جاه ‌طلبی‌های ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در آسیای میانه: ضرورت‌ها، مشکلات

به گزارش ایرنا، شرکت دولتی انرژی اتمی روسیه «روس‌اتم» طی سال‌های اخیر به کشورهای آسیای مرکزی پیشنهاد ساخت نیروگاه‌های هسته ای با شرایط مطلوب را داده است و قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان چنین پیشنهادهایی را در مقاطع مختلف دریافت کرده اند و گام‌هایی را برای احداث این نیروگاه‌ها برداشته‌اند.

نگرانی‌های شهروندان آسیای مرکزی از ساخت نیروگاه های هسته‌ای بیشتر به خاطره آنان از وقوع انفجار در سایت آزمایشی هسته‌ای در قزاقستان بر می‌گردد که تعداد زیادی قربانی داد. مساحت تاثیر این آزمایش‌ها از ۳۰۰ هزار کیلومتر فرا رفته و بیش از یک میلیون نفر به عنوان قربانیان آزمایش‌ها شناخته شده‌اند.

سایت آزمایش هسته‌ای «سمیپالاتینسک» (Semipalatinsk) که در نوع خود بزرگترین سایت هسته‌ای در جهان بود، در ۲۹ آگوست ۱۹۹۱ به دستور نورسلطان نظربایف رئیس جمهوری وقت قزاقستان تعطیل شد. در این سایت طی سال‌های ۱۹۴۹-۱۹۸۹، ۴۵۸ مورد انفجار جوی و زیرزمینی صورت گرفت.

پیمان منطقه بدون جنگ‌افزار هسته‌ای آسیای مرکزی به نام‌های دیگر پیمان «سمیپالاتینسک» یا پیمان سِمی، یک تعهد الزام‌آور حقوقی برای کشورهای منطقه آسیای مرکزی یعنی قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان مبنی بر منع تولید، ذخیره، آزمایش و در اختیارگیری جنگ‌افزار هسته‌ای است. این پیمان در ۸ سپتامبر ۲۰۰۶ در سایت تست سمیپالاتینسک قزاقستان امضا و با تصویب آن توسط هر ۵ کشور، در ۲۱ مارس ۲۰۰۹ اجرایی شد.

در ماه‌های اخیر در کشورهای آسیای مرکزی بیش از پیش از کمبود قریب الوقوع برق و نیاز به استقلال انرژی صحبت شده وخبرهای مربوط به ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای (NPP) روسیه در آسیای مرکزی بیشتر جلب توجه کرده است.

قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان بدنبال راه‌حل‌هایی برای مقابله با تهدید قطع برق از جمله استفاده از نیروگاه‌های هسته‌ای هستند. قرقیزستان آخرین کشوری بود که در ماه ژانویه سال ۲۰۲۲ اعلام کرد که بدنبال ساخت یک نیروگاه هسته‌ای با کمک روسیه است.

ویاچسلاو کولاگین، مدیر مرکز مطالعه بازارهای انرژی جهانی در مدرسه عالی اقتصاد روسیه، می‌گوید که مصرف انرژی در کشورهای منطقه به سرعت در حال رشد است.

کولاگین توضیح داد: بسیاری از کشورها منابع کافی برای تامین این مصرف انرژی را دارند، اما مشکلاتی در تولید آنها وجود دارد؛ به عنوان مثال ازبکستان، در بسیاری از سناریوها این احتمال مطرح است که این کشور و یا سایر کشورهای صادرکننده گاز به سمت کاهش تولید برود.
بنابراین، همانطور که وی خاطرنشان کرد، کشورهای آسیای میانه نیروگاه های هسته‌ ای را یکی از گزینه های تامین انرژی پایدار در درازمدت می‌دانند.

بحث در باره ضرورت ساخت نیروگاه هسته‌ای در قزاقستان
نیاز به ساخت نیروگاه هسته‌ای در قزاقستان برای اولین بار در سال ۱۹۹۷ مورد بحث قرار گرفت. از آن زمان، این موضوع بارها هم در بالاترین سطح و هم توسط وزارت انرژی جمهوری قزاقستان و شرکت روس‌اتم مورد بحث قرار گرفته است. طرفین حتی توافقنامه‌هایی را نیز منعقد کردند، اما هیچ گام مشخصی در این راستا برداشته نشد.

