعداد دستگاه‌های MRI موجود در کشور از این استاندارد بیشتر است.
آمار دقیق را باید وزارت بهداشت اعلام کند اما آماری که در جلسات شنیده‌ایم این است که حدود ۴۰۰ دستگاه MRI و بین ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ دستگاه سی‌تی‌اسکن در کشور داریم که البته ممکن است همه آنها فعال نباشند.
وی افزود: البته بر خلاف آنچه برخی می‌گویند این‌گونه نیست که تعداد دستگاه‌های ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن در ایران بیشتر از اروپا باشد. بستگی دارد کدام کشورها را ملاک قرار دهیم. ممکن است در یک استان، چهار شهر در کنار هم ام‌آرآی داشته باشند اما یک یا دو شهر دیگر نداشته باشند. از نظر تعداد ام‌آرآی‌های موجود، به نظرم تعداد دستگاه‌های موجود در کشور تقریبا کفایت دارد و به اندازه است.
عضو هیات مدیره انجمن رادیولوژی ایران ادامه داد: قاره اروپا بیشتر از ایران دستگاه سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی ندارد اما سیستم‌های دولتی و بیمه‌ها، وضعیت ایران را با انگلیس، کانادا و استرالیا مقایسه می‌کنند که طب ملی دارند و به سادگی ام‌آرآی یا سی‌تی‌اسکن اضافه نمی‌کنند؛ آنها نظام سطح‌بندی دارند و به هر کسی اجازه نمی‌دهند این دستگاه‌ها را راه‌اندازی کند؛ به همین علت افراد برای یک MRI ممکن است چهار ماه یا حتی ۶ ماه در نوبت باشند.
وی گفت: سیستم این کشورها را که طب ملی و نظام ارجاع دارند، نمی‌توان با ایران مقایسه کرد؛ در کشورهای دیگر اروپایی مانند ترکیه که طب ملی و نظام ارجاع ندارند، کاملا وضع متفاوت است و هر چقدر بخواهند دستگاه ام‌آرآی یا سی‌تی‌اسکن اضافه می‌کنند؛ به همین علت تعداد دستگاه‌های تشخیصی آنها از ایران بیشتر و حتی به روزتر است. در ایران، ورود و نصب دستگاه ام‌آرآی یا سی‌تی‌اسکن باید با مجوز وزارت بهداشت باشد. کنترل می‌کنند اما در ترکیه به مجوز نیاز ندارد. در کشورمان تعداد دستگاه‌های ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن کافی است اما وضعیت پراکندگی و توزیع آنها مشکل دارد.
مردم جلوتر از پزشک MRI می‌دهند
شکوهی افزود: اگر وضعیت ایران را با کشورهایی مثل آلمان، فرانسه، آمریکا حتی کره جنوبی مقایسه کنید شاید یک ششم آنها هم ام آر آی نداشته باشیم اما اگر بخواهید با کانادا و استرالیا مقایسه کنید که طب ملی دارند، تعداد دستگاه‌های ام آر آی و سی تی اسکن ایران بالاست. چون سیستم طب ملی اجازه خرید بیش از حد این دستگاه‌ها را نمی‌دهد.
این متخصص رادیولوژی گفت: اجرای برنامه طب ملی شبیه کشورهای انگلیس و استرالیا مدیریت و برنامه ریزی خیلی قوی می‌خواهد و اجرای آن در کشور ما خیلی مشکل است. زیرا توقعات مردم ایران بالاست و همه می‌خواهند در همه جا از بهترین امکانات و به موقع استفاده کنند. مردم ایران فراتر از این حرفها خیلی وقت‌ها، حتی قبل از تجویز پزشک خودشان می‌روند و عکس و سی تی اسکن و ام آر آی می‌گیرند و بعد می‌برند پیش دکتر یعنی از این نظر حتی از پزشک جلوتر می‌افتند.
