به گزارش خبرنگار معارف ایرنا حضرت امام خمینی (ره) در پیامی که روز ۱۵ خرداد را برای همیشه عزای عمومی اعلام کردند، از خدا خواستند تا «باقیمانده ریشه‌های گندیده استعمار از بیخ و بُن کنده شود و جمهوری اسلامی مبنی بر احکام قرآن مجید در کشور ایران مستقر شود».
قیام مردم در ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ در اعتراض به دستگیری امام خمینی(ره) بود که اعتراض های مردمی در شهرهای قم، تهران و ورامین به خشونت کشیده شد و تعدادی از مردم کشته و مجروح شدند. دستگیری امام نیز به دلیل سخنرانی دو روز قبل در عاشورای حسینی در مدرسه فیضیه علیه محمدرضا پهلوی بود که حضرت امام در این سخنرانی حکومت وقت را به حکومت یزید تشبیه کردند.
پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) در بهمن ۱۳۵۷ فصل جدیدی را به روی مردم ایران گشود تا حکومت دینی بر مبنای ولایت فقیه را تجربه کنند. حضرت امام با رهبری حکیمانه خود در ۱۰ سال پس از انقلاب با استناد به آیات و روایات، گره های بسیاری را گشودند و مبنای قرآنی را در انقلاب حاکم کردند. برخی از کارشناسان معتقدند هنر امام خمینی (ره) از نهضت سال ۴۲ تا انقلاب ۵۷ و ایجاد حاکمیت دینی و جمهوری اسلامی این بود که قرآن را از مهجوریت خارج کرد.
حجت الاسلام محمدعلی رضایی اصفهانی استاد حوزه علمیه قم به خبرنگار معارف ایرنا گفت: سید جمال الدین اسدآبادی در حدود ۱۵۰ سال پیش موضوع بازگشت به قرآن را مطرح کرد و گفت که راه نجات مسلمانان بازگشت به قرآن است و باید قرآن را بر همه عرصه های زندگی حاکم کرد ولی موفق نشد و در مصر بحث تفسیر اجتماعی نیز به راه افتاد ولی امام خمینی (ره) را باید از پیشکسوتان بازگشت قرآن به جامعه دانست و پس از ایشان رهبر معظم انقلاب این مسیر را ادامه دادند.
وی افزود: امام خمینی (ره) در همین راستا شورای نگهبان را برای قانون اساسی و قوانین عادی تشکیل دادند تا هر قانونی که مخالف قرآن و سنت پیامبر و اهل بیت است، کنار گذاشته شود. البته در دوره مشروطه نیز یک شورای نگهبان پیش بینی شده بود ولی هیچگاه این شورا اجرایی نشد.
نویسنده تفسیر قرآن مهر با اشاره به عامل بودن امام خمینی (ره) به قرآن در زندگی فردی و اجتماعی گفت: حضرت امام هم خود عامل به قرآن بود و هم جامعه را به قرآن دعوت می کرد. امام خمینی (ره) در ماه مبارک رمضان چند بار قرآن را ختم می کردند در حالی که هم رهبر بودند و هم مرجع تقلید و همواره مقید به انجام مستحبات و ترک مکروهات بودند که همه اینها ریشه در قرآن و سنت پیامبر و اهل بیت دارد.
با این که سی و پنجمین سال ارتحال بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران را پشت سرمی گذاریم ولی هنوز ممکن است بسیاری از مردم با زوایای مختلف نگاه های قرآنی امام خمینی (ره) آشنایی نداشته باشند درحالی که حضرت امام به عنوان یک فقیه و فیلسوف بر مبنای آیات قرآن رهبری جامعه را به عهده گرفته بودند.
رضایی اصفهانی گفت: هر چند امام خمینی (ره) یک فقیه، فیلسوف، عارف و اهل سیاست بود ولی خدمات علمی ایشان به قرآن در چند محور قابل بررسی است. حضرت امام در زمینه تفسییر قرآن روشی داشتند که در تفسیر سوره حمد به خوبی دیده می شود و آن یک روش تفسیر جامع اجتهادی بود. ایشان در همین رابطه از روش های قرآن به قرآن، روایی، عقلی، علمی و روش تفسیر اشاری و باطنی استفاده می کردند و از روش تفسیر به رای به شدت پرهیز داشتند.
