پروین پیوند دهنده سبک ادبی قدیم و جدید

پروین اعتصامی از جمله شاعرانی است؛ که سنت دیرینه پیشینیان را احیا کرده و بدان پایبند بوده است. هنگامی که او نوع ادبی مناظره را به کار برد و طرز بیان سؤال و جواب را برگزید؛ در حقیقت، سبک و سیاق اسدی طوسی و سعدی را در قالبی نو تکرار کرد. در دیوان او بیش از ۷۰ گونه مناظره بین انسان، جانور، گیاه و ... دیده می‌شود؛ که در آن از آرایه‌هایی چون تشبیه، استعاره، تمثیل و تشخیص بهره گرفته است. در حقیقت، او با شخصیت‌بخشی و بهره‌گیری از محور عمودی خیال مقاصدش را به شیوایی برای خواننده بیان می‌کند و آن را در ذهن او به تصویر می‌کشد.

در اغلب این تصویرها و وصف‌ها آرایه‌های ادبی تشبیه و تمثیل جلوه‌های متمایزی می‌یابند؛ اما یکی از نکات مهمی که باید بدان توجّه کرد، آن است؛ که پروین با تلفیق سبک قدیم و جدید توانست؛ یک سازگاری نسبی بین آن‌ها ایجاد کند و آن‌ها را به یکدیگر پیوند دهد.

همین امر او را نسبت به بسیاری از شعرا متمایز کرده است. او مفاهیم گوناگونی در متنش به خواننده القا می‌کند؛ که می‌توان به عشق وصف ناپذیر پروین به پدر و دشمنی او با ظلم ستمگران اشاره کرد. پروین در دیوان اشعارش همواره به همدردی با محرومان و هواداری از حقوق زنان تأکید می‌کند. همین امر موجب شده است؛ که برخی او را شاعر زن ایران بنامند و پروین را الگوی زن قرار دهند. البته پیش از او شاعران زن فراوانی زیسته، تفکّراتی داشته و اشعاری نیز سروده‌اند. این سروده‌ها پس از او نیز همچنان ادامه دارد و پایدار است. بنابراین نمی‌توان پروین را به همه تعمیم داد و به صراحت او را الگوی تمام زنان در سرودن نامید.

پروین؛ دیدگاه بد نسبت به همسر و دیگر مردان زمانه ندارد

پروین در ماجرای کوچ خانواده از تبریز به تهران، ناخواسته با انقلاب مشروطیت و مسائل آن دوران آشنا شد. همین امر در نوع نگاه و تفکّرش نیز تأثیر به‌سزایی گذاشت و موجب شد؛ که پروین در گذار از سنت به مدرنیته به مسائلی چون حضور اجتماعی و تحصیل زن، تصدی او و همچنین نقش تأثیرگذار زن در جامعه بپردازد و ایدئولوژی مردمحوری و محرومیت زن را زیر سؤال ببرد. در حقیقت، او با این امر توانست؛ تفکّری نو بنیاد نهد و به زن نیز ارزشی بالاتر از گذشته دهد.

یکی از نکات جالب توجّه که پروین را نسبت به بسیاری برجسته می‌کند؛ آن است؛ که او علی‌رغم زندگی ناموفقش با همسر هیچگاه لب به اعتراض نگشوده است؛ سخن غرض‌ورزانه در نگارش او دیده نمی‌شود؛ دیدگاه بد نسبت به همسر و دیگر مردان زمانه ندارد، برتری جنسیت زن بر مرد یا بالعکس در کلامش دیده نمی‌شود؛ گاهی سخنش فراتر از یک شاعر زن است و تا جایی پیش می‌رود؛ که برخی او را شاعری مردانه‌سرا می‌نامند؛ اما در حقیقت، او فارغ از جنسیت زنانه یا مردانه می‌اندیشد. همین امر او را از همعصرانش جدا می‌کند. پروین در کنار این موارد، وصایای اخلاقی مهمی نیز برای استحکام زندگی زناشویی دارد.

ز بیش و کم زن دانا نکرد روی ترش/ سمند عمر چو آغاز بدعنانی کرد

به حرف زشت نیالود نیک‌مرد دهان/ گهیش مرد و زمانیش زن گرفت عنان