سلامت روان در خانواده، اولویتی که باید پذیرفت

به گزارش ایرنا، آنچه که روانشناسان و پژوهشگران حوزه اجتماعی بر آن تاکید دارند این است که خانواده با مشکلات، تنش ها و فشارهایی مواجه است، در چنین شرایطی خیلی از نهادهای مسوول از نقش ها و کارکردهای اصلی خود دور شده اند در عین حال می توان این نکته مهم را یادآوری کرد که وابستگی و ماندگاری طولانی مدت فرزندان در خانواده بر اثر بیکاری و نداشتن شغل و فعالیتی که هویت اجتماعی آنها را شکل دهد باعث بروز تنش ها و فشارها و مشکلاتی در درون خانواده می شود.
به عبارتی فرزند تمام نیازها و خواسته هایش مانند شغل، موقعیت ازدواج و تشکیل خانواده و استقلال و رفاه را یکجا از خانواده مطالبه می کند و خانواده توان پاسخگویی به این همه نیاز را که باید در جامعه موقعیت شان ایجاد شود را ندارد و در نتیجه چنین شرایطی، خانواده مستعد انواع مختلفی از مشکلات، آسیب ها و تنش ها می شود.

بنا بر گفته کارشناسان مسائل خانوادگی در جامعه حالت خصوصی و شخصی دارند در صورتی که باید آسیب های خانواده علاوه بر مرتفع کردن خلاهای قانونی در این زمینه با تقویت نهادهای اجتماعی مورد مداخله قرار گیرند تا بتوان خانواده ای که دچار بحران شده را ساماندهی بخشید.

کارشناسان و مشاوران حوزه خانواده معتقدند در سال های اخیر بیشتر از قبل خانواده در معرض تنش ها و مشکلاتی قرار گرفته که سلامت روان اعضای آن را تهدید می کند و همین می تواند در رفتار اعضای خانواده در مواردی به صورتی خشن خود را نشان دهد، هنوز زمان زیادی نگذشته از خبری که چندی قبل باعث تاثر وجدان جمعی شد، خبر این بود که بنا بر اعلام رییس پلیس آگاهی لرستان پسر ۱۱ ساله معلول خرم‌آبادی با همدستی مادر و خاله خود به قتل رسید و قاتلان با رها کردن جنازه از منزل گریخته بودند.

سرهنگ عبدالرضا رخشان در توضیح بیشتر این حادثه می‌گوید: در کمتر از چند ساعت مادر و خاله مقتول دستگیر و در اعترافات اولیه به قتل به وسیله بیهوشی با دارو و خفه کردن اعتراف کردند، مادر مقتول انگیزه خود را از قتل فرزندش خسته‌ شدن از وضعیت جسمانی وی اعلام کرد.

این حادثه و موارد مشابه آن و خلاصه شدن در این عبارت هولناک "خسته شدن از وضعیت موجود" و ارتکاب قتل به همین سادگی و دردناکی ! می تواند بیانگر ضرورت توجه به سلامت روان خانواده باشد.

سلامت روان در این همه هیاهو دیگر نمی تواند یک کالای لوکس و غیرضرور باشد در همین خصوص روانشناس بالینی و مشاور خانواده در گفت و گو با ایرنا می گوید: زمانی که سخن از سلامت روان به میان می آید قبل از هر چیز بایستی تعریف استاندارد سلامت روان را باهم مرور کنیم، از نظر سازمان جهانی بهداشت (WHO ) سلامت روان حالتی از رفاه روانی است که افراد را قادر می سازد تا با استرس های زندگی کنار بیایند، توانایی های خود را تحقق ببخشند، خوب یاد بگیرند و خوب کار کنند و در جوامع خود سهیم باشند. سلامت روان یک جز جدایی ناپذیر از سلامت و رفاه است و گسترده تر از مبتلا نبودن به اختلالات روانی است، اما جامع‌ترین تعریف توسط جاهودا، روان شناس اجتماعی و جامعه شناس بزرگ مطرح شده وی معتقد است که سلامت روانی تنها به معنای نبود بیماری در فرد نیست.
علی کرمی افزود: جاهودا سلامت روانی را در گرو برخورداری از هشت دسته مفهوم عمده می داند که این مفاهیم شامل نگرش های مثبت فرد نسبت به خود و تصور واقع گرایانه از توانایی های خود، رشد و تحول و ارضای مناسب نیازها و رسیدن به مرحله خودشکوفایی، دستیابی به احساس هدفمندی در زندگی، برخورداری از انسجام شخصیت و توانایی به تاخیر انداختن لذت های آنی، خودفرمانروایی یا استقلال فرد در برابر نفوذ دیگران، برداشت واقع بینانه از حوادث و محیط و تسلط بر محیط به معنای توانایی برآورده کردن مقتضیات زندگی و برقراری ارتباط صمیمانه با دیگران و توانایی سازگار شدن با مشکلات و استرس های زندگی است.