گرایش اجتماعی و سیاسی امام به مباحث تفسیری بعد از پیروزی انقلاب
این خادم قرآنی افزود: اولین مباحث تفسیری بعد از پیروزی انقلاب که در رادیو و تلویزیون مطرح شد، از سوی مرحوم آیت الله سید محمود طالقانی بود که در شب های جمعه به صورت پرسش و پاسخ پخش می شد و بعد از وفات وی به حضرت امام پیشنهاد دادند که قرآن را تفسیر کنند و امام تفسیر سوره حمد را شروع کردند که کتاب آن نیز منتشر شده است.
نویسنده کتاب درسنامه روش ها و گرایش های تفسیری قرآن گفت: روش تفسیری امام را در دو جهت باید شناخت؛ یکی تفسیر سوره حمد و دیگر در آثار فقهی و اخلاقی که نکات تفسیری را مطرح می کردند و نکته مهمتر این که امام خمینی بعد از انقلاب یک رویکرد جدید اجتماعی تفسیری داشتند. گرایش تفسیر عرفانی که امام در سوره حمد مطرح کردند، به گونه ای است که گویی با یک عارف در سطح عالی روبرو هستیم و امام در این تفسیر نکات عرفانی سوره حمد را بیان می کنند.
چرخش بزرگی در مباحث تفسیری بعد از انقلاب پیدا شد که گرایش اجتماعی و سیاسی بود که از سوی امام مطرح می شدوی افزود: گرایش اجتماعی و سیاسی در صحبت های امام بعد از انقلاب دیده می شود. به عبارت دیگر چرخش بزرگی در مباحث تفسیری بعد از انقلاب پیدا شد که گرایش اجتماعی و سیاسی بود که از سوی امام مطرح می شد.
رضایی اصفهانی به تفسیر امام خمینی (ره) درباره نماز جمعه اشاره کرد و گفت: قبل از انقلاب در برخی مناطق نماز جمعه برگزار می شد. مثلا مرحوم آیت الله العظمی اراکی در قم نماز جمعه محدودی را برپا می کرد و در اصفهان نیز مرحوم حاج آقا رحیم ارباب نماز جمعه را اقامه می کرد و حتی معتقد بود که خطبه های نماز جمعه را باید به زبان عربی خواند. این نگاه به نماز جمعه به عنوان عبادت و ادای تکلیف مطرح بود اما نگاه امام به نماز جمعه یک نماز عبادی سیاسی بود.
وی افزود: همین دیدگاه باعث شد تا در خطبه های نماز جمعه بحث های سیاسی به همراه بصیرت بخشی و جهت دهی مطرح شود و شاهد بحث های راهبردی جامعه باشیم و عموم مردم نیز در آن شرکت کنند. در واقع امام یک جنبش اجتماعی هفتگی ایجاد کرد که مواضع انقلاب و شخص امام در آن منعکس می شد. نگاه امام خمینی به آیه نهم سوره جمعه یک نگاه سیاسی و اجتماعی بود. در واقع امام یک تفسیر سیاسی و اجتماعی از این آیه داشتند.
امام در مباحث مربوط به جهاد، نفاق و سایر مفاهیم قرآنی رویکرد سیاسی و اجتماعی ارائه دادند و یک تحول رویکردی ایجاد کردنداین پژوهشگر مذهبی همچنین به دیدگاه امام خمینی درباره مناسک حج پرداخت و گفت: قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بسیاری از مردم که مستطیع می شدند، به سفر حج می رفتند و به عنوان یک عبادت آن را انجام می دادند ولی امام بعد از پیروزی انقلاب یک نگاه و رویکرد اجتماعی سیاسی به حج داشتند و حج را یک کنگره بزرگی می دانستند که باید مظهر وحدت مسلمانان باشد و در مقابل آمریکا موضع بگیرند و بحث برائت از مشرکان را نیز احیا کردند. امام در مباحث مربوط به جهاد، نفاق و سایر مفاهیم قرآنی رویکرد سیاسی و اجتماعی ارائه دادند و در واقع یک تحول رویکردی به آیات قرآن داشتند.
