به گزارش خبرنگار معارف ایرنا، حدود سه هفته پیش سی و یکمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم به کار خود پایان داد؛ نمایشگاهی که به عنوان مهمترین رخداد فرهنگی در فروردین برگزار شد و محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت که خانواده و تربیت فرزند، مهمترین محور این نمایشگاه است و در طول ماه مبارک رمضان در ۳۰ استان نمایشگاه قرآن برپا می‌شود.
حضور مردم در نمایشگاه قرآن برای همه ما خارج از تصور بود. بخش عفاف و حجاب و پوشش اسلامی و دیگر بخش ها با استقبال بسیار خوبی روبه‌رو شدرهبر معظم انقلاب در نماز عید فطر امسال هم از چشم‌گیرتر شدن جلوه‌های تلاوت قرآن در سراسر کشور به عنوان یکی از نقاط برجسته ماه رمضان یاد کردند که به اعتقاد برخی از صاحب‌نظران، برگزاری نمایشگاه قرآن را می‌توان یکی از این جلوه‌ها برشمرد که با استقبال مردم روبه‌رو شد. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پس از برگزاری نمایشگاه اعلام کرد: حضور مردم در نمایشگاه قرآن برای همه ما خارج از تصور بود. بخش عفاف و حجاب و پوشش اسلامی و دیگر بخش ها با استقبال بسیار خوبی روبه‌رو شد که جای تقدیر و تشکر دارد.
اسماعیلی اظهار امیدواری کرد تا در سال‌های آینده شاهد گسترش کمی و کیفی این نمایشگاه باشیم؛ به گونه‌ای که پاسخ‌گوی اشتیاق و مطالبه مردم باشد. شبیر فیروزیان رئیس سی و یکمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم در آخرین روزهای زمستان اعلام کرد که پس از برگزاری نمایشگاه قرآن یک نشست برای آسیب شناسی و بررسی نقاط قوت و ضعف این نمایشگاه برگزار خواهد شد؛ حالا باید منتظر ماند تا کارشناسان و خبرنگاران در این نشست خبری از زوایای گوناگون به بررسی نمایشگاه امسال بپردازند.
معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از فروردین سال گذشته تا فروردین امسال مسئولیت برگزاری نمایشگاه قرآن را به عهده داشت، اما در فاصله سی‌امین نمایشگاه تا سی و یکمین نمایشگاه قرآن، این معاونت، فعالیت‌های گوناگونی را به عهده داشت؛ اگر چه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، علیرضا معاف را به دلیل بیماری از معاونت قرآن معاف نمی‌کرد، همچنان شاهد ادامه این فعالیت‌ها بودیم؛ هرچند فیروزیان نیز پا جای پای معاف گذاشته و همان روند را طی می کند. البته در سال ۱۴۰۲ این معاونت دچار یک فَترت چند ماهه شد و شاهد رکود برنامه‌های آن بودیم که دلیل آن یا رکود فعالیت‌های رسانه‌ای معاونت بوده یا کاهش فعالیت‌های معاونت، ولی به هرحال می توان فعالیت‌های یک ساله معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را به شرح زیر برشمرد:
اول) نمایشگاه قرآن
سی‌امین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم در سال گذشته از ۱۳ فروردین با تجلیل از خادمان قرآن آغاز شد و شاهد شکوفایی بخش‌هایی همچون نهج البلاغه، صحیفه سجادیه، عفاف و حجاب، کودک و نوجوان، بین الملل، مشاوره، موسسات مردمی، نغمات قرآنی و جلسات خانگی قرآن کریم بودیم که به گفته معاف (معاون وقت قرآن و عترت) حدود ۴۰۰ برنامه اجرا شد و در اسفند سال گذشته (۱۴۰۲) کتاب سی امین نمایشگاه قرآن منتشر شد.
نمایشگاه قرآن نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی روز جامعه بی‌تفاوت نبود
البته قضاوت درباره نمایشگاه امسال را به برگزاری نشست خبری شبیر فیروزیان رئیس سی و یکمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم موکول می کنیم، ولی به صورت کلی نمایشگاه سی و یکم یک نمایشگاه خانواده محور بود که به گفته وی که از ۲۴ بهمن سال گذشته، سرپرستی معاونت قرآن وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را به عهده گرفت، نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی روز جامعه نیز بی‌تفاوت نبود و شامل بخش‌هایی همچون کودک و نوجوان، ترجمه قرآن، نهج‌البلاغه، دعا، فلسطین و طوفان الاقصی، مشاوره، هنرهای دینی، محافل خانوادگی، مسابقات و رویدادها و نشست های محتوایی، طرح بشری، حفظ آسان قرآن، بخش مکتوب با حضور حدود۱۶۰ ناشر دینی و قرآنی، بخش جلسات خانگی قرآن، عفاف و حجاب با حضور ۲۰۰ تولیدکننده چادر و محصولات عفاف و حجاب بود که با مشارکت ۴۵ موسسه قرآنی و ۲۴ نهاد دولتی و حاکمیتی برگزار شد.
