پردیس علم‌وفناوری؛ حلقه جدید زنجیره نوآوری/پرهیز از تعدد سیاست‌گذاری دانشگاه‌ها

به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، فناوری به معنای تبدیل یک طرح یا ایده اولیه برامده از پژوهش به یک محصول و توسعه تجاری و تولید انبوه آن، زنجیره‌ای نسبتا طولانی با حلقه‌های مشخص دارد که محصول با سطح آمادگی فناوری /TRL از یک تا ۹ را شامل می‌شود و سفری پرفراز و فرود از کلاس‌های دانشگاه‌ تا مراکز کارآفرینی و نوآوری، شتاب‌دهنده‌ها، مراکز رشد، مراکز فناوری و نوآوری و در نهایت پارک‌های علم و فناوری را دربرمی‌گیرد.

اگر محصول شرایط لازم را داشته باشد، می‌تواند صاحب طرح اولیه و بقیه همکاران در توسعه آن را، صاحب شرکتی دانش‌بنیان بکند که بر اساس قوانین مختلف مانند قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان (مصوب ۱۳۸۳) و قانون حمایت از جهش تولید دانش بنیان (مصوب ۱۴۰۱) از مزایای مختلفی برخوردار است و در صورت استقرار در پارک‌های علم و فناوری این مزایا به صورت مشخص از مسیر پارک شامل حال شرکت‌ها می‌شود.

حال معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای تسهیل این روند و افزایش ظرفیت‌ پارک‌های علم و فناوری دانشگاهی که تعداد آنها اکنون ۱۵ پارک است، حلقه جدیدی به زنجیره فناوری افزوده است که پردیس‌های علم و فناوری نام دارد.

روند تاسیس پارک های علم و فناوری به این صورت است که ابتدا مراکز کارآفرینی و نوآوری در دانشگاه ایجاد می شود که فقط به مجوز هیات امنای دانشگاه نیاز دارد، سپس مرکز رشد و پس از آن پردیس علم و فناوری راه اندازی می شود و پس از طی این مراحل مجوز ایجاد پارک علم و فناوری به دانشگاه ها داده می شود.

اما هنوز پرسش های زیادی در اذهان در مورد پردیس‌های علم و فناوری وجود دارد؛ از جمله اینکه پردیس‌های علم و فناوری چه کارکردی دارند و لزوم افزودن این حلقه به زنجیره نوآوری چه بوده است؟ کدام نهاد متولی پردیس‌ها است، رییس پردیس را چه کسی منصوب می‌کند و بودجه پردیس از کجا تامین می شود و چه تفاوتی از جهت کارکردی با پارک‌های علم و فناوری دارند؟ همه این سوال ها را از معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم و مدیر کل سیاست گذاری و برنامه‌ریزی این معاونت به عنوان مسئولان اصلی توسعه پردیس‌های علم و فناوری پرسیدیم.

پردیس‌های علم و فناوری؛ پلی برای رسیدن به پارک علم و فناوری

معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد پردیس‌های علم و فناوری اظهار داشت: این پردیس‌ها یکی از فرایندهای مرحله ارتقای رسیدن به پارک علم و فناوری هستند؛ ولی برای اینکه بتوانیم در فضاهای دانشگاهی فرایند رشد فضاهایی را برای تجاری سازی محصولات و توسعه شرکت ها داشته باشیم، پردیس‌های علم و فناوری را اضافه کردیم که پردیس به محل مشترک توسعه فناوری‌ها بین یک پارک علم و فناوری و یک مجموعه دانشگاهی تبدیل می‌شود.

سجاد محمدعلی‌نژاد ادامه داد: پارک علم و فناوری تجارب خود را در حوزه فناوری و تجاری‌سازی فناوری و هدایت پژوهشگران به پردیس‌های علم و فناوری می‌آورد و دانشگاه هم توانمندی خود را در حوزه فناوری به این پردیس‌ها می‌آورد تا به این شکل فناوری بهتر توسعه یابد.

وی در پاسخ به این سوال که برخی دانشگاه‌ها، پارک علم و فناوری دارند و همین کارکرد را می‌توانستند از پارک بخواهند، توضیح داد: دانشگاه‌های قدیمی و سطح یک؛ مانند دانشگاه‌ تهران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه صنعتی شریف بیشتر پارک علم و فناوری دارند و برای سایر دانشگاه‌های دیگر شهرها که بیشتر فقط مرکز رشد داشتند، پردیس علم و فناوری به منزله یک مرحله میانی از پارک علم و فناوری تا پردیس است.

معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم در این مورد که چرا این دانشگاه‌ها پارک علم و فناوری تاسیس نمی‌کنند، نیز پاسخ داد: البته اگر شرایط تاسیس پارک علم و فناوری را داشته باشند، می‌توانند درخواست صدور مجوز دهند؛ ولی ممکن است یک دانشگاه از جهت تعداد واحد فناور و میزان سرمایه‌گذاری مشخص و حمایت از واحدهای فناور به بلوغ کافی برای تاسیس پارک علم و فناوری نرسیده باشد و پردیس علم و فناوری مرحله واسط تا رسیدن به پارک علم و فناوری است.

پردیس‌ها انواع مختلفی دارند

محمدعلی‌نژاد ادامه داد: پردیس‌های علم و فناوری در واقع همکاری بین دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری استانی یا دانشگاهی یا دستگاهی است؛ به این شکل که پردیس یا محصول همکاری با یک پارک علم و فناوری است که تجربه توسعه فناوری را دارد یا با نتیجه همکاری با یک دانشگاه به وجود می‌آید که دانشگاه تولیدات فناوری خود را می‌آورد یا به صورت مشترک با یک بنگاه خصوصی یا دستگاه اجرایی است که دستگاه یا بنگاه نیازهای خود را مطرح می‌کند و پارک علم و فناوری هم ظرفیت‌های دانش و فناوری خود را می‌آورد و پردیس شکل می‌گیرد.

وی در مورد بودجه پردیس‌های علم و فناوری نیز گفت: بودجه این پردیس‌ها در نوع پردیس‌هایی که با دستگاه‌ها تاسیس می‌شوند، توسط دستگاه تامین می شود اما پردیس‌هایی که با پارک‌های علم و فناوری به صورت مشترک شکل می‌گیرند شامل چند الگو هستند و به اشکال مختلفی تامین می‌شوند و حتی مدت مجوز این پردیس‌ها نیز متفاوت خواهد بود.

معاون وزیر علوم همچنین در پاسخ به این سوال که آیا راه‌اندازی پردیس‌ها با هدف کمک به پارک‌های علم و فناوری و به دلیل کمبود فضا و بنا در این پارک‌ها بوده است، اظهار داشت: خیر فقط موضوع فضا نیست. در مورد پردیس‌هایی که با همکاری پارک‌های علم و فناوری تاسیس می‌شود برای اینکه تجربه کافی را برای ورود به بازار کسب کنند، مجموعه مشترکی بین پارک‌ علم و فناوری و دانشگاه شکل می‌گیرد ولی در نوع پردیس‌هایی که با بنگاه‌های خصوصی یا دستگاه‌ها راه‌اندازی می‌شود برای اینکه تجربه کار دانش‌بنیان و حل مسائل و بهره‌گیری از شرکت دانش‌بنیان را ندارند، این پردیس‌ها تاسیس می‌شود.

محمدعلی‌نژاد تاکید کرد: پردیس‌های دستگاهی از بودجه‌های بخش پژوهش همان دستگاه استفاده کرده و راه‌اندازی پردیس به منزله تبدیل شدن پردیس به قطب علم و فناوری در آن حوزه تخصصی است. برای نمونه یکی از معادن بزرگ کشور یک پردیس علم و فناوری در حوزه تخصصی معدن تاسیس کرده است که هم نیازهای این معدن را رفع کرده و هم به قطب فناوری در این حوزه تبدیل شده است.

پردیس‌ها؛ برای جلوگیری از تضاد منافع و تعدد سیاست‌گذاری در مناطق

مدیرکل سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و توسعه فناوری وزارت علوم هم در گفت وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد پردیس‌های علم و فناوری اظهار داشت: پردیس‌های علم و فناوری معمولا فضاهای زیرساختی است و توسط کسانی راه‌اندازی می‌شود که علاقه به حضور در حوزه فناوری و نواوری داشته یا به نوعی وظیفه سازمانی دارند، ولی تجارب کامل در حوزه پارک های علم و فناوری ندارند.

