به گزارش خبرنگار ایرنا، در فضای حکمرانی مطلوب، تصمیم‌سازی و پیشرفت نظام سیاسی در عرصه‌های مختلف اجتماعی، حل مشکلات و برون رفت از بحران‌های گوناگون به کنشگری فعالانه همه اقشار اجتماعی نیازمند است.
در این میان حضور مؤثر و به هنگام نخبگان در مسائل مختلف با توجه به نفوذ و جایگاه اجتماعی و حیطه تخصصی آنان جهت راهنمایی و هدایت اقشار مختلف جامعه از اهمیت بیشتری برخوردار است.
از آنجا که موتور محرکه توسعه یافتگی در هر کشوری نتیجه عمل و فکر نخبگان است و دستیابی به توسعه در کشور ارتباط مستقیمی با نخبگان دارد، معاشرت منطقی و سامان یافته میان نخبگان فکری و ابزاری می تواند سرنوشت یک جامعه را تعیین کند.
یکی از الزامات دیده شدن نخبگان، حمایت از آنان در مسیر نخبگی و رساندن این قشر به درجه ای است که تاثیر آنان در اداره جامعه دیده شود.
در همین زمینه گفت و گویی با « جمال سلیمی» رئیس بنیاد نخبگان کردستان انجام گرفت که مشروح آن در ادامه می‌آید.
ایرنا: بنیاد نخبگان چه مسیری را برای حمایت از افراد توانمند دارد تا آنها بتوانند در جامعه به عنوان یک فرد نخبه و تاثیرگذار شناخته شده و کارآیی داشته باشند؟
سلیمی: رسالت اصلی بنیاد ملی نخبگان در چند حوزه و کلا مرتبط با نخبگان و جامعه نخبگانی است که این رسالت از مرحله بعد از شناسایی افراد مستعد و توانمند در حوزه‌های مختلف شروع می‌شود و با هدایت و تقویت این استعدادها و بالفعل کردن توانمندی‌های آنان ادامه می یابد؛ یعنی تا زمانی که نخبگان بتوانند در ساختار حاکمیت تاثیر لازم را داشته باشند به عبارت بهتر، قله نخبگی زمانی است که نخبه در حد اعلای خودش بتواند آن تاثیرگذاری اجتماعی را داشته باشد.
لذا بنیاد نخبگان این مسیر را در رویکرد جدیدی با عنوان مسیر نخبگی، وظیفه خود می داند که به محض شناسایی نخبگان، به نوعی در چارچوب‌های مختلف با طرح‌ها و جوایز، حمایت کند تا زمانیکه این افراد بتوانند در جامعه به آن جایگاه واقعی خودشان و تاثیرگذاری لازم برسند.
به همین دلیل به لحاظ ساختاری، بنیاد دارای ۲ معاونت اصلی بوده که در همین راستا شکل گرفته است؛ معاونت مستعدان و آینده سازان و معاونت نخبگان و سرآمدان.
ایرنا: آیا حمایتها به مرحله خاصی اختصاص دارد یا نه سن و سال و میزان توانایی افراد تاثیر چندانی ندارد؟
سلیمی: حمایت ها زمانی شروع می‌شود که افراد پتانسیل نخبگی خود را نشان دهند؛ قبل از اینکه افراد وارد دانشگاه شوند و در همان دوره دانش آموزی، یک سری رویدادهایی داریم که این رویدادها در راستای شناسایی چنین افرادی برگزار می شود.
دانش‌آموزانی که بتوانند در المپیادهای ملی و جشنواره‌ها مدال‌آور باشند جزو این دسته افراد هستند و در کنار آن دانش‌آموزانی که بتوانند رتبه‌های برتر کنکور را در سطح ملی و منطقه ای کسب کنند در این رده قرار می‌گیرند.
دانش‌آموزانی که بتوانند در المپیادهای ملی و جشنواره‌ها مدال‌آور باشند جزو این دسته افراد هستند و در کنار آن دانش‌آموزانی که بتوانند رتبه‌های برتر کنکور را در سطح ملی و منطقه ای کسب کنند در این رده قرار می‌گیرند.