انتظار برای تحول بزرگ در فعالیت‌های قرآنی
یکی از برنامه‌های در دست اقدام معاونت قرآن برای برگزاری نمایشگاه بین المللی قرآن کریم، مشخص شدن تکالیف دستگاه ها و نهادها برای برگزاری این نمایشگاه است که محمدمهدی عزیززاده قائم‌مقام معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در آبان سال گذشته به خبرنگار معارف ایرنا گفت که «تکالیف دستگاه‌ها در اجرا و برگزاری نمایشگاه قرآن برای ۲۳ نهاد دولتی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته تا معاونت علمی ریاست جمهوری در یک مصوبه مشخص شده است» .
وی افزود: اوایل سال ۱۴۰۲ این مصوبه به دولت ارسال شد که بعدا به کمیسیون فرهنگی دولت ارجاع شد و نشست‌ها و رفت و برگشت‌هایی داشت و در نهایت به یک متن مورد توافق رسیدیم و اجرای این مصوبه ظرفیت بزرگی از دولت را به نمایشگاه قرآن می آورد که با توجه به محدودیت های موجود، مشکلات دستگاه ها حل خواهد شد.
فیروزیان نیز در اسفند سال گذشته درباره تعیین تکلیف نهادهای دولتی برای برگزاری نمایشگاه قرآن به ایرنا گفت: امسال ۲۴ نهاد دولتی و حاکمیتی در نمایشگاه حضور دارند. موضوع تکلیف نهادهای دولتی در مرحله نهایی شدن و تصویب در هیات دولت است. البته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تمام تلاش خود را در این زمینه به کار بسته و اگر این لایحه به تصویب برسد، تحول بزرگی در فعالیت های قرآنی در دولت اتفاق خواهد افتاد.
به‌روزرسانی سند راهبردی نمایشگاه قرآن
عزیززاده گفت: یکی دیگر از کارهای تحولی در معاونت قرآن ایجاد ساختار رسمی برای دبیرخانه دائمی نمایشگاه های قرآنی است. سال‌ها در وزارت فرهنگ سخن از دبیرخانه دائمی بود که در نهایت به صورت رسمی در ساختار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دیده شد تا ساختاری مستقل داشته باشد و ردیف اعتبارات و پست به آن تعلق گرفته تا بتوانیم کار راهبری و سیاست گذاری نمایشگاه بین المللی قرآن و نمایشگاه های استانی و نمایشگاه های بین المللی خارج از کشور را به صورت متمرکز انجام دهیم.
قائم مقام معاونت قرآن افزود: سند راهبردی نمایشگاه بین المللی قرآن تهران نیز اخیرا به روزرسانی شده است. چون در سال های متمادی و دوره های مختلف نسخه های گوناگونی از این سند تنظیم شده بود که در قالب های مختلف ارائه می شد. مثلا یک بار به عنوان برنامه جامع نمایشگاه و یک بار به عنوان نظامنامه نمایشگاه قرآن بود که ما این سند را به روزرسانی کرده و رویکردها و نقطه های تحولی آن را مشخص کردیم. همچنین نظامنامه نمایشگاه های استانی به زودی ابلاغ می شود تا این نمایشگاه ها نیز از حالت فروشگاهی خارج شوند و تحولی در آن ها رخ دهد که نیاز به یک برنامه متمرکز داشت.
وی اضافه کرد: سامانه ای باید در دبیرخانه دائمی نمایشگاه های قرآنی داشته باشیم تا تمام سوابق فعالیت ها و رویدادهای نمایشگاه قرآن یک جا متمرکز شود و همه بتوانند اتفاق ها و تحولات را ببینند. ما هیچ سابقه ای از ۳۰ سال فعالیت نمایشگاه قرآن نداریم. در تارنمای نمایشگاه قرآن سوابقی از نمایشگاه های هفدهم به بعد وجود دارد ولی سوابقی از نمایشگاه های قبلی وجود ندارد.
