گروه جامعه ایرنا - خلیج‌فارس دریایی نیمه بسته با آبی گرمتر از متوسط دمای اقیانوس‌ها و سایر دریاهاست، علاوه بر این دریایی کم عمق است به طوری که حداکثر عمق آن بین ۹۰ تا ۱۰۰ متر در اطراف جزیره تنب بزرگ، ابوموسی، لاوان و فارسی و عمق متوسط آن حدود ۳۰ متر است از این رو دریایی شکننده و حساس محسوب می شود، اما همین دریای حساس دنیایی از انواع آبزیان و گونه های آبزی را در خود جای داده که برخی از آنها در دنیا بی نظیر هستند.
بیش از هزار و ۶۰۰ گونه ماهی (حدود ۵۰۰ گونه در خلیج فارس و هزار و ۱۴۲ گونه در دریای عمان) ۱۵ گونه میگو، ۱۰ گونه پستاندار دریایی، پنج گونه لاک پشت دریایی و بیش از ۹۰ گونه پرنده و تنوع بسیار زیادی از پلانگتون‌ها بخشی از ظرفیت خلیج فارس است، علاوه بر این حدود هشت درصد از کل آبسنگ‌های جهان با بیش از ۵۰ گونه در خلیج فارس و دریای عمان یافت می‌شوند که البته دو سوم آن به علت آلودگی نفتی در معرض خطر و نابودی قرار دارند، دو گونه از جنگل‌های مانگرو با نام‌های حراء و چندل در خلیج فارس هستند که مامن هزاران پرنده آبزی و کنار آبزی هستند.
سواحل خلیج فارس محل تخم گذاری گونه لاک پشت های بی نظیری است که در هیچ جای دنیا یافت نمی شوند، اما تمام اینها تحت تاثیر انواع آلودگی ها در معرض نابودی قرار گرفته اند، آمارها نشان می‌دهد سالانه حدود ۴۰ هزار فروند کشتی در خلیج فارس تردد می‌کند که در کنار مزایای اقتصادی و حمل و نقلی می‌تواند عواقب سخت محیط زیستی هم برای این دریای نیمه بسته به همراه داشته باشد چون با تردد این تعداد کشتی که بخش زیادی از آنها را نفتکش‌ها تشکیل می‌دهند سالانه بیش از ۲ میلیون تن مواد نفتی وارد خلیج فارس می شود که خطر بزرگی برای زیستمندان این پهنه آبی است.
مطالعات نشان می دهد در بازه زمانی ۲۲ ساله، استحصال بیش از ۷۶۰ هکتار زمین و خشک کردن دریا، تخلیه پساب شهری و صنعتی، احداث اسکله و بارانداز، تردد شناورهای سبک و سنگین، فعالیت‌های صیادی، احداث جاده، توسعه مراکز جمعیتی و فعالیت‌های گردشگری به عنوان مهمترین عوامل تخریب محیط زیست و تهدید کننده زیستگاه و گونه در این محدوده به شمار می‌روند و این عوامل باعث شدند تا مساحت سواحل تخم‌گذاری لاکپشت دریایی پوزه عقابی ۹۲.۶ درصد، زیستگاه مطلوب آبسنگ‌های مرجانی ۴۳.۶ درصد و بسترهای علف دریایی ۲۸.۹ درصد کاهش یابد.
این آبراه ارزشمند و حساس که دارای منافع بزرگ اقتصادی و موقعیت سوق‌الجیشی و سیاسی است، از روزگاران بسیار دور تاکنون، مورد توجه کشورهای غربی و استعمارگران بوده و همواره تلاش می کردند تا این پهنه آبی با اهمیت را در سیطره خود داشته باشند، علاوه بر این تلاش‌های زیادی از سوی برخی کشورها برای تحریف نام خلیج فارس صورت گرفت اما موفق نشدند، بر این اساس شورای عالی انقلاب فرهنگی به پیشنهاد شورای فرهنگ عمومی، روز دهم اردیبهشت را که روز اخراج پرتغالی ها از تنگه هرمز در قرن شانزدهم میلادی است، به عنوان روز ملی خلیج فارس نامگذاری کرد.
در کنار اینها اما خلیج فارس دارای بزرگترین مجموعه آبسنگ های مرجانی است که برخی از آنها در دنیا بی نظیرند، آبسنگ های مرجانی یا همان سنگ فرش های مرجانی کف دریاها و اقیانوس ها از قدیمی‌ترین و غنی‌ترین موجودات زنده بر روی زمین هستند، آبسنگ ها یکی از مهمترین، ظریف ترین و متنوع ترین اکوسیستم‌های آبی اند که شکل‌گیری آنها به زمان زیادی نیاز دارد و نقش بسیار مهمی در سلامت محیط زیست و آب و هوای کره زمین دارند.