بیمارهایی که از خارج می‌آیند، می‌گویند ۱۰ جای بدن ما را ام‌آرآی کنید؛ برای اینکه در ایران مفت است و در تجویزها زیاده‌روی می‌شودوی در پاسخ به این پرسش که چه تعداد از این تصویربرداری‌ها ضروری است و چه تعداد غیر ضروری و بی مورد است و جواب منفی دارد، توضیح داد: جواب منفی و اینکه نتیجه این عکس‌ها چیزی را نشان ندهد هم برای پزشک و بیمار خوشایند است. لازم نیست فرد حتما غده‌ای داشته باشد که بخواهد عکس بگیرد؟ برای بررسی علت سردرد ممکن است از هزار مریض دو نفر تومور داشته باشند و ۹۹۸ نفر اصلا هیچ مشکلی نداشته باشند و این طبیعی باشند. اینکه اکثر این تصویربرداری‌ها طبیعی است و فرد مشکلی ندارد. کاملا امری طبیعی است، همه مردم که تومور ندارند. این مساله البته ربطی به رادیولوژیست ندارد باید پزشک درست معاینه کند و تشخیص دهد و اگر لازم بود بعد سی تی اسکن یا ام آر آی تجویز کند، تقصیر رادیولوژیست یا مرکز رادیولوژی نیست.
دکتر شکوهی ادامه داد: البته پزشک نمی‌تواند ریسک کند و به بیمار بگوید سردرد عصبی است، برو لازم نیست تصویربرداری انجام شود، اگر یک درصد فرد مشکلی داشت چه کسی مسئولیت قبول می‌کند؟ بنابراین اگر خیلی کم هم مشکوک شود مجبور است تصویربرداری را تجویز کند. البته میزان جواب مثبت یا منفی تصویربرداری‌ها به منطقه بدن هم مرتبط است، در مورد تصویربرداری کمر افراد بالای ۳۵ سال، تقریبا هر کسی یک مشکلی مثل آرتروز یا دیسک دارد یا در تصویربرداری گردن این افراد در بسیاری موارد چیزی پیدا می‌شود اما در ام آر آی یا سی تی اسکن مغز بیشتر از ۸۰ درصد موارد طبیعی باشد و مشکلی پیدا نمی‌شود. برخی مشکلات هم بیماری نیست و به تغییرات سنی افراد ربط دارد.
وی گفت: در مجموع از نظر انجمن رادیولوژی ایران تعداد دستگاه‌های تشخیصی ام آر آی یا سی تی اسکن در ایران زیاد نیست و کافی است، مساله اصلی پایین بودن تعرفه خدمات رادیولوژی است، اگر تعرفه‌ها بالا باشد هر کس هوس نمی‌کند و به خودش اجازه نمی‌دهد، برای هر دردی بلافاصله برود و ام آر آی انجام دهد. پزشک هم که تجویز می‌کند بالاخره انصاف دارد و برای هر کسی اگر نیاز ندارد، ام آر آی یا سی تی اسکن تجویز نمی‌کند، چون می‌گوید گران است اما وقتی ارزان باشد، خوب تجویز می‌کند.
تعرفه ام‌آرآی ۹۰۰ هزار تومان
شکوهی در پاسخ به پژوهشگر ایرنا درباره هزینه ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن گفت: هزینه انجام یک ام‌آرآی حدود ۹۰۰ تا ۹۵۰ هزار تومان و هزینه انجام سی‌تی‌اسکن بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان است، در آمریکا هزینه ام‌آرآی ۸۰۰ دلار است. در ایران هزینه ام‌آرآی با دلار آزاد محاسبه می‌شود؛ در کشورمان نزدیک به ۲۰ دلار و چون ارزان است مریض‌هایی که خارج می‌آیند می‌گویند ۱۰ جای بدن ما را ام‌آرآی کنید. برای اینکه در ایران مفت است و در تجویزها زیاده روی می‌شود. در کشوری مثل آلمان که خودش تولید کننده بزرگ این تجهیزات است، به همه بیمارستانها توصیه نمی‌کنند که همه ام آر آی داشته باشند، محدودیت می‌گذارند و می‌گویند وقتی مثلا کار بیماران با یک دستگاه سی تی اسکن کوچک راه می‌افتد نیازی به دستگاه گرانتر نیست و این دستگاه گران را در یک بیمارستان در شهر بزرگ می‌گذارند و موارد ضروری را ارجاع می‌دهند.