قائم مقاوم معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: البته منظور از سوابق، مسائل تحلیلی، فراتحلیلی و فراترکیبی است که بتوان برای طراحی دوره های بعد نمایشگاه از این سوابق کمک گرفت. دبیرخانه دائمی نمایشگاه اکنون سامانه جامع نمایشگاه ها را راه اندازی می کند که علاوه بر نمایشگاه های استانی، نمایشگاه های بین المللی خارج از ایران نیز در آن تعریف می شود.
برگزاری جلسات شورای تحول در نمایشگاه قرآن
در راستای بهتر برگزار شدن نمایشگاه قران فیروزیان در اسفند سال گذشته به ایرنا گفت: سند راهبردی نمایشگاه بین المللی قرآن درحال تدوین است. از یک ماه پیش جلساتی را برای نمایشگاه قرآن شروع کردیم و با کارشناسان مختلف در حوزه های اجرایی و محتوایی جلساتی داشتیم. ما تلاش می کنیم بعد از نمایشگاه جلسات نقد و بررسی برگزار کنیم و جلسات شورای تحول در نمایشگاه را خواهیم داشت. بنابر این سعی می کنیم تا قبل از نیمه دوم سال آینده این سند را آماده کنیم.
تجلیل از خادمان قرآن با حضور رئیس جمهوری
جامعه قرآنی سال ها چشم انتظار برگزاری مراسم تکریم از خادمان قرآنی با حضور رئیس جمهوری بودند ولی عملکرد دولت های یازدهم و دوازدهم باعث شده بود تا این مراسم در نهایت با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شود ولی در دولت سیزدهم هر سال شاهد اهتمام آیت الله سید ابراهیم رئیسی برای برگزاری هرچه با شکوهتر این مراسم بوده ایم و سال گذشته ۱۲ خادم و امسال نیز ۱۵ خادم قرآنی همزمان با برگزاری نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم با حضور رئیس جمهور تجلیل شدند.
معاون سابق قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هشتم آبان سال گذشته در دیدار اعضای مجمع خادمان قرآن با وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره اعطای نشان درجه یک هنر به خادمان قرآن گفته بود که این طرح در انتهای کار است و جلسات در این زمینه برگزار شده و به زودی به ثمر خواهد نشست.
تشکیل شورای عالی انجمن خادمان قرآن
عزیززاده نیز با اشاره به سابقه راه اندازی انجمن خادمان قرآن گفت: این انجمن از سال ۹۳ شروع به فعالیت کرد ولی استقرار نهایی آن هیچ وقت اتفاق نیافتاد، مجامع تخصصی آن شکل نگرفت و انتخابات آن نیز انجام نشده بود که در یک سال گذشته هم انتخابات انجام شد و هم مجامع تخصصی آن شکل گرفت و اخیرا جلسه شورای عالی انجمن خادمان قرآن تشکیل و انتخابات آن برگزار شد و گزینه های دبیرکلی برای اخذ تصمیم نهایی و بررسی صلاحیت ها به محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پیشنهاد شد.
دوم) طرح بشری
یکی از برنامه های جدی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در راستای آموزش عمومی قرآن اجرای طرح بشری است که در یکی دو سال اخیر به صورت جدی از سوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پیگیری می شود. در سی امین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم، غرفه ای به این طرح اختصاص یافته بود و از علاقه مندان ثبت نام می شد ولی در نمایشگاه امسال به جای یک غرفه، یک بخش به این طرح اختصاص یافت.
مدیرکل برنامه‌ریزی و آموزش معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در آبان سال گذشته در مشهد گفت که ۲۲ هزار و ۴۰۰ دانش‌آموز در قالب اجرای طرح ملی بشری تعالیم قرآنی را در ۲۱ استان فرا می‌گیرند. به گفته ابراهیم کرمانی نژاد در این طرح حدود هشت هزار مربی در سراسر کشور، آموزش دیده و پس از آن تعالیم خویش را به دانش‌آموزان منتقل می کنند. البته فعالیت های طرح ملی بشری منحصر به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و موسسه های تابعه آن نیست، بلکه این طرح در تمام سازمان ها و نهادها همچون وزارت آموزش و پرورش و مراکز نظامی اجرا می شود.
بشری و آموزش مربی قرآن
عزیززاده قائم مقام معاونت قرآن با اشاره به چگونگی اجرای طرح بشری به ایرنا گفت: این طرح بر روی تربیت مربی تمرکز دارد و موسسات قرآن مشغول تربیت مربی هستند. در این طرح تکیه بر تغییر روش و فرایند آموزش عمومی قرآن به عنوان روخوانی و تجوید شده و ویژگی آن این است که در زمان محدود، می تواند مشکل روخوانی را حل کند؛ مساله ای که سال‌ها چالش بود در حالی که ما برای آموزش قرآن فرایندها و کتاب های طولانی در موسسات قرآنی انجام می‌دادیم ولی نمی‌توانستیم مشکلات روخوانی را حل کنیم.