وی درباره خدمات امام خمینی به علوم قرآنی گفت: بیش از ۸۰ وجه از اعجاز قرآن تاکنون مطرح شده که دو وجه آن مربوط به امام خمینی (ره) است. حضرت امام در اعجاز قرآن دو نظریه مهم را مطرح کردند که یکی اعجاز عرفانی و دیگری اعجاز در متون قرآن بود. البته قبل از امام، اسماعیل حقی بروسوی در قرون گذشته اشاره ای به اعجاز عرفانی کرده بود ولی امام خمینی می فرماید معانی عالی عرفانی که در قرآن مطرح است در هیچ یک از کتاب های قبلی در آثار افلاطون و ارسطو نبوده و قبل از قرآن سابقه نداشته و قرآن نسبت به آن تحدی (هماوردجویی) کرده است.
این استاد حوزه افزود: امام خمینی بحثی درباره بطون قرآن دارد. قرآن کتابی است که هفت بطن و بنا به روایاتی ۷۰ یا ۷۰۰ بطن دارد و هر چه پیش می رویم باطن های جدیدی کشف می شود که از وجوه اعجاز قرآن است و امام خمینی معتقد است که حقیقت قرآن همان بطن قرآن است. آیت الله محمدهادی معرفت معتقد بود که بطن قرآن ناظر به آیاتی است که قواعد کلی قرآن از آن استخراج می شود، علامه محمدحسین طباطبایی معتقد بود معانی ژرف آیه در ذیل هر آیه از بطون قرآن است و محمدحسین ذهبی مصری از علمای الازهر، اهداف قرآن را جزو بطون می دانست ولی امام می گوید بطن قرآن حقیقت قرآن است.
رضایی اصفهانی ادامه داد: سیر نزول قرآن از جانب خدا در لوح محفوظ به جبرییل و از جبرییل به پیامبر منتقل شد تا آن را به مردم برساند و طبق نظر امام خمینی اگر کسی بخواهد به بطن قرآن برسد، باید سیر صعودی را طی کند تا به لوح محفوظ برسد و طبق آیه ۷۹ سوره واقعه که می فرماید لایمسه الا المطهرون باید انسانی معصوم یا در حد عصمت باشد تا بتواند به جایگاه پیامبری و جبرییل یا لوح محفوظ وصل شود.
امام خمینی زمینه مهجوریت زدایی قرآن را ایجاد کردند
وی از خدمات عملی امام خمینی (ره) به قرآن یاد کرد و با اشاره به آیه ۳۰ سوره فرقان گفت: مهجوریت قرآن در جامعه ابعادی دارد. گاهی از نظر علمی یا لفظی و گاهی نیز عملی است. از نظر عملی حضرت امام نسبت به قرآن و دفع این مهجوریت که به نقل از رسول خدا (ص) در قرآن آمده، اقداماتی کردند و زمینه مهجوریت زدایی قرآن را فراهم کردند.
این استاد حوزه با استناد به آیه ۳۱ سوره فرقان که «پیامبر گفت: پروردگارا! قوم من این قرآن را رها کردند و از آن فاصله گرفتند»، گفت: یکی از خدمات عملی امام به قرآن که موجب مهجوریت زدایی شد، این بود که قرائت قرآن را گسترش دادند. قبل از انقلاب مسابقات قرآن بسیار محدود بود و افراد معدودی به عنوان قاریان ایرانی به مسابقات بین المللی می رفتند. البته قرائت قرآن در خانه ها به صورت سنتی وجود داشت ولی بعد از انقلاب گسترش یافت و امروز شاهد برگزاری مسابقات فراوانی در رشته های گوناگون قرآنی هستیم.