با افزایش کمبود انرژی در قزاقستان و در حالی که این کشور بزرگترین تولیدکننده اورانیوم جهان است جای تعجب نخواهد بود که این کشور انرژی اتمی را به عنوان تنها گزینه خود ببیند.

در سپتامبر ۲۰۲۱، قاسم ژومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان، در یک نشست عمومی مجمع اقتصادی شرق در روسیه، خاطرنشان کرد زمان آن فرا رسیده است که قزاقستان به طور اساسی موضوع ساخت نیروگاه هسته ای را بررسی کند.

در سپتامبر امسال، توکایف گفت که تصمیم در مورد ساخت نیروگاه هسته ای از طریق یک همه پرسی ملی اتخاذ خواهد شد. با این حال وی به زمان برگزاری رای گیری مردمی اشاره نکرد.

در همین حال، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در مصاحبه با روزنامه قزاقستانسکایا پراودا که در تاریخ ۸ نوامبر (۱۷ آبان) در وب سایت کرملین منتشر شد، از آمادگی روس‌اتم برای توسعه پروژه نیروگاه هسته ای (NPP) برای قزاقستان خبر داد.

پوتین گفت: قزاقستان در حال بررسی موضوع ساخت نیروگاه هسته ای در خاک خود است و در صورت تصمیم گیری برای اجرای این پروژه، شرکت دولتی روس‌اتم آماده است تا پروژه مربوط را با استفاده از پیشرفته‌ترین فناوری‌ها با رعایت بالاترین الزامات زیست محیطی و استانداردهای ایمنی توسعه دهد.

در همان روز، رئیس جمهور قزاقستان در مصاحبه با ایزوستیا، تعامل در زمینه انرژی هسته ای صلح آمیز را یکی از زمینه‌های کلیدی همکاری انرژی کشورش با روسیه خواند.

قاسم ژومارت توکایف رئیس جمهوری قزاقستان گفت: در مورد امکان‌سنجی ساخت نیروگاه هسته ای در کشور ما نظرات مختلفی وجود دارد. از یک سو، قزاقستان، پتانسیل قابل توجهی برای توسعه انرژی هسته ای دارد. این کشور از نظر حجم تولید اورانیوم طبیعی رتبه اول را در جهان دارد؛ همچنین تولید قطعات سوخت هسته ای و دسترسی به خدمات غنی سازی ایزوتوپ اورانیوم را داراست.

وی با این توضیح که کارخانه متالورژی «اولبا» نیز سوخت هسته ای نهایی را برای نیروگاه های هسته ای در چین تولید می کند، تاکید کرد: بسیاری از شهروندان و کارشناسان در مورد ایمنی نیروگاه های هسته ای نگرانی دارند.

توکایف افزود: با توجه به میراث غم انگیز سایت آزمایشی سمیپالاتینکس، این قابل درک است. ما از کمک های ارائه شده توسط طرف روسیه در ساخت نیروگاه هسته ای در خاک قزاقستان بسیار قدردانی می کنیم. تصمیم نهایی در مورد این موضوع بر اساس نتایج همه پرسی اعلام شده اتخاذ خواهد شد.

او دراین باره گفت: از یک سو، قزاقستان بعنوان بزرگترین تولید کننده اورانیوم جهان، باید توانایی و ظرفیت انرژی هسته ای خود را داشته باشد اما از دیگر سو، بسیاری از شهروندان قزاقستان و برخی از کارشناسان نگرانی هایی درخصوص ایمنی نیروگاه های هسته ای دارند.

در عین حال ژاندوس نورمگانبتوف معاون وزیر انرژی قزاقستان بعدا اعلام کرد که تصمیم برای ساخت نیروگاه هسته‌ای در این کشور بدون در نظر گرفتن نظر مردم اتخاذ می‌شود و به «همه‌پرسی» برگزار نخواهد شد.

ضرورت ساخت نیروگاه هسته‌ای از نگاه رئیس جمهوری ازبکستان
موضوع ساخت نیروگاه هسته ای در ازبکستان پس از روی کار آمدن شوکت میرضیایف رئیس‌جمهوری فعلی این کشور مطرح شد. در اکتبر ۲۰۱۸، در جریان سفر پوتین به جمهوری ازبکستان، سران دو کشور به شکل نمادین ساخت اولین نیروگاه هسته ای در منطقه را کلید زدند.