این روانشناس بالینی بیان کرد: با توجه به تعاریف بالا هر گاه اعضای یک خانواده شرایط فوق را برای خود و دیگر اعضاء مهیا نمودند، می توانیم سلامت روانی خانواده را محقق بدانیم، روابط سالم و انسانی میان اعضای خانواده به خصوص رابطه والدین و فرزندان از اهمیت بسیاری برخوردار است و آن را اساس سلامت روانی اعضای خانواده در نظر می گیرند، نگاه تحولی به مقوله بهداشت روانی افراد و بررسی عوامل موثر بر آن، از زمان پیش از تولد تا بزرگسالی، نقش مهمی در ارتقای سطح سلامت روانی افراد و پیشگیری از ابتلا به اختلالات روانی دارد.

کرمی اضافه کرد: مراحل کودکی تا نوجوانی فرزندان واجد نوعی رشد نایافتگی است، که موجب می شود، فرزندان در این سنین برای تامین سلامت روانی خود نیازمند حمایت والدین باشند، از این جهت، طبق دیدگاه خانواده درمانی روان تحلیل گری، سرنوشت خانواده و کارکرد نرمال و به هنجار آن، عمدتا با توجه به رشد اولیه شخصیت اعضای همان خانواده تعیین می شود.
این مشاور خانواده بیان کرد: در صورتی که والدین، بزرگسالانی باشند که دارای بلوغ و سلامت روانی باشند، سیستم خانواده به تعادل و هماهنگی مزین خواهد شد، همچنین ظرفیت والدین برای فراهم کردن امنیت برای فرزندانشان، به این بستگی دارد که آیا آنها خودشان از احساس امنیت کافی برخوردارند، یا خیر؟ همچنین طبق دیدگاه روان تحلیل گران یک مادر باید به اندازه کافی از احساس امنیت برخوردار باشد تا بتوانند انرژی خود را به مراقبت از نوزادش سوق دهد و او این احساس امنیت را از خانواده اولیه خود و همچنین در خانواده جدید خود می گیرد. تعامل عاطفی مناسب با کودک از همان اولین روز تولد او، نقش مهمی در سلامت روانی اش دارد، پذیرش موجودیت کودک اولین قدم در راستای به ثمر رساندن این واقعیت مهم است.
کرمی ادامه داد: شیوه های نادرست در برقراری ارتباط عاطفی با فرزندان، منجر به کاهش اعتماد به نفس، وابستگی، افزایش اضطراب و بروز حسادت در فرزندان می شود، از مسائل مهم دیگر در ارتباط با سلامت روانی کودکان، رشد شناختی مناسب آنهاست و برای رسیدن به این هدف، وظیفه مهم والدین فراهم کردن زمینه و بستری مناسب برای ارتقای رشد شناختی فرزندان است، فراهم نمودن فرصت ها و تجارب جدید، بازی های پرورش دهنده و برانگیختن حس کنجکاوی در کودکان، می تواند زمینه ساز رشد شناختی مناسب آنان باشد.
وی گفت: در نظر گرفتن قواعد و مقررات خاص و مفید از طرف والدین برای حفظ ارزش ها، نیازها و اهداف این واحد کوچک و مهم اجتماعی، امری لازم و ضروری است، وجود این قوانین باعث ایجاد هماهنگی بین اعضای خانواده، در جهت ارتقای سلامت روانی آنها خواهد شد و از بروز نابه هنجاری ها و کج روی ها جلوگیری خواهد کرد، البته قوانین مورد بحث باید به گونه ای تنظیم شود که در برخی موارد متناسب با شرایط اعضا، تغییر کرده و منعطف باشد، همچنین این قواعد باید به صورت روشنی برای اعضای خانواده مشخص شده و باید با توان افراد خانواده متناسب باشد تا از قابلیت اجرا در محیط خانواده برخوردار شود.