وی افزود: بارها قاریان و حافظان ایرانی در سطح بین المللی رتبه های درخشانی را کسب کرده اند که همه این ها به برکت توجه امام خمینی و انقلاب اسلامی ایران به قرآن بود و اگر آمار مسابقات قبل و بعد از انقلاب را مقایسه کنیم به خوبی متوجه این تفاوت خواهیم شد.
این پژوهشگر قرآنی با اشاره به گسترش موضوع حفظ قرآن گفت: قبل از انقلاب افرادی مثل کربلایی کاظم ساروقی که به صورت کرامت آمیزی حافظ قرآن شد، بسیار محدود بود و تعداد حافظان قرآن کریم شاید به ۱۰ نفر هم نمی رسید اما امروز حفظ قرآن به گونه ای گسترش پیدا کرده که رهبر انقلاب سخن از تربیت ۱۰ میلیون حافظ را مطرح می کنند و موسسات تخصصی حفظ قرآن در سطح کشور به راه افتاده است.
تفاسیر قرآن بعد از پیروزی انقلاب اوج گرفت
رضایی اصفهانی گفت: تعداد ترجمه های قرآن قبل از انقلاب به زبان فارسی ۴۵ ترجمه بود ولی بعد از انقلاب به حدود ۱۰۰ ترجمه رسیده است. تفاسیری که از شیعه داریم بعد از انقلاب بسیار رشد کرده است. تفسیر تسنیم آیت الله عبدالله جوادی آملی، تفسیر منشور جاوید آیت الله جعفر سبحانی، تفسیر نور حجت الاسلام محسن قرائتی و تفسیر کوثر یعقوب جعفری نمونه ای از این تفاسیر است و تک نگاری یا تفسیر موضوعی نیز افزایش یافته است. تفسیر نمونه نیز بعد از انقلاب تکمیل شد و در یک جمله می توان گفت تفاسیر قرآن بعد از پیروزی انقلاب اوج گرفت.
وی افزود: مراکز آموزشی تخصصی تفسیر قرآن نیز بعد از انقلاب تاسیس شد. امروز در حوزه علمیه قم چندین مرکز تخصصی تفسیر وجود دارد و در بسیاری مراکز مانند جامعه القرآن مجتمع آموزش عالی قرآن مباحث تفسیری آموزش داده می شود. بعد از پیروزی انقلاب شاهد تاسیس دانشگاه قرآن بودیم. مراکز پژوهشی قرآنی قبل از انقلاب وجود نداشت و نگاه و توجه امام خمینی(ره) و رهبر انقلاب باعث شده تا مراکز تخصصی پژوهشی متعددی مانند مرکز فرهنگ قرآن دفتر تبلیغات اسلامی تاسیس شود.
توجه به رشته های تخصصی در حوزه قرآن
وی به ایجاد رشته ها و گرایش های تفسیری اشاره کرد و گفت: قبل از انقلاب حتی یک رشته قرآنی در دانشگاه ها و حوزه ها نداشتیم. البته برخی مطالعات و درس های تفسیری برگزار می شد ولی رشته تخصصی وجود نداشت. بعد از انقلاب اولین رشته قرآن و حدیث در دانشگاه به راه افتاد به گونه ای که امروز ۵۰ رشته و گرایش قرآنی در جامعه المصطفی و ۳۵ رشته در حوزه های علمیه داریم که در جامعه المصطفی ۲۰ رشته اجرا می شود و حتی رشته تفسیر تطبیقی در برخی دانشگاه ها تدریس می شود.
رضایی اصفهانی تاکید کرد: ایجاد رشته ها و گرایش های تفسیری یک نهضتی بود که به برکت امام و انقلاب ایجاد شد. اولین مجله قرآنی بعد از انقلاب به نام بینات منتشر شد و امروز بیش از ۲۰ مجله علمی پژوهشی و علمی ترویجی وجود دارد.