صخره های مرجانی بعد از جنگل های مناطق حاره دومین منطقه زیستی غنی جهان است که در همه نواحی اقیانوسی از قطب تا استوا گسترش دارند، اقیانوس هند و آرام وسیع ترین قلمرو آبسنگ های مرجانی را دارند که به علت وسعت زیاد به چندین زیر قلمرو از جمله استرالیا، زنجیره هاوایی، فیلیپین، دریای سرخ و خلیج فارس تقسیم می شود که در این میان خلیج فارس به علت اینکه دریایی نیمه بسته است و حرارت آب در آن نسبتا بالاست گونه های بی نظیری را در خود پرورش داده است، مثلا مرجان‌ها دمای ١٨ تا ٣٢ درجه را می‌توانند تحمل کنند اما در خلیج فارس دمای ١۴ و ٣۶ درجه هم ثبت شده است.
حدود ۱۱۱ گونه مرجانی در خلیج فارس شناسایی شده که ١٠٣ گونه آن در جزایر ایرانی خلیج فارس وجود دارد از این رو خلیج فارس یکی از زیستگاه های مهم و حایز اهمیت آبسنگ ها است، در واقع تقریبا تمامی جزایر ایرانی با آبسنگ های مرجانی محاصره شده است، حدود ۱۷ جزیره ایرانی در خلیج فارس داریم که از جمله مهمترین مناطق مرجانی ایران می توان به جزایر خارک، خارکو، فارسی، طاهری، کیش، لاوان، هندورابی، فارور، بنی فارور، شیدور، تنب بزرگ، تنب کوچک، سیری، لارک، ابوموسی، هنگام، قشم، هرمز، خلیج نای بند و خلیج چابهار اشاره کرد که بیشترین گسترش آبسنگ ها در جزایر خارک و خارکو است اما مرجان ها در چند سال اخیر به علت انواع آلودگی ها و گرمایش جهانی دچار سفیدشدگی شده اند و این یعنی نابودی آبسنگ ها که باید فکری برای آن کرد.
سفیدشدگی آبسنگ های مرجانی فرآیندی است که در آن مرجان‌ها به دلیل عوامل تنش‌زای گوناگون مانند تغییرات دما، نور یا مواد مغذی سفید می‌شوند و از بین می روند.
مدیر کل دفتر زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست به مناسبت روز ملی خلیج فارس درباره وضعیت محیط زیستی خلیج فارس و آبسنگ های مرجانی آن گفت: به دلیل تغییرات اقلیمی چهارمین سفیدشدگی جهانی آبسنگ‌های مرجانی در خلیج فارس در حال وقوع است.
محمد طالبی متین افزود: یکی از چالش های اصلی زیست بوم های دریایی خلیج فارس، آلودگی و تغییرات اقلیمی است، در سال های اخیر، آلودگی زیست محیطی و ورود پسماندها و پساب های صنعتی و نفتی باعث آسیب به زیست بوم های دریایی شده است و عواملی از جمله نشت نفت از خطوط لوله، ریزش از نفتکش ها، حوادث دریایی، دفع پسماندها و پساب های شیمیایی و زباله های دریایی، تخریب و تغییر کاربری سواحل، عدم برقراری توازن بین توسعه اقتصادی و حفاظت محیط زیست و تغییرات اقلیمی مانند افزایش دما و اسیدی شدن آب دریاها، به تخریب زیست بوم های دریایی خلیج فارس منجر شده است.
وی تاکید کرد: تخریب و آسیب به آبسنگ‌های مرجانی نیز یکی از چالش های مهم است، مرجان ها به عنوان یکی از مهمترین عوامل در حفظ تعادل اکولوژیکی دریاها عمل می کنند اما فعالیت های انسانی نظیر توسعه ساحلی و تجاوز به حریم و بستر دریا، لایروبی و لای‌ریزی، صید بی رویه و بهره برداری غیرمسئولانه از منابع دریایی در کنار تغییرات اقلیمی، به تخریب و آسیب به مرجان ها و همچنین کاهش تنوع‌زیستی در منطقه منجر شده است.
وی با تاکید بر اینکه در حال حاضر به دلیل تغییرات اقلیمی، چهارمین سفیدشدگی جهانی آبسنگ های مرجانی در حال وقوع است که این امر سبب آسیب های جدی به این ذخایر ژنتیکی می شود، ادامه داد: با توجه به نگاه توسعه‌ای دولتمردان به سواحل مکران به عنوان گنج پنهان سرزمین ایران، توسعه و تغییر کاربری اراضی ساحلی، به خصوص در نتیجه ساخت‌وسازهای ساحلی و توسعه شهری، می‌تواند منجر به از بین رفتن زیستگاه‌های حیاتی دریایی و مناطق مستعد و بسترهای مناسب برای تولیدمثل و تغذیه زیستمندان دریایی و تخریب زیستگاه‌های وابسته شود.
مدیر کل دفتر زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، انجام مطالعات پهنه بندی محیط زیستی و ارزیابی ریسک زیستگاهی استقرار صنایع در مناطق ساحلی دریایی مکران در استان هرمزگان را از جمله دیگر اقدامات این دفتر در سواحل خلیج فارس برشمرد و از مشخص شدن محدوده های مجاز و ممنوع برای توسعه در سواحل با روش های علمی و بازدیدهای میدانی خبر داد.