این روانشناس بالینی یادآور شد: باید به اعضای خانواده یاد داده شود که هر کس نقش متفاوت و توانایی متفاوتی دارد و یکدیگر را همانگونه که هستند، بپذیرند، آموزش داده شود که برای مشت شدن، بایستی انگشتان دست متفاوت نه اینکه یکسان باشند.
کرمی اضافه کرد: خانواده های سالم و کارآمد به گونه ای اهداف خود را پیش می برند که در شرایط بحرانی و نامساعد اجتماعی، اعضا از یکدیگر پشتیبانی نموده و در مسیر حل مشکل حامی یکدیگر شوند نه اینکه در زمان بحران هر یک دیگری را سرزنش و مقصر بروز مشکل بداند و با سرزنش یکدیگر به جای حفظ انسجام خانواده، موجبات متلاشی شدن بنیان این نهاد اجتماعی را فراهم نمایند.
وی اظهار کرد: خانواده می تواند در تحویل یک انسان بالغ و سالم از نظر روانی به جامعه نقش موثری داشته باشد، لذا باید موارد دیگری را در کوله بار سفر اعضا قرار دهد، از جمله روحیه قدرشناسی و سپاسگزاری نسبت به دیگران، ایجاد اعتماد به نفس و احساس ارزشمندی در فرد و آموزش مهارت های زندگی شامل ارتباط موثر، کنترل خشم، کنترل استرس، حل مسئله، تاب آوری، مهارت تفکر خلاق، مدیریت زمان و مهارت خودآگاهی است.
این روانشناس بالینی بیان کرد: هر گاه سلامت روانی خانواده و اعضای آن تضمین شود، با حضور این اعضا در جامعه می توان شاهد رشد و تعالی جامعه بود زیرا مفهوم سلامت اجتماعی در گرو سلامت خانواده ها و اعضای آنهاست، بدون شک نمی توان انتظار داشت که خانواده هایی با اعضای نابه هنجار بتوانند سلامت اجتماعی یک جامعه را رقم بزنند!
کرمی اضافه کرد: در کشور ما همپای بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا، برنامه های زیادی برای ارتقای سلامت روان و پیشگیری از آسیب های اجتماعی تدوین شده اما آنچه در متن جامعه مشاهده می شود گواه بر این موضوع است که ما به نتایج مطلوب نرسیده ایم، از جمله عواملی که سلامت اجتماعی یک جامعه را به خطر می اندازد می توان به نابسامانی ها و آسیب های اجتماعی موجود در کشور و استان اشاره کنیم که به وضوح در سطح خیابان ها مشاهده می شود، مواردی مانند فقر، بیکاری، اعتیاد، تمایل نداشتن به ازدواج، خشونت و پرخاشگری، طلاق، تکدی گری، رشوه خواری، اختلاس که امنیت روانی یک جامعه را به خطر می اندازد.
وی یادآور شد: از حدود ۲ دهه پیش سازمان جهانی بهداشت WHO به دلیل نادیده گرفته شدن ۲ بعد سلامت روانی و اجتماعی هشدار جدی داده و به نقش ۸۵ درصدی عوامل روانی - اجتماعی تاثیرگذار بر سلامت جامعه اشاره کرده است که به دنبال آن کشورهای توسعه یافته به سرعت راهکارهایی برای اصلاح بهداشت روانی - اجتماعی جوامع خود تدارک دیده و به مرحله اجرا درآورده اند که نتایج آن بسیار چشمگیر و مفید بوده لذا بسیار ضروری است که به فوریت به طرح این موضوع مهم پرداخته شود.

هفته سلامت از اول تا هفتم اردیبهشت ماه در تقویم ایران اسلامی تعیین شده و در هر روز از این هفته به یک محور پرداخته می‌شود در هفته سلامت امسال یکی از محورهای مورد توجه سلامت خانواده و سلامت روانی اجتماعی است.