گسترش میراث ماندگار وقف، نیازمند گذر از نگاه سنتی

به گزارش ایرنا، وقف‏، در لغت به معنای متوقف ساختن است ولی در اصطلاح فقهی، چیزی را برای چیزی وقف‏ کردن یا از آن گسترده‏ تر، چیزی را به چیزی اختصاص دادن است و در مجموع وقف، یعنی چیزی را به اشخاص یا جمعیتی واگذار کردن، به گونه ای که حق نداشته باشد هیچ گونه نقل و انتقالی در اصل آن بدهد، اما منافعش در اختیار او است و می ‏تواند هرگونه تصرفی در آن بکند.

وقف‏ از سنت‌های اسلامی است که از زمان پیامبر اکرم(ص) وجود داشته و در دوران ائمه معصومین(ع) مورد توجه بوده و در روایات اسلامی تأکیدهای فراوانی نسبت به آن شده و در طول تاریخ کارهای مهمی به وسیله موقوفات انجام شده و بسیاری از مراکز علمی، درمانی و مدارس دینی و کارهای خیر اجتماعی از این طریق انجام گرفته است.

آستان قدس رضوی، یکی از مورد اعتماد و توجه‌ترین اماکن برای وقف است که فرهنگ وقف در این بارگاه منور با عشق به ساحت امام رضا(ع) در هم آمیخته شده است.

این عمل در دوره‌های مختلف تاریخ مختص به شیعیان نبوده و بسیاری از ارادتمندان به خاندان اهل بیت(ع) از اهل سنت نیز در این عرصه نام خود را به عنوان واقف ثبت کرده‌اند.

سابقه ۴۳۲ ساله وقف در آستان قدس

مدیر توسعه وقف و مشارکت‌های اجتماعی بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی با اشاره به قدمت دیرینه وقف از صدر اسلام تا کنون اظهار کرد: "نادر خیرالدین ابوالجبی"، مهندس فلسطینی مقیم آمریکا از جمله واقفان اهل سنت است که آثار اهدایی وی در گنجینه تمبر و سکه حضرت رضا (ع) نگهداری می شود.

حجت‌الاسلام عبدالرضا اصغری با بیان اینکه وقف چشمه‌ای همیشه جاری و فرصتی برای ماندگار شدن انسان است، افزود: در واقع وقف یک نوع زایش و بهترین نهادی است که موجب ماندگاری نام انسان در طول تاریخ می‌شود.

وی گفت:‌ تا پیش از عصر صفویه، رد پایی از تشکیلات اداری برای نذور در اسناد آستان قدس مشاهده نمی‌شود. نخستین اسناد در مورد نذور آستان قدس از سال ۱۰۱۳ قمری باقی مانده است.

مدیر توسعه وقف و مشارکت‌های اجتماعی بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس ادامه داد: در این اسناد به نذرهای نقدی و جنسی ۶ ماهه حاصل از ضریح مبارک اشاره شده که بر اساس آن طبق توماری که ضابط نذور ترتیب می‌داد، این نذرها تحویل خزانه آستانه داده می‌شد. ضابط نذور حرم مطهر در عصر شاه عباس اول صفوی، امیر محمد یوسف بوده است و بعد از عصر شاه عباس تا آخر عصر صفوی، نیز وضعیت نذور به همان ترتیب بوده است.

وی گفت: عواید موقوفات این آستان مقدس در حوزه‌های مختلف از جمله حرم مطهر رضوی هزینه می‌شود.

شیوه های نوین برای وقف

حجت الاسلام اصغری افزود: با توصیه و تأکید تولیت آستان قدس رضوی درصدد ایجاد «نهضت وقف رضوی» در این آستان ملکوتی هستیم تا به نام امام رضا(ع) و برکت نهاد وقف، نیازهای جامعه اسلامی برطرف شود. بی‌شک با احیای نهاد وقف، ظرفیتی مناسب برای برطرف کردن تمام این نیازها ایجاد خواهد شد.