سوم) ۱۴ طرح قرآنی دولت و قرارگاه حفظ قرآن
همزمان با ایام خجسته دهه فجر سال ۱۴۰۲ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از ۱۴ طرح قرآنی دولت سیزدهم رونمایی کرد که برخی از این طرح‌ها از ابتدای سال ۱۴۰۲ آغاز شده بود و برخی به روزهای پایانی سال منتهی شد.
آغاز به کار چهار هزار مسجد قرآن محور در راستای اجرای طرح ملی مسجد پایگاه قرآن کریم، مرکز ملی ترجمه قرآن کریم، منشور قرآنی حکمرانی فرهنگ و هنر، اعلام تربیت چهارده‌هزارمین مربی طرح بشری، آغاز اجرای طرح حفظ قرآن کارکنان وزارت فرهنگ ، طرح کنشگری در فضای مجازی و سواد رسانه‌ای، آغاز فعالیت ستاد ترویج دعا با محوریت صحیفه سجادیه، آغاز به کار اولین خانه خلاق قرآنی، شروع فعالیت انجمن بین‌المللی نهج‌البلاغه، آغاز به کار انجمن بین‌المللی صحیفه سجادیه، معرفی ۳۰ طرح و رویداد نمایشگاهی قرآنی در استان‌ها، اعلام دوهزارمین مجوز صادر شده برای مؤسسات قرآنی و معرفی دوازده‌هزارمین بیمه شده قرآنی در صندوق اعتباری هنر از مهمترین برنامه های قرآنی دولت در یک سال اخیر بوده است.
قرارگاه حفظ قرآن و بازنگری در طرح روستای قرآنی
البته وزیر فرهنگ در آبان سال گذشته از پیگیری های انجام شده برای ثبت بنیاد فرهنگی و هنری یاسین خبر داده و گفته بود که جایزه بین المللی یاسین تا ماه مبارک رمضان برگزار می شود ولی در روزهای پایانی سال به خبرنگار ایرنا گفت: تلاش می کنیم جایزه بین المللی یاسین را در یک مقطع مهم در روزهای پیش رو داشته باشیم که کار جذب مخاطبان جهانی نیز برای آن فراهم شود.
موضوع حفظ قرآن و تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن به عنوان یکی از مطالبات رهبر انقلاب از حدود ۱۰ سال پیش مطرح شده استموضوع حفظ قرآن و تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن به عنوان یکی از مطالبات رهبر انقلاب از حدود ۱۰ سال پیش مطرح شده و هر نهاد قرآنی به دنبال تحقق بخشی از این مطالبه است. اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: برای توسعه روخوانی قرآن در همه جامعه و تربیت ۱۰ میلیون حافظ در کشور با همکاری همه دستگاه‌های قرآنی‌محور، «قرارگاه حفظ قرآن» راه‌اندازی می شود.
وی درباره برنامه های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه تربیت حافظان قرآن گفت: ما یک برنامه ویژه در قرارگاه شهید آوینی این وزارتخانه آغاز کردیم که در همه استان ها و شهرستان ها اجرا می شود. مثلاً در استان یزد با همکاری نهادهای استانی و وزارت فرهنگ چهار هزار نفر به تعداد شهدای این استان تربیت می شوند.
اگر چه در سال های گذشته شاهد اجرای طرح هایی همچون روستای قرآنی بودیم ولی مسئولان معاونت قرآن و عترت به این نتیجه رسیده اند که بعضی از این طرح ها کارایی لازم را نداشته و به همین دلیل درحال بازنگری هستند.
عزیززاده با اشاره به بازنگری طرح های روستای قرآن، پایتخت قرآن، پایتخت صحیفه سجادیه و پایتخت نهج البلاغه گفت: این طرح ها در حال بازنگری است. چون روستای قرآن در سال اول، اجرای خوبی داشت؛ بر خلاف پایتخت نهج البلاغه و پایتخت صحیفه سجادیه که اجرای آن ها در سال اول، تجربه خوبی نبود ولی روستاهای قرآنی طرح خوبی بود.