این استاد حوزه به نکته ای درباره آغاز تحول در علوم انسانی بر اساس قرآن اشاره کرد و گفت: سیاست و تربیت ما باید بر اساس قرآن باشد. یعنی حقوق باید ریشه قرآنی داشته باشد و قرار نیست حقوق سکولار در جامعه تدریس شود. همین مطلب از سوی رهبر انقلاب نیز مورد تاکید قرار گرفته و امروز شاهد ایجاد رشته های میان رشته ای هستیم که در حوزه و دانشگاه تدریس می شود. مانند. قرآن و علوم، قرآن و سیاست، قرآن و تربیت، قرآن و روان شناسی، قرآن و جامعه شناسی و قرآن و تاریخ. یکی از خدمات امام به قرآن فضاگشایی بود که انجام شد و رشد این مسائل با توصیه های رهبر انقلاب ادامه دارد.
برخی از کارشناسان نیز معتقدند امام خمینی (ره) به خوبی توانستند معارف قرآنی را در بستر انقلاب طراحی کنند که بیداری اسلامی در سطح جهان و مبارزه به استکبار جهانی دو نمونه از این معارف است.
محمود واعظی رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران به ایرنا گفت: اگر قرار باشد نقش حضرت امام (ره) را در بیداری اسلامی و جنبش ها و نهضت ها و ابجاد مقاومت در جهان بررسی کنیم، باید بگوییم همه این مباحث به یک راهبرد اصولی برمی گردد که حضرت امام بر آن پای می فشردند. امام خمینی (ره) یکی از نخبگان و برجستگان مکتب سید جمالدین اسدآبادی محسوب می‌شوند که حدود ۲۰۰ سال پیش شعار ورود به معارف اسلامی و کنار زدن مسائل قشری را از لایه های قرآنی و رو آوردن به قرآن و معارف قرآن و زنده کردن معارف قرآنی در جامعه را مطرح کرد و پس از آن شاگردان وی مانند رشیدرضا و سید قطب راه او را دنبال کردند.
امام خمینی با یک طراحی بسیار دقیق و هوشمندانه و با تسلط به معارف دینی، عرفانی، فلسفی و فقهی توانستند معارف قرآنی را در جمهوری اسلامی ایران به اجرا بگذارند
وی افزود: امام خمینی (ره) که در این زمینه شعار دیدگاه اجتماعی معارف قرآنی را در بستر انقلاب طراحی کرده بودند، با یک طراحی بسیار دقیق و هوشمندانه و با تسلط به معارف دینی، عرفانی، فلسفی و فقهی توانستند آن را در جمهوری اسلامی ایران به اجرا بگذارند. راهبردی که امام در این دوره پیگیری می‌کردند به تناسب مقتضیات زمانی بود که جوهره مطالب ایشان به دوران حاضر برمی‌گشت.
استاد دانشگاه تهران با اشاره به تاثیر انقلاب اسلامی در ایران و جهان اسلام گفت: با توجه به اینکه یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون نفر در مکتب اسلام بزرگ شده‌اند، با قرآن زندگی می کنند و نماز می خوانند اما تصور بسیاری از آنان بر اساس کارهای استعماری این است که دین مسئله ای برای خلوت و درون است و کارهای اجتماعی، سیاسی و حکومتی ربطی به دین ندارد. مثلا متصوفه درجنوب شرق آسیا که میلیون ها نفر پیرو دارد یا بسیاری از مسلمانان در آفریقا یا گینه اینگونه فکر می کنند.
وی افزود: راهبرد بلند امام خمینی (ره) این بود که قاعده «آخرت آباد برای کسانی است که دنیای آباد دارند» را به هم ریخت و خط بطلانی بر این اندیشه کشید که نباید دنیا را برای دنیامداران گذاشت و ما به مسجد و محراب بپردازیم و تاکید کردند این حرف غلطی است که استعمارگران در ذهن محرومان جا دادند و همه تسلیم شده بودند.
واعظی اضافه کرد: امروز در دنیای اسلام بسیاری معتقدند باید از هرکسی اطاعت کرد که حکومت را در دست دارد ولی امام خمینی (ره) این قاعده را به هم زدند و طبق آیه ۱۱ سوره رعد گفتند خدا سرنوشت هیچ گروهی را تغییر نمی دهد مگر این که خودشان بخواهند. در واقع حضرت امام این آیه را زنده کردند که قوموا لله مثنی و فرادی یعنی از کمی جمعیت نترسید.