بنابراین حمایت‌های بنیاد از همین مرحله شروع می‌شود و افراد مستعد تحت پوشش حمایت‌های بنیاد نخبگان قرار می گیرند و در این مسیر نخبگی، نخبگان در هر کدام از این رویدادها بتوانند توانمندی خودشان را نشان دهند، امتیازات خاصی دارد که در مراحل بعدی و ادامه مسیر برای این افراد سودمند خواهند بود؛ یعنی امتیازات انباشته می‌شود و در این مسیر تا زمانی که به قله‌های علمی بالا از جمله سرآمدان و یک درصد دانشمندان برتر دنیا برسند، از آنان حمایت می شود.
بخش عمده تلاش بنیاد نخبگان صرف همین شناسایی افراد مستعد در همان مراحل اول می شود.
ایرنا: از طرحهای حمایتی بنیاد نخبگان اگر توضیحی دارید، بفرمایید.
سلیمی: در هر کدام از این ایستگاه‌ها یک سری طرح و برنامه داریم. مثلا اکنون طرحی که چند سال است با همکاری وزارت آموزش و پرورش و بنیاد ملی نخبگان انجام می‌شود، طرح "شهاب"(شناسایی و هدایت استعدادهای برتر) است؛ در این طرح هدف ما این است از همان دوران مدرسه با همکاری معلمی که به صورت مستقیم با بچه‌ها در ارتباط است، دانش‌آموزانی که به نوعی دارای یک سری استعدادها هستند، شناسایی و بعد از شناسایی، هدایت شوند؛ به طوریکه برنامه‌های جامعی برای هدایت این دانش‌آموزان به صورت فوق برنامه در داخل مدرسه به صورت مجزا و برخی برنامه‌ها در همان کلاس و جمع دانش‌آموزان دیگر، اجرا می شود.
بر این اساس فردی که شرایط نخبگی را دارد، اگر قصد ادامه تحصیل داشته باشد، وارد دانشگاه می شود.
در مرحله دانشگاه باز هم چند طرح و برنامه برای حمایت از دانشجوی مستعد داریم.
دانشجویانی که در همان دو سه ترم اول، پتانسیل‌های خود را نشان دهند، در قالب طرح جایزه تحصیلی که هدف ما از اجرای آن، شناسایی افراد سرآمد است، تحت راهبری یک استاد برتر در همان دانشگاه، جمع می کنیم و در قالب کمک هزینه‌های تحصیلی خیلی مناسب، سعی می کنیم به توانمندسازیشان کمک کنیم.
ایرنا: در این باره توضیح بیشتری دارید؟
سلیمی: مثلا اگر دانشجویی قصد دارد در دوره تخصصی همان رشته تحصیلی خود یا در کنفرانس‌ها یا همایشی شرکت کنند، هزینه‌ها را بنیاد نخبگان کلا متقبل می شود، به شرطی که به عنوان جامعه نخبگانی شناسایی شده باشند.
بنابراین وقتی وارد دانشگاه می‌شوند، این حمایت ها ادامه پیدا می‌کند و در مرحله ای با اساتیدی که سرآمد و مورد حمایت بنیاد هستند، لینک می‌شوند؛ به عنوان مثال، دانشجویان مستعد را به این اساتید معرفی کرده تا در طرح های مسئله محور استان، در قالب تیم، پژوهش انجام دهند.
برای دانشجویان فارغ‌التحصیل، یک سری جوایز تحت عنوان دانش‌آموختگان برتر به آنان پرداخت می شود پایین ترین این جوایز، بورس دوره دکتراست که بلافاصله بعد از کارشناسی ارشد وارد دکترا شوند.
اساس این جوایز هم مادی و هم فرهنگی است؛ حمایت مادی فقط ملاک نیست، یکی از وظایف ما این است که حس تعلق میهن پرستی و تعهد نسبت به کشور در آنان ایجاد شود تا جلوی سیل مهاجرت نخبگان را بگیریم.
ایرنا: آیا حمایت از نخبگان فقط به فعالان علمی اختصاص دارد؟
سلیمی: خیر، بنیاد در این حوزه طرح ها و فعالیت های زیادی برای حمایت از دانشجو، استاد، کارآفرینان و صنعتگران برتر دارد و برای هر کدام از اینها، ۲۱ طرح در بنیاد داریم که هر کسی که توانمندی در خودش می بیند، می‌تواند مخاطب ما و حضور داشته باشد.