دفتر مطبوعاتی رئیس جمهور ازبکستان سپس خاطرنشان کرد که این نیروگاه متشکل از دو واحد برق نسل۳ (VVER-۱۲۰۰+) با ظرفیت هر کدام ۱۲۰۰ مگاوات است که مدرن‌ترین و ایمن‌ترین واحدها هستند. به این ترتیب، کل ظرفیت ایستگاه ۲۴۰۰ مگاوات خواهد بود.

انتظار می رفت اولین واحد نیرو در سال ۲۰۲۸ راه اندازی شود. هزینه این پروژه حدود ۱۳ میلیارد دلار خواهد بود که از این میزان سرمایه‌گذاری صادراتی از طرف روسیه ۱۱.۳ میلیارد دلار خواهد بود.

نیاز به ساخت نیروگاه هسته ای توسط رهبری ازبکستان با افزایش مصرف برق و گذار به انرژی سازگار با محیط زیست توضیح داده شد.

با این حال، از آن زمان تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر کار مستقیم در مورد ساخت این تأسیسات گزارش نشده است.

در ماه می سال جاری، جورابیک میرزامحمودوف، وزیر انرژی جمهوری ازبکستان، در مصاحبه با رسانه هوش انرژی ( Energy Intelligence) گفت ازبکستان همچنان به بحث در مورد ساخت نیروگاه هسته‌ای با روس‌اتم ادامه می‌دهد و در عین حال اذعان داشت که «کار در حال پیشرفت است اما کمی کندتر از حد انتظار».

وی همچنین تاکید کرد که ساخت نیروگاه اتمی از نظر مالی و غیره یک تعهد بسیار جدی برای دولت است.

میرزامحمودوف افزود: ما اکنون در درجه اول بر توسعه شتابان منابع انرژی تجدیدپذیر متمرکز هستیم تا کمبود انرژی موجود را از بین ببریم. با این حال، ما موضوع ساخت نیروگاه هسته ای را از دستور کار حذف نمی کنیم؛ ما در حال مطالعه فناوری ها، آموزش پرسنل و مذاکره با شرکا هستیم.

وی تاکید کرد: ما باید هر گونه خطری را از بین ببریم.

گام بزرگ قرقیزستان برای استفاده از انرژی هسته‌ای

در ژانویه ۲۰۲۲ در حاشیه نمایشگاه جهانی اکسپو در دبی، تفاهم نامه همکاری در زمینه ساخت نیروگاه های هسته ای کم مصرف در قرقیزستان با شرکت روس‌اتم منعقد شد. در این توافقنامه نصب دو نیروگاه هسته ای ۵۰ مگاواتی در نظر گرفته شده بود.

تیلک آیتالیف، معاون وزیر انرژی جمهوری قرقیزستان گفت: کربن زدایی و توسعه منابع انرژی سازگار با محیط زیست یک روند کنونی جهانی است که قرقیزستان نمی خواهد از آن کنار بماند.

و در نوامبر سال گذشته، یکی از شرکت های تابعه روس‌اتم و وزارت انرژی جمهوری قرقیزستان مشخصات فنی را برای تهیه یک مطالعه امکان سنجی برای نصب نیروگاه های هسته ای کوچک امضا کردند.

مقامات قرقیزستان ساخت نیروگاه هسته‌ای با ظرفیت ۱۰۰ مگاوات در این کشور را ناکافی می دانند و بر همین اساس برنامه ریزی برای افزایش سه برابری ظرفیت نیروگاه هسته ای را در نظر دارند.

به گزارش خبرگزاری فرغانه صبیربک سلطان بکوف معاون وزیر انرژی قرقیزستان گفت: در سال ۲۰۲۲، قرقیزستان در مورد ساخت دو نیروگاه هسته ای ۵۰ مگاواتی نیز با روس‌اتم گفت و گو کرد اما این مقدار انرژی هسته ای ناکافی است و باید برای تولید حداقل ۳۰۰ مگاوات برنامه ریزی کنیم.