وی با بیان اینکه مدل‌های نوین وقف همچون «وقف وکالتی»، «وقف مشارکتی» و «وقف سهام» در آستان قدس رضوی ایجاد شده است، افزود: مدل وقف وکالتی برای اجرایی کردن وقف پول است، بدین صورت که واقف مبلغ مورد نظر را در اختیار آستان قدس رضوی قرار می‌دهد و این آستان مقدس به وکالت از واقف، آن را صرف امور مختلف همچون زائرسرا و زائرشهر رضوی می‌کند.

مدیر توسعه وقف و مشارکت‌های اجتماعی بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی ادامه داد: وقف مشارکتی نیز علاوه‌بر اجرایی کردن وقف پول، برای تأمین مالی طرح های مختلف حرم مطهر همچون ساخت رواق زیرسطحی شیخ بهایی و نیز تحقق این امر که همه می‌توانند واقف شوند، تعریف شده که کمترین مبلغ آن ۱۰ میلیون ریال است.

وقف مشارکتی نیز علاوه‌بر اجرایی کردن وقف پول، برای تأمین مالی پروژه‌های مختلف حرم مطهر همچون ساخت رواق زیرسطحی شیخ بهایی و نیز تحقق این امر که همه می‌توانند واقف شوند، تعریف شده که حداقل مبلغ آن ۱۰ میلیون ریال است.وی اظهار کرد: ایجاد نخستین صندوق وقف سرمایه یا سهام در بورس نیز در آستان قدس رضوی در حال پیگیری است. علاوه‌براین، راه‌اندازی وقف خدمت در آستان قدس رضوی در دستور کار قرار گرفته است تا شرایط خدمت اقشار مختلف همچون پزشکان، مهندسان و روحانیان به عنوان واقف فراهم شود.

حجت الاسلام اصغری با اشاره به تلاش آستان قدس رضوی برای توسعه قلمروهای وقف رضوی گفت: به طور مثال واقف به جای ذکر وقفبرای دارالشفای امام رضا(ع) یا بیمارستان "منتصریه" در نیت خود، می‌تواند وقف خود را با عنوان کلی "حوزه سلامت" ثبت کند که محدوده گسترده‌تری در حوزه سلامت اعم از دارو و درمان را نیز دربر گیرد.

وی افزود: از همین رو حوزه‌های کلی وقف اعم از سلامت، اجتماعی، فرهنگی، خدمات حرم رضوی را برای نیت مصرف موقوفات به واقفان پیشنهاد می‌دهیم تا در اجرای نیت واقفان با مشکل مواجه نشده و براساس نیات‌ آن‌ها بتوانیم نیازهای جامعه اسلامی را هم برطرف کنیم.

لزوم متناسب سازی موقوفات

تولیت آستان قدس رضوی نیز گفت: با توجه به پیشرفت‌ فناوری و تحولات زندگی بشری، ناگزیر از متناسب سازی برخی موقوفات هستیم، که باید برای کاربردی کردن این موقوفات تدبیری اندیشیده شود.

حجت الاسلام احمد مروی با بیان اینکه موقوفات باید به سمت وقف‌های اجتماعی و نیازهای روز جامعه جهت دهی شود، افزود: وقف در حوزه علم و فناوری از نیازهای مهم جامعه امروز است و در دنیا این اتفاق می‌افتد.

برداشتن موانع از پیش پای واقفان از دیگر مواردی است که باید به آن توجه شود.وی اظهار کرد: ازدواج، جهیزیه، مسکن و اشتغال جوانان، حمایت از زنان سرپرست خانوار، پیشگیری و درمان اعتیاد، آزادسازی زندانیان جرائم غیرعمد، حوزه‌های پزشکی، شرکت‌های دانش بنیان و فعالیت‌های تحقیقاتی از عرصه‌هایی است که امروز جامعه نیازمند وقف در آنهاست و باید موقوفات به سمت آنها جهت یابد.

تولیت آستان قدس رضوی گفت: تسهیل و تسریع فرآیند وقف و برداشتن موانع از پیش پای واقفان از دیگر مواردی است که باید به آن توجه شود.