نخبگی و حمایت از نخبگان فقط در حوزه علمی نیست از هر قشری از جمله هنرمندان، ورزشکاران و صنعتکاران توانمند و نخبه حمایت می کنیم و برای هر کدام این حوزه‌ها آیین نامه داریم.
در چند سال گذشته حدود هزار و ۵۰۰ نفر نخبه شناسنامه دار مشخص شده‌اند؛ یعنی کسانی که در یکی از این طرح‌ها و جوایز بنیاد شرکت کرده و برنده شده‌اند؛ البته این را هم باید گفت که اصلا ما چیزی تحت عنوان عضویت در بنیاد نخبگان نداریم، عضویت بنیاد نخبگان منوط به برنده شدن در آن طرح‌هاست. ادعا نمی کنیم که فقط نخبگانی که پیش ما می آیند و برای آنان پرونده تشکیل می دهیم و برنده جوایز ما می‌شوند، نخبه هستند بلکه معتقدیم جامعه نخبگانی کشور بسیار وسیع تر از آن چیزی است که بنیاد نخبگان تحت پوشش دارد و شاید بخش خیلی کمی از بخش نخبگانی را توانستیم شناسایی کنیم.
در چند سال گذشته حدود هزار و ۵۰۰ نفر نخبه شناسنامه دار مشخص شده‌اند؛ یعنی کسانی که در یکی از این طرح‌ها و جوایز بنیاد شرکت کرده و برنده شده‌اند البته این راهم باید گفت که اصلا ما چیزی تحت عنوان عضویت در بنیاد نخبگان نداریم، عضویت بنیاد نخبگان منوط به برنده شدن در آن طرح‌هاست. ادعا نمی کنیم که فقط نخبگانی که پیش ما می آیند و برای آنان پرونده تشکیل می دهیم و برنده جوایز ما می‌شوند، نخبه هستند و معتقدیم جامعه نخبگانی کشور بسیار وسیع تر از آن چیزی است که بنیاد نخبگان تحت پوشش دارد و شاید بخش خیلی کمی از بخش نخبگانی را توانستیم شناسایی کنیم.
ایرنا: شرایط نخبگی چیست؟
سلیمی: به صورت استاندارد در دنیا از هر هزار نفر یک نفر می تواند سرآمد باشد، بنابراین اگر با این مقیاس نگاه کنیم، جامعه خیلی گسترده‌ای داریم.
بنیاد به تنهایی نمی تواند این مسئولیت گسترده را انجام دهد، به همین دلیل در برنامه ششم توسعه، در بند ۳ماده ۶۴ ، اشاره شده که تمام دستگاه های اجرایی از نخبگان در حوزه‌های کاری خودشان، در بحث شناسایی و هدایت و توانمندسازیشان کار کنند و وظیفه ملی اعلام شد.
از سال ۱۳۹۶ که برنامه ششم توسعه شروع شد، هر سال بنیاد نخبگان گزارش‌ها را از دستگاه ها می گرفت و گزارشی به کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی ارائه می کردیم و به دستگاه‌هایی که در این رابطه کم کاری کردند، تذکر داده می شد.
ولی واقعیت این است که این قانون درست حسابی اجرا نشد و اگر بنیاد نخبگان همراهی سایر دستگاه های اجرایی را نداشته باشد، خودش به تنهایی نمی تواند، شناسایی، هدایت و پوشش نخبگان را به طور کامل انجام دهد.
ایرنا: از دغدغه های بنیاد و نخبگان هم بفرمایید؟
سلیمی: یکی از دغدغه‌های عمده بنیاد که بعد از ۱۰ سال از تاریخ تاسیس آن انجام شد، آسیب شناسی از کارهای صورت گرفته است.
عمده نخبگان را شناسایی کردیم ولی در نهایت چه شده است؟ از دو سه سال قبل، چند آیین نامه خیلی خوب برای حمایت از نخبگان ابلاغ شد.
یکی از این آیین‌نامه‌ها، جذب نخبگان در دستگاههای اجرایی و مراکز علمی و آموزشی بوده است. مثلا در مراکز علمی آموزشی جوایزی تعریف شده بود و افرادی که برنده آن می شدند، می توانستند عضو هیات علمی دانشگاه های کشور شوند ولی در روش جدید، افرادی که جوایز نخبگانی را در مسیر نخبگی دریافت می‌کنند، باز هم می توانند عضو عیات علمی دانشگاه شوند. سازمان امور اداری استخدامی کشور، یک سری ردیف استخدامی ویژه در اختیار بنیاد نخبگان قرار داده که می‌تواند برای دانشگاه های زیر مجموعه وزارت بهداشت و وزارت علوم، افراد نخبه را جذب کند.