امید رضایی‌فر ادامه داد: همچنین دلیل دیگر این است که در یک فضای جغرافیایی یا منطقه‌ای لازم است سیاست‌گذاری توسط یک دستگاه در یک منطقه استان صورت گیرد، برای اینکه تعدد سیاست‌گذاری در حوزه فناوری نداشته باشیم و مراودات ما در زمینه معافیت‌های مختلف از یک مسیر انجام شود و فعالان حوزه فناوری دچار تصاد منافع و رقابت‌های کاذب برای بهره مندی از مزایای قانونی پارک‌های علم و فناوری؛ مانند معافیت‌های مالیاتی نشوند، این پردیس‌های علم و فناوری با حفظ استقلال کامل عملکردی خود با همکاری پارک‌های علم و فناوری مرجع در هر منطقه، شکل می‌گیرند.

وی تصریح کرد: دلیل آن هم این است که به صورت موازی با پارک و نهاد رقیب در حوزه معافیت مالیاتی یا مزایای قانونی نباشند. این پردیس‌ها با حفظ مالکیت و استقلال، سیاست‌گذاری و راهبردی کلان آنها، توسط پارک مرجع یا پارکی که طرف قرارداد با آن پارک هستند، کنترل شده و در حوزه فناوری می‌توانند ایفای نقش‌آفرینی کنند.

مدیرکل سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و توسعه فناوری وزارت علوم درمورد اینکه کدام واحدهای فناور می توانند در پارک‌ها مستقر شوند نیز گفت: همه واحدهای فناور که در پارک‌ها مستقر هستند از شرکت‌های دانش‌بنیان تا هسته‌های رشد و واحدهای مختلف نوآوری می‌توانند در پردیس‌ها هم مستقر شوند و باید درخواست بدهند.

رضایی فر یادآور شد:‌ رییس پردیس علم و فناوری را معمولا سازمان موسس انتخاب می‌کند، اگر سازمان موسس یک دستگاه یا دانشگاه باشند همان نهاد و دانشگاه رییس پردیس را انتخاب می‌کند. برای دریافت مجوز هم باید تفاهم‌نامه‌ای را با پارک علم و فناوری مرجع یا استان خود داشته باشد و بعد برای اخذ مجوز به شورای گسترش آموزش عالی درخواست دهد که کمیسیون فناوری و نوآوری این شورا نیز توسط معاونت فناوری و نوآوری اداره می شود و درخواست مجوز بررسی شده و در صورت داشتن شرایط لازم مجوز اعطا می‌شود.

وی در مورد تعداد پردیس‌های موجود هم اظهار داشت: درخواست‌ها برای اخذ مجوز زیاد است ولی اکنون حدود ۱۲ یا ۱۳ پردیس مصوبه نهایی را دریافت کرده‌اند و ۶ مصوبه نیز در جلسه هفته گذشته تصویب شد. اگر پارک علم و فناوری در خصوص موضوعی تخصصی باشند پردیس‌ها هم تخصصی خواهند بود. برای نمونه در زمینه کشاروزی یک پردیس تخصصی با سازمان توسعه و تحقیقات کشاورزی (تات) پردیس تخصصی کشاورزی داریم.

مدیرکل سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و توسعه فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ادامه داد: به طور کلی بیشتر پردیس‌ها پردیس‌های عمومی هستند، ولی بخشی از این پردیس‌ها در حوزه صنعتی، صنایع خاص و بخش‌های خصوصی هم می‌توانند فعالیت کنند.

از نظر ما پردیس‌ها تفاوت کارکردی با پارک‌های علم و فناوری ندارند و فضای فناوری در پردیس‌ها ذیل پارک‌های علم و فناوری مدیریت و راهبری می‌شود اما استقلال عملکردی خود را دارد. به این شکل که پردیس‌ها زمین و بنای خود را می‌آوردند و در قالب پردیس برای اینکه پارک جدیدی ایجاد نشود، فضاها را گسترش می‌دهیم.

رضایی فر تاکید کرد: دانشگاه‌ها می‌توانند درخواست صدور مجوز پارک‌های علم و فناوری بدهند ولی باید برخی ظرفیت‌های حداقلی و تجربه مرکز رشد را داشته باشند و به این دلیل تشویق می‌کنیم ابتدا در پردیس علم و فناوری فعالیت کنند و وقتی توانستند به سمت تاسیس پارک بروند.