وی اضافه کرد: این اقدام در سواحل استان سیستان و بلوچستان نیز در حال تمام شدن است که با توجه به آسیب های وارده به زیست بوم ها در نتیجه توسعه در منطقه پارس جنوبی، بررسی تغییرات محیطی و ارزیابی ریسک زیستگاهی در محدوده ساحلی - دریایی این منطقه انجام شده است.
طالبی متین تصریح کرد: مطالعات نشان می دهد در بازه زمانی ۲۲ ساله، استحصال بیش از ۷۶۰ هکتار زمین و خشک کردن دریا، تخلیه پساب شهری و صنعتی، احداث اسکله و بارانداز، تردد شناورهای سبک و سنگین، فعالیت‌های صیادی، احداث جاده، توسعه مراکز جمعیتی و فعالیت‌های گردشگری به عنوان مهمترین عوامل تخریب محیط زیست و تهدید کننده زیستگاه و گونه در این محدوده به شمار می‌روند و این عوامل باعث شدند تا مساحت سواحل تخم‌گذاری لاکپشت دریایی پوزه عقابی ۹۲.۶ درصد، زیستگاه مطلوب آبسنگ‌های مرجانی ۴۳.۶ درصد و بستر های علف دریایی۲۸.۹ درصد کاهش و مساحت جنگل‌های مانگرو ۳۴.۷ درصد افزایش یابد.
فهرست گونه های دریایی در معرض خطر انقراض و حمایت شده بعد از ۲۴ سال به روز رسانی شدمدیر کل دفتر زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: با توجه به تاکید اسناد بالا دستی توسعه در زمینه لزوم تامین آب شرب و صنعت از سواحل جنوب کشور، مطالعات پهنه بندی اولویت تأسیسات نمک زدایی از آب دریا در خط ساحلی خلیج فارس و دریای عمان در استان های سیستان و بلوچستان و خوزستان با هدف دستیابی به اهداف توسعه پایدار و حفاظت از مناطق حساس و زیستگاه های ساحلی دریایی و برای به حداقل رساندن تخریب محیط زیست از طریق تعیین مناطق مناسب برای استقرار صنایع نمک زدایی در سواحل این استان ها با مشارکت صندوق ملی محیط زیست انجام شد و به این ترتیب، پهنه بندی سواحل جنوب کشور جهت استقرار این تاسیسات تکمیل شده است.
وی تاکید کرد: همچنین اظهارنظر بر استقرار صنایع بزرگ در سواحل با لحاظ ملاحظات محیط زیستی با دقت و با رعایت مدت زمانی مشخص شده در قانون برای پاسخگویی در خصوص ۴۰ پروژه انجام شده است، همچنین در سال گذشته با تشدید نظارت و تاکیدات انجام شده به واحدهای استانی، تصرفات و تعرضات به سواحل و بستر دریا بیش از ۹۵ درصد کاهش و تخلفات بسیار محدود و معدودی شناسایی و پیگیری قضایی شده است، همچنین تعرضات قبلی در روند پیگیری قرار گرفته است.
وی افزود: در حوزه حفاظت از گونه ها و زیستگاه ها نیز اقدامات بسیار مهمی در سال گذشته انجام شده است که در این رابطه می توان به به روزرسانی فهرست گونه های در معرض خطر انقراض و حمایت شده آبزی دریایی بعد از ۲۴ سال اشاره کرد که در این لیست انواع کوسه ماهیان و سفره ماهیان، بی مهرگان کفزی و برخی گونه های ماکول ( مانند انواع ماهیان حسون، سلطان ابراهیم، طلال گفته می شود در مقابل غیرماکول به ماهی مرکب، یال اسبی، مارماهی اطلاق می شود) به لیست قبلی اضافه و پشتوانه قانونی برای حفاظت از آنها ایجاد شد.
طالبی متین تصریح کرد: پایش و توسعه زیستگاه های تالابی مرجانی و حرا در سال گذشته در مناطق وسیع تری اجرا شد، به طوریکه توسط نیروی متخصص سازمان، تعداد چهار زیستگاه مرجانی پایش و احیا و یک زیستگاه جدید کشف شد.
وی بیان داشت: در این راستا تهیه نمونه آبزیان خلیج فارس برای ارتقاء و تقویت ذخایر ژنتیکی در بخش دریایی موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی نیز از سال گذشته به صورت مستمر انجام می‌گیرد.
به گزارش روابط عمومی سازمان حفاظت محیط زیست، مدیر کل دفتر زیست بوم های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: همچنین در راستای پویش کاشت یک میلیارد نهال، با جلب مشارکت صنایع، بیش از ۳۵۰ هکتار بر وسعت جنگل های مانگرو کشور اضافه شد.
نظر شما