وی با بیان اینکه انرژی هسته ای باید جایگزینی برای انرژی آبی شود، گفت: به این نتیجه رسیدیم که ظرفیت نیروگاه هسته ای ما باید افزایش یابد و به حداقل ۳۰۰ مگاوات برسد.

این مقام اظهار داشت: ما دوران خشکی را پشت سر می گذاریم و در حال خروج از آن هستیم، اما کمبود ما را به چنین شرایطی سوق داده است که مجبوریم برق بخریم. سال گذشته حدود ۲.۷ میلیارد کیلووات ساعت برق از قزاقستان و ترکمنستان وارد کردیم. ما باید جایگزینی داشته باشیم که به شرایط طبیعی وابسته نباشد و این جایگزین انرژی هسته ای است.

وزارت انرژی قرقیزستان اطمینان داد که این کشور فناوری‌های پیشنهادی روس‌اتم و ایمنی آنها از جمله فناوری‌های زیست محیطی را مطالعه خواهد کرد، بررسی‌های چند جانبه لازم انجام و تصمیم برای ساخت نیروگاه هسته ای با در نظر گرفتن افکار عمومی اتخاذ خواهد شد.

این وزارت در گزارشی برای توجیه ساخت نیروگاه هسته ای در این کشور نوشت: نیروگاه های هسته ای محیط زیست را آلوده نمی کنند. انرژی هسته ای نیازی به احتراق هیدروکربن ها ندارد، به این معنی که دی اکسید کربن بسیار کمی را در جو منتشر می کند. مواد خام مورد استفاده در انرژی هسته ای به طور کامل نمی سوزند. این نشان می دهد که زباله ها قابل استفاده مجدد هستند. بر اساس آن، اطمینان از تولید بدون زباله، امکان پذیر است. در حال حاضر نیروگاه های هسته ای اساس انرژی سبز هستند.

به گزارش پایگاه اینترنتی نیکی آسیا، اتحاد سبز قرقیزستان، که بیش از ۴۰ سازمان را متحد می کند، اعتراض کرد که ساخت یک نیروگاه هسته‌ ای تهدیدی جدی برای ایمنی زندگی و سلامت مردم است.

اطمینان از ایمنی کامل نیروگاه هسته ای به دلیل احتمال فزاینده درگیری در منطقه، خطر لرزه ای قلمرو و بلایای طبیعی غیرممکن است. این ائتلاف همچنین هشدار داد: ساخت نیروگاه هسته‌ای، قرقیزستان را از نظر سیاسی به کشوری که به نیروگاه خدمت می‌کند وابسته می‌کند.

چرا روس‌اتم به تاجیکستان و ترکمنستان پیشنهاد ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای را نداده است؟

در میان کشورهای منطقه که برای دستیابی به نیروگاه هسته ای ابراز تمایل کرده اند، تاجیکستان و ترکمنستان غایب هستند که کارشناسان این امر را با دلایل زیر توضیح می دهند:

نخست آنکه تاجیکستان دارای ظرفیت عظیم انرژی آبی (۵۲۷ میلیارد کیلووات ساعت در سال) است که بیش از دو برابر حجم برق تولیدی همه کشورهای منطقه در سال ۲۰۲۲ (حدود ۲۵۰ میلیارد کیلووات ساعت) است.

این کشور در حال حاضر تنها از حدود ۴ درصد از ظرفیت موجود خود استفاده می کند. بر این اساس تمام سرمایه های موجود برای توسعه این فرصت ها استفاده می شود.

در حال حاضر نیروگاه برق آبی راغون تاجیکستان در این جمهوری در حال تکمیل است که ظرفیت طراحی آن (۳۶۰۰ مگاوات) معادل بیش از ۶۰ درصد کل ظرفیت های فعال برق در کشور است. علاوه بر این، نیروگاه‌های موجود در حال مدرنیزه شدن هستند و سایر نیروگاه های برق آبی جدید در حال ساخت یا برنامه ریزی برای ساخت هستند.

در مورد ترکمنستان نیز گفته می‌شود که این کشور از نظر ذخایر اثبات شده گاز طبیعی در رتبه چهارم جهان قرار دارد و در تولید فعلی «سوخت آبی» رتبه دهم جهانی را دارد. تقریباً تمام برق کشور توسط ایستگاه های حرارتی با استفاده از گاز طبیعی تولید می شود.