دانشگاه‌ها استقبال کرده و همکاری بسیار خوبی با بنیاد نخبگان داشته اند و سال گذشته توانستیم حدود ۶ نفر از این طریق جذب کنیم.
خوشبختانه درصدی از استخدامی دستگاه های اجرایی به جذب نخبگان اختصاص یافته است. قبلا سه اولویت بود که اکنون به پنج اولویت افزایش یافته و بومی گزینی هم نیست.
در ۲ فراخوان قبلی حدود ۵۰ نخبه جذب دستگاههای اجرایی شدند که بسیار خوب بود. در فراخوان اخیر هم در کل کشور پنج هزار نخبه قرار است در دستگاه‌ها جذب شوند.
سهمیه استان از این تعداد، براساس نیاز دستگاههای اجرایی است.
ایرنا: عملکرد استان در جذب نخبگان در بدنه اجرایی را چگونه ارزیابی می کنید؟
سلیمی: عملکرد استان در بحث استفاده از نخبگان در مدیریت بسیار خوب است؛ همانگونه اکنون یکی از نخبگان در سمت معاونت عمرانی استاندار کردستان در حال خدمت است، در استان یک نفر را نباید مسئول این امر دانست؛ پارسال طرحی در بنیاد تحت عنوان " معرفی نخبگان برای مشاوره در دستگاههای اجرایی و معرفی نخبگان در کمیسیون های تخصصی شورای مدیریت و برنامه‌ریزی" داشتیم.
این شورا چهار کمیسیون تخصصی دارد، برای هر کمیسیون ۲ نفر را معرفی کردیم که حکم زده شود و برای همه دستگاههای اجرایی افرادی نخبه را معرفی کردیم.
متاسفانه بحث مشاوره نخبگانی در استان عملی نشد؛ در حالی‌که یک مدیر باید مشتاق باشد که نخبه به عنوان مشاور به او کمک کند.
واقعیت این است که اگر در سطح ملی خوب عمل می‌کردیم، امروز شاهد سیل مهاجرت نخبگان به خارج از کشور نبودیم؛ بنیاد به این نتیجه رسیده که حفظ افراد نخبه منوط به تاثیرگذار بودن آنان بوده و جذب نخبگان در دستگاه ها در همین راستاست.
ایرنا: حمایت از نخبگان تا کجا باید ادامه داشته باشد؟ آیا حمایت مقطعی کافیست؟
سلیمی: حمایت از نخبگان اگر به مرحله تاثیرگذاری نرسد، هیچ تاثیری در جامعه ندارد و از مهاجرت و فرار مغزها هم جلوگیری نخواهد کرد.
رویکرد جدید بنیاد و هدفش این است که برای سطوح مختلف حکمرانی کشور، از میان همین نخبگان، نیرو تربیت کند.
ایرادی که وجود دارد این است که با وجود تاکیدات رهبر معظم انقلاب مبنی بر اینکه نخبگان احساس کنند در جامعه تاثیرگذارند، توجه خاصی به این قشر نشده است و باید به آنان میدان داده شود.
با این وجود، خود بنیاد و کارگزاران بنیاد به این نتیجه رسیده‌اند که این امر باید اتفاق بیفتد و خوشبختانه، سازمان امور اداری و استخدامی و سازمان برنامه و بودجه، پای کار هستند و اگر اینطور نبود که قطعا بحث استخدامی پنج هزار نخبه در دستگاه های اجرایی، کلید نمی خورد.
احساس می کنم بدنه حاکمیتی و اجرایی کشور، تاکنون از حضور نخبگان خیلی خالی بوده است؛ ما بیشترین آمار بیکاری را در میان نخبگان داریم. بنیاد به این نتیجه رسیده که اگر قدمی برای ایجاد حس تاثیرگذاری نخبگان برنداریم، ماهیت بنیاد نخبگان زیر سوال می رود.
در برنامه هفتم خیلی جدی‌تر، چند بند از قانون دقیقا به حمایت از جامعه نخبگانی اختصاص یافته است.