بازنگری در پایتخت نهج البلاغه و پایتخت صحیفه سجادیه
به گفته وی این طرح در اصل آن و انتخاب شهر و روستا در حوزه برنامه ریزی ما محل چالش و گفت و گو است و به نتیجه ای نرسیده ایم که آیا در این شرایط، اولویت ما هست یا نه. زمانی پایتخت معرفی کردن برای کتاب و سایر موضوع ها جریان داشت ولی اکنون اینگونه نیست که مثل سابق موجی به راه بیافتد. الان تمرکز در یارانه سپهر (فضای مجازی) و تولید محصول است و چالش ما در اجرای روستای قرآنی در مبانی است که هنوز به نتیجه نرسیده است.
اگرچه طرح های پایتخت نهج البلاغه و پایتخت صحیفه سجادیه درحال بازنگری است ولی از طرف دیگر شاهد طرح هایی دیگر در قالب انجمن هستیم که برنامه‌های مقدماتی برای تشکیل انجمن صحیفه سجادیه انجام شده و ثبت آن نیز صورت گرفته است ولی هنوز کارهای انجمن نهج البلاغه نهایی نشده است.
راه‌اندازی اندیشگاه قرآنی
آذر سال گذشته از راه اندازی اندیشگاه قرآنی برای تولید متون راهبردی عملیاتی و طرح های اجرایی علمی اندیشه‌محور صحبت به عمل آمد، آن زمان عزیززاده با اشاره به کلان‌طرح‌های پیش‌بینی شده برای اجرا در معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: تاسیس اندیشگاه قرآنی در وزارت ارشاد یکی از طرح هایی است که در مراحل پایانی قرار دارد و ماموریت آن مطالعه، اندیشه و تولید متون و ادبیات راهبردی در حوزه قرآن است. مثلا در نشست های حکمرانی قرآنی که در این معاونت برگزار می شود، تعداد قابل توجهی از پژوهش و مطالعه برای تنظیم اسناد راهبردی قرآنی وزارت خانه ها تهیه می شود یا متونی درباره این که چگونه قرآن را در نظام مدیریت اجرایی کشور وارد کنیم.
گشایش نمایشگاه قرآنی در جنوب شرق آسیا
قائم‌مقام معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: وظیفه ما راهبری و سیاست گذاری فعالیت های قرآنی کشور است که ابزار آن، تولید علم و دانش است. بخشی از قراردادهای ما مربوط به تولید متون راهبردی برای وزارت خانه هاست که چگونه می خواهند بحث قرآن را در وزارتخانه های خود به پیش ببرند. مثلا سند راهبردی قرآنی برای وزارت میراث فرهنگی جزو دستور کار معاونت قرآن است که با گروهی از اندیشمندان قرارداد نیز تنظیم کرده ایم. به همین دلیل ما آن لایه از اسناد راهبردی مدیریتی را تولید می کنیم که از شان سیاستگذاری و وظایف ما محسوب می شود.
معاون سابق وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همزمان با ایام الله دهه فجر با حضور در بانکوک، نخستین نمایشگاه قرآنی تایلند را به منظور تسهیل حضور آثار هنری و صنایع دستی قرآنی در اقتصاد و هنر جهانی افتتاح کرد که این نمایشگاه شامل ۲۴ تابلوی هنری قرآنی و بیش از ۲۰ اثر صنایع‌دستی با هویت قرآنی از هنرمندان ایرانی بود. این نمایشگاه با همکاری رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تایلند و با حضور علیرضا معاف در مجموعه المیراث بانکوک برگزار شد.
سال ۱۴۰۳ در انتظار برنامه‌های جدید قرآنی
تشکیل مجمع خیرین قرآنی و افتتاح مکتب قرآن مرجان با مدیریت بانوان قرآنی و با حمایت معاونت قرآن و عترت در جزیره کیش از دیگر برنامه های سال گذشته معاونت قرآن بود که هنوز از نهایی شدن این برنامه ها خبری منتشر نشده است؛ یکی از مهمترین برنامه های سال گذشته تولید پویانمایی زندگی حضرت ابراهیم بود که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در آبان ماه از آغاز تولید این پویانمایی به عنوان یک کار بسیار فاخر و نخستین کار قرآنی در قالب فیلم بلند خبر داده بود و در روزهای پایانی سال در حاشیه رونمایی از پوستر سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم در پاسخ به ایرنا گفت: همکاران ما در معاونت قرآن و عترت تولید پویانمایی ابراهیم را از قبل آماده کرده اند و تلاش می کنیم ظرف دو سه روز آینده پیش تولید آن را آغاز کنیم.
نظر شما