به تازگی گزارش شده است که ساخت نیروگاه بزرگ (۱۵۷۴ مگاوات) در سواحل ترکمنستان دریای خزر که با گاز طبیعی نیز کار خواهد کرد، آغاز شده است.

ساخت این ایستگاه با تامین برق به قزاقستان توضیح داده شده است. ترکمنستان در حال حاضر به افغانستان، ایران، ازبکستان و قرقیزستان برق می فروشد.

طرفداران نیروگاه های هسته ای استدلال می کنند که مزایای برخورداری از حتی یک نیروگاه هسته ای آشکار است زیرا تمام کاستی های برق را پوشش می دهد.

مخالفان استفاده از انرژی هسته ای می گویند که از بین انواع احتمالی حوادث نیروگاهی، حوادث هسته ای بیشترین خطر را ایجاد می کند. تنها در جایی می‌توان از ایمنی کامل نیروگاه های هسته ای صحبت کرد که وجود نداشته باشد.

کارشناسان تاجیکستان در این باره چه می‌گویند؟

به گزارش آسیاپلاس اوریفوف مهندس انرژی سرشناس تاجیکستان، معتقد است که کشورهای آسیای مرکزی به دلیل دشواری دفع زباله و خطر لرزه ای منطقه باید ایده ساخت نیروگاه های هسته ای را کنار بگذارند.

وی خاطرنشان کرد: انرژی هسته ای از نظر زیست محیطی بسیار خطرناک است و به همین دلیل بسیاری از کشورهای جهان آن را کنار می گذارند.

این مهندس انرژی با طرح این پرسش ها که «پسماندهای رادیواکتیو بعداً کجا و چگونه دفن می‌شوند»، « اگر ناگهان حادثه‌ای رخ دهد، به‌خصوص که قرار است در منطقه‌ای لرزه‌خیز ساخته شود، چه خواهد شد»، به سوالاتی از این دست اشاره کرد که ارائه پاسخ به آنها دشوار است.
وی در عین حال از وقوع یک سری زمین لرزه های فاجعه بار در این منطقه یاد کرد که شدت آنها به ۸ تا ۹ درجه امواج درونی زمین (ریشتر) می‌رسید.

علاوه بر این، این مهندس نیرو می‌گوید، نیروگاه هسته ای باید در پایان عمر مفید خود از رده خارج شود، یعنی واحدهای نیروگاه آن مانند هر تاسیسات خطرناک هسته ای یا تشعشعی باید برچیده شوند و در محل دفن نگهداری شوند.

وی خاطرنشان کرد که تاسیسات برق آبی می تواند برای قرن ها بازسازی، مدرن سازی و استفاده شود. بنابراین، وی به کشورهای منطقه توصیه می کند که همراه با تاجیکستان، منابع عظیم آب و انرژی جمهوری را توسعه دهند.

این کارشناس گفت: در هر حال، انرژی آبی ارزان‌ترین و سازگارترین انرژی با محیط‌زیست است.

مهندس ارشد یکی از نیروگاه های برق آبی در تاجیکستان گفت که هیچ نیازی به ساخت نیروگاه هسته ای در منطقه ای غنی از هیدروکربن (منابع نفت و گاز) و منابع انرژی آبی نمی بیند.

وی افزود: پس از چرنوبیل و فوکوشیما، بسیاری از کشورها ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای را رها کردند، زیرا پیامدهای احتمالی سوانح به صدها میلیارد دلار نیاز دارد، بدون در نظر گرفتن مسائل مهم‌تری مانند تلفات جانی و آسیب‌های جبران‌ناپذیر به محیط زیست.

به گفته این کارشناس تأکید کرد که سازندگان در مورد ایمنی کامل هر تأسیساتی که می سازند صحبت خواهند کرد، زیرا آنها می‌دانند که بدون چنین تضمین هایی، به احتمال زیاد، نیروگاهی ساخته نمی‌شود.

این متخصص خاطرنشان می کند: اما همه آنها به خوبی می دانند که هیچ ساختاری از حادثه مصون نیست.