هزینه یک دستگاه سی تی اسکن کمتر از ۱۵ میلیارد تومان نیست، دستگاه‌هایی که گاه در شهرهای کوچک بدون بیمار کافی نصب می‌شوند و می‌توانند به افزایش هزینه‌های بی‌مورد بیماران و افزایش پرتوهای زیانبار به مردم منجر شوند و در مواردی هم از کار می‌افتند و خاک می‌خورندعضو هیات مدیره انجمن رادیولوژی ایران گفت: در ایران این طور نیست. هر کس در هر شهری اگر پارتی داشته باشد و مثلا یک نماینده مجلس دنبال کارش را بگیرد می‌تواند گرانترین تجهیزات پزشکی مثلا ام آر آی را داشته باشد، یک دفعه می‌بینید یک بیمارستان در یک شهر کوچک با کمتر از ۵۰ هزار نفر یک دستگاه خیلی گرانقیمت ام آر آی یا سی تی اسکن نصب می‌کنند در حالی اصلا بیمار یا حتی پزشک متخصص ندارند یا گاهی در یک شهر سه بیمارستان در کنار هم همه دستگاه مشابه هم را آورده‌اند. بسیاری از این دستگاه‌ها در بیمارستان‌های دولتی با بودجه‌های دولتی خریداری می‌شود، بعد هم می‌گویند تجویز کنید بیمه پولش را می‌دهد، در حالی که اگر تعرفه واقعی باشد، پزشک هم احتیاط می‌کند.
شکوهی درباره خرابی این دستگاه‌های گرانقیمت گفت: اگر این دستگاه‌ها خراب شود، مرکز بیچاره می‌شود. خود ما بتازگی با دلار ۴۲۰۰ تومانی با پرداخت ۱۲ میلیارد تومان فقط توانستیم یک دستگاه را به روزرسانی کنیم تا دقیق‌تر کار کند که ۱۲ برابر قیمت خرید اولیه آن است. بیمه بابت این هزینه‌ها تعرفه بیشتری در نظر نمی‌گیرد. تجهیز یک مرکز کامل رادیولوژی اکنون حدود ۹۰ میلیارد تومان هزینه می‌خواهد. اگر این پول را در بانک بگذاریم صرفه آن بیشتر است.
وی ادامه داد: تعداد مراکزی که دستگاههایشان خراب است زیاد نیست اما اگر این دستگاه‌ها کوئینچ کنند دیگر درست کردن ندارد و باید دستگاه نو بخریم. خود ما در تهران، یک مرکز داریم که دستگاه سی تی اسکن آن یکی دو قطعه لازم دارد و حداقل ۸ ماه خوابیده است. هزینه‌های تعمیر دستگاه‌های ام آر آی و سی تی اسکن خیلی بالا رفته است. بسیاری از مراکز حتی هزینه تعمیر را هم ندارند. یک تیوپ و لامپ تصویر سی تی اسکن اکنون ۴ تا ۶ میلیارد تومان است. ۱۰ سال پیش با ۶ میلیارد تومان ۱۰ تا دستگاه سی تی اسکن نو می‌خریدیم. حالا ارزانترین دستگاه سی تی اسکن حدود ۱۵ میلیارد تومان است.
شکوهی گفت: خرید تجهیزات پزشکی خوب است اما توزیع این دستگاه‌ها معمولا مشکل دارد زیرا خیلی وقت‌ها یک دستگاه بسیار گرانقیمت را با سر و صدا و تماس یک نماینده به یک شهر و بیمارستان کوچک می‌برند که اصلا به این دستگاه نیاز ندارد. گاهی حتی این دستگاه‌ها را هدیه می‌دهند اما نحوه توزیع آنها در بسیاری از مواقع مشکل دارد و دستگاه را جایی می‌برند که استفاده ندارد،گاهی هم خراب می‌شود و چون هزینه تعمیر ندارند یا پزشک متخصص ندارند همان طور خراب می‌ماند.
نظر شما