رئیس مرکز مطالعات عالی انقلاب اسلامی دانشگاه تهران که معتقد است حضرت امام (ره) بخش پنهان آیات و روایات را برای جوامع انسانی زنده کردند؛ اظهار داشت: امام خمینی (ره) شعارهایی همچون عدالت، انصاف، آبادانی، عمران، دفاع از محرومان و پابرهنگان را مطرح کردند و به ویژه در سال‌های آخر دفاع مقدس می فرمود ما مرهون مستضعفان هستیم و همه چیز برای طبقه متوسط جامعه است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در واقع امام خمینی (ره) قهر کردن با طبقه مرفه جامعه و استقبال کردن از طبقه محروم را نهادینه کرد و نهادهایی را برای این کار بنا نهاد. این ها شعارهای انسانی است و نه فقط اسلامی و در واقع اسلام اصیل همین است و فلسفه قیام امام حسین(ع) و بعثت پیامبر اکرم (ص) و همه انبیا، مسائل انسانی است. یعنی همه انسان ها عدالت محور هستند و انصاف را دوست دارند و شکوفایی اقتصاد را می‌پسندند.
امام با تکیه بر معارف قرآنی نظام های سلطه در جهان، چه دنیای شرق و چه دنیای غرب را زیر سوال بردندوی افزود: اینها شعارهای انسانی است که امام با تکیه بر معارف قرآنی و آن بخش از استدلالات قرآنی که بر روی زمین مانده بود، خطاب به جهان بر ضد استکبار و استثمار و بهره برداری های غیرعادلانه سخن گفتند و نظام های سلطه در جهان، چه دنیای شرق و چه دنیای غرب را زیر سوال بردند.
توجه به آیه نفی سبیل در مسائل بین المللی
واعظی ادامه داد: حضرت امام (ره) با استناد به آیه ۱۴۱ سوره نساء یعنی آیه نفی سبیل بر این نکته تاکید داشندت که خدا نخواسته دست کافر بر روی دست مومن بلند شود ولی جامعه اسلامی و جامعه انسانی از این آیات غافل بود. نلسون ماندلا نیز بر ضد نظام سلطه و در حمایت از پابرهنگان و محرومان همه در یک خط قرار گرفتند و همه ماندلاهای تاریخ با امام یک صدا شدند و امام به مرور زمان قانون اساسی را با احترام متقابل به همه ادیان و نهادها و شخصیت ها مطرح کرد.
وی با استناد به آیه آخر سوره فتح که می فرماید محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم، اظهار داشت: همه محرومان جهان با هم مهربان هستند چون همدرد هستند و همه نهضت های جهانی در ضد استکبار بودن با هم مشترک هستند و امام خمینی همه اینها را به سوی خود جذب کرد.
واعظی با اشاره به تاثیر انقلاب اسلامی در بسیاری از نقاط جهان گفت: در ۴۰ سال گذشته در جزایر سه هزار گانه اندونزی که رفت و آمد در آنها بسیار دشوار است، کسانی را می بینیم که نام روح الله را برای فرزندان خود انتخاب کرده اند. در کنیا، تانازانیا و کشورهای دورافتاده می‌بینیم که امام خمینی آرمان های انسانی و بشری را زنده کرد.
این استاد دانشگاه افزود: ما از امام (ره) به عنوان یک بنیان گذار و کسی که برای محرومان جهان امیدآفرین شدند، سخن می‌گوییم و نظام امروز ما بر اساس تفکر و قرائت وی از قرآن به دست مقام معظم رهبری ادامه دارد که ایشان در کنار حضرت امام (ره) سهم داشته و افتخار می‌کنیم که رهبر انقلاب همان مبانی را پیگیری می کند و بسیاری از منصفان جهان و کسانی که درد بشریت را تشخیص می دهند، وقتی بررسی می‌کنند، می بینند نظام جمهوری اسلامی ایران در این زمینه پیشرو است.
نظر شما