وقف مشارکتی

رییس اداره توسعه و ترویج وقف و نذر بنیاد بهره وری موقوفات آستان قدس نیز بیان کرد: حوزه وقف مشارکتی، به پاسداشت نیات پاک و خالص متقاضیان بسیاری که با مبالغ خُرد می‌خواستند نامشان در زمره واقفان رضوی ثبت و درج شود، با شعار "همه می توانیم یک واقف باشیم" فعال شده است.

محمود احمدی زرمهری با اشاره به تسهیل این فرایند گفت: سامانه برخط وقف رضوی vaghf.razavi.ir پذیرای وقف هموطنان در بخش های مختلف است.

وی ادامه داد: گستره نقش آفرینی وقف در حوزه خدمات اجتماعی بسیار وسیع است و محرومیت زدایی، اشتغال زایی، توانمندسازی، ارائه خدمات و تسهیلات به زائران و مجاوران، توسعه مشارکت های اجتماعی با محور قراردادن تشکل های مردم نهاد برخی از عرصه‌های این حوزه است.

وقف مشارکتی بستری است تا عاشقان به ساحت مقدس امام رضا (ع) بتوانند با هر بضاعت و توانی در این طرح ها مشارکت کرده و در آن سهیم باشند.رییس اداره توسعه و ترویج وقف و نذر بنیاد بهره وری موقوفات آستان قدس با بیان اینکه هیچ یک از طرح های آستان قدس رضوی متوقف بر مشارکت نیست، افزود: وقف مشارکتی، بستری است تا عاشقان به ساحت مقدس امام رضا (ع) بتوانند با هر بضاعت و توانی در این طرح ها مشارکت کرده و در آن سهیم باشند.

وی افزود: وقف سلامت از دیگر حوزه های وقف است و هم اینک مکان‌های مختلفی از جمله بیمارستان رضوی، دارالشفای امام رضا(ع)، بیمارستان امام رضا(ع) در تربت جام، چناران و مشهد، بیمارستان منتصریه و دیگر موارد بر محور وقف سلامت در حال فعالیت و گسترش است.

احمدی زرمهری گفت: وقف فرهنگی نیز از دیگر عرصه های وقف است و فعالیت های گسترده آستان قدس رضوی در حوزه بانوان، جوانان همچنین فعالیت در حوزه تعلیم و تربیت از طریق بنیاد فرهنگی رضوی و مدارس امام رضا(ع) و همچنین دانشگاه های رضوی و دانشگاه امام رضا(ع) تنها بخشی از ثمرات وقف در حوزه فرهنگی آستان قدس رضوی است.

وی بیان کرد: در عرصه عمرانی نیز در بخش های مختلف شاهد ثمرات این سنت حسنه هستیم، توسعه حرم مطهر رضوی و همچنین ایجاد تسهیلات استراحتگاه های بین راهی میقات الرضا، زائرسرا، زائرشهر رضوی، کتابخانه برای زائران و مجاوران از جمله خدمات این آستان در این عرصه است و هم اکنون نیز ساخت رواق زیرسطحی شیخ بهایی از طریق وقف مشارکتی در حال انجام است.

رییس اداره توسعه و ترویج وقف و نذر بنیاد بهره وری موقوفات آستان قدس ادامه داد: وقف چشمه ای همیشه جاری است و همه می توانند واقف رضوی باشند، در نهضت وقف رضوی همه ما باید سهیم، مبلغ و مروج باشیم از این رو در وقف سنتی متوقف نشده ایم.

وی افزود: شیوه های نوین وقف را مد نظر داریم و هم اینک پژوهش در خصوص وقف بیمه عمر، وقف تسهیلات بانکی، وقف رمز ارزها و ارز دیجیتال(توکن‌ها) آغاز شده است و برآن هستیم تا با ارائه مشاوره به واقفان خیراندیش، وقف نامه های پویا بتواند نیات واقفان را مانا و ماندگار به دست آیندگان برساند.