یکی از راهکارها، طرح بورسیه صنعتی است که دارد اجرا می شود و این طرح به این صورت است که صنایع مختلف موظفند از دانشجویانی که رتبه های برتر کنکوری را کسب می کنند و همچنین ۱۰ درصد برتر دانشجویان و متقاضیان هر استان در سه رشته اصلی علوم انسانی، ریاضی و تجربی به اضافه دانشجویانی که در مسیر نخبگی جوایزی کسب می کنند(کسب کنندگان جوایز تحصیلی) بورسیه کنند، در اصل صنعت به عنوان بخشی از رسالت خودش، باید از نخبگان حمایت کند.
صنایع مختلف موظفند از دانشجویانی که رتبه های برتر کنکوری را کسب می کنند و همچنین ۱۰ درصد برتر دانشجویان و متقاضیان هر استان در سه رشته اصلی علوم انسانی، ریاضی و تجربی به اضافه دانشجویانی که در مسیر نخبگی جوایزی کسب می کنند(کسب کنندگان جوایز تحصیلی) بورسیه کنند، در اصل صنعت به عنوان بخشی از رسالت خودش، باید از نخبگان حمایت کند.
ایرنا: رویکرد و عملکرد دولت سیزدهم در حمایت از نخبگان به نظر شما مناسب بوده؟
سلیمی: بله همه این اتفاقاتی که در حال افتادن است، در دولت سیزدهم کلید خورده و رویکرد جدید بنیاد هم در همین راستاست.
واقعیت این است که بنیاد نخبگان با ساز و کار قدیمی به سمت تضعیف شدن داشت پیش می رفت ولی اجرای این طرح‌ها، بنیاد را دارد احیا می کند.
یکی از طرح‌هایی که اخیرا آیین نامه آن دوباره ابلاغ شده و ما هم به دانشگاه ها اعلام کردیم، در هر رشته ای پنج درصد هم ورودی‌ها و هم رشته های برتر، به بنیاد معرفی و بررسی شد که غیر از بحث آموزشی، توانمندی‌های دیگری هم دارند که در حوزه نخبگانی قرار گیرند.
رویکرد جدید یک مکانیسم فعال برای شناسایی نخبگان است و بر این اساس نباید منتظر باشیم کسی به بنیاد مراجعه کند و بگوید نخبه است بلکه خود ما باید مکانیسم فعالی برای شناسایی نخبگان داشته باشیم.
این مکانیسم، قدم های خیلی خوبی دارد بر می‌دارد و بنده مطمئنم اگر حمایتها ادامه پیدا کند، در آینده بخش عمده ای از جامعه نخبگانی کشور وارد بدنه اجرایی خواهند شد.
ایرنا: آیا صرف جذب نخبگان در بدنه اجرایی دولت و دستگاههای اجرایی کافی است؟
سلیمی: بله دقیقا این نکته مهم است؛ در راستای همین طرح جذب نخبگان در دستگاههای اجرایی، طرح دیگری تحت عنوان "نگهداشت نخبگان" در دستگاه های اجرایی در حال انجام است.
این طرح به این نکته می پردازد که فردی که در اداره‌ای به عنوان نخبه جذب شده، نباید در همان مرحله بماند، بلکه باید هم در سلسله مراتب سازمانی رشد کرده و هم فرصت پیدا کند توانمندی هایش را توسعه دهد.
بنابراین ضمن جذب، آیین نامه نگهداشت هم در حال اجرایی شدن است تا دستگاه های اجرایی موظف باشند، در سلسله مراتب اداری و جبران بخشی از هزینه‌های زندگی این افراد که در احکامشان منعکس می شود، از این افراد حمایت کنند.
قرار است کاهش حق مالیاتی نخبگان هم در احکام آنان در نظر گرفته شود.
نخبگان اگر دغدغه مالی داشتند به خاطر این بوده که فرصت برایشان فراهم شود که تاثیرگذاری لازم را در جامعه داشته باشند.
باید اضافه کنم، به رسانه‌ها برای شناساندن مجموعه حمایت‌های بنیاد ملی نخبگان نیاز داریم و علاوه بر آن برای حمایت از جامعه نخبگانی وآگاهی‌رسانی در این زمینه کار بنیاد نخبگان در حمایت از نخبگان تنها در حد حرف نیست.
نظر شما