ریل‌گذاری قابل قبول دولت برای مدیریت منابع‌زیستی/پایش حیات‌وحش با روش‌های روز دنیا

گروه جامعه ایرنا - انقراض پدیده ای است که دنیا همواره با آن درگیر بوده از انقراض دایناسورها حدود ۶۶ میلیون سال پیش گرفته تا از بین رفتن شیر ایرانی حدود یک قرن گذشته و ببر مازندران حدود ۷۰ سال گذشته؛ البته قطعا اینها پایان روند انقراض نخواهند بود، در چند دهه اخیر به علت توسعه صنعت و شهرنشینی روند آن تندتر شده و هر ساله تعداد قابل توجهی از گونه های زیستی حیات وحش برای همیشه از بین می روند، در ایران بیش از ۲ هزار گونه جانوری اعم از پستانداران، پرندگان، خزندگان ، دوزیستان و ماهیان زندگی می کنند که آمارها نشان می دهد ۷۵ گونه در لیست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارند، این عدد زنگ خطری برای گونه های جانوری است که اگر موفق به حفاظت از آنها نشویم برای همیشه به تاریخ خواهند پیوست.

با توجه به اینکه سایه سیاه انقراض در تمام دنیا گسترده شده از این رو حفاظت از گونه ها به امری جدی برای دولت ها درآمده است و برای جدیت بخشیدن به این مساله دهه ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ را در دنیا دهه بازسازی اکوسیستم ها نامگذاری کردند، از طرفی رفتن به این سمت که چه گونه هایی، به چه تعداد و در چه نقاطی در طبیعت وجود دارند هم در دستور کار دولت ها قرار گرفت چون لازمه حفاظت، دانستن اطلاعات از داشته ها است از این رو به سمت پایش های هوشمند با استفاده از فناوری های روز دنیا رفتند.

منظور از پایش تشخیص، ردیابی و شمارش گونه های جانوری موجود در طبیعت است، تا چندی پیش این کار به صورت سنتی و با کمک عکسبرداری و نصب تله هایی برای تصویربرداری و تگ گذاری انجام می شد که چالش های زیادی به همراه داشت چون با این روش امکان دسترسی به مناطق صعب العبور ممکن نبود، همچنین حیوانات به محض مشاهده انسان مخفی می شدند که در این شرایط از نظرها دور می ماندند و در سرشماری ها لحاظ نمی شدند از این رو دنیا به سمت استفاده از فناوری های روز دنیا برای این کار رفت از این رو بازار پهپاد و کوادکوپتر داغ شد چون به راحتی با به پرواز درآوردن آنها می توان موقعیت حیوانات را مشخص و تعدادشان را شمرد، البته این روش ها هم مشکلات خودشان را دارند که اگر تمام آنها را با روش سنتی مقایسه کنیم می بینیم که استفاده از فناوری روز دنیا از هر لحاظ نسبت به روش های سنتی برتر است.

در این راستا سازمان حفاظت محیط زیست هم در صدد به روز کردن روش های پایش با استفاده از کوادکوپتر برآمد و همزمان با آن تکمیل سامانه جامع محیط زیست را هم در دست کار قرار داد، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا با تاکید بر اینکه مساله تولید و ثبت داده های حیات وحش بسیار مهم است، گفت: سازمان حفاظت محیط زیست تنها متولی حیات وحش در کشور است، مثلا در حوزه آلودگی هوا چند متولی وجود دارد بنابراین مهم است که ما داده های درستی را درباره حیات وحش کشور داشته باشیم چون این داده ها هستند که مبنای تصمیم گیری و مدیریت ما خواهند بود.

حسن اکبری افزود: بنابراین روی این مساله متمرکز شدیم از این رو تکمیل سامانه جامع محیط زیست را در دستور کار قرار دادیم، این سامانه چند سال پیش راه اندازی شده بود اما در حوزه حیات وحش نواقص جدی داشت که بارگذاری خوبی را در این زمینه آغاز کردیم، برای اجرای آن مطالعاتی را در سراسر کشور تعریف و حداقل با ۲۰ دانشگاه که رشته محیط زیست یا منابع طبیعی دارند در قالب کمیته های مختلف در حال همکاری هستیم، با این کار شالوده تولید داده های حیات وحش و ثبت آنها را در سامانه پایه گذاری کردیم که پیشرفت خوبی هم داشته است که امیدواریم این روند بتواند در آینده اطلاعات خوبی برای مدیریت ما ایجاد کند، ضمن اینکه قبلا خیلی از اطلاعات کاغذی بودند و در جابجایی ها بخشی از آنها از بین می رفتند، این بار ما بر بستر الکترونیک و یک شیوه استاندارد داده ها را جمع آوری می کنیم.

وی اظهار داشت: سامانه جامع محیط زیست بخشی مختص تنوع زیستی دارد و در آن بانک های اطلاعاتی متعددی طراحی شده که اطلاعاتی درباره موزه ها، وضعیت سنگ و کانی، پوشش گیاهی، داده های سرشماری حیات وحش، آتش سوزی، اطفا حریق، تصرفات، وضعیت مستثنیات، باغ وحش ها، نگهداری حیوانات و نقل و انتقالات حیات وحش در آن بانک ها ثبت می شود که این روند سابقه خوبی از اطلاعات ایجاد می کند و به ما نشان می دهد که در چه وضعیتی هستیم، مثلا باغ وحش ها موظفند اگر بخواهند گونه جدیدی را منتقل یا وارد کنند یا حتی زادآوری گونه های خاص را در این بانک ها درج کنند، این داده ها به مدیریت بهتر آنها کمک می کند.

اکبری تاکید کرد: در واقع باید بدانیم چه گونه هایی، چه تعداد و در چه نقاطی داریم، این ساده ترین سوالی است که باید بتوانیم به آن جواب بدهیم بر این اساس مطالعه جامعی را در کشور تعریف و کار را با ۳۰ کارشناس از ۳۰ استان آغاز کردیم تا نقشه پراکنش گونه های شاخص کشور را تولید کنند، این نقشه از لحاظ روند طرح های توسعه کلان و همزمان حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی بسیار مهم است، تاکنون وقتی برای انتقال خط لوله ای به نقشه نیاز می شد، نقشه مناطق چهارگانه را وسط می گذاشتند این فقط نقشه ۱۱ درصد خاک کشور است باید در نظر داشته باشیم که تمام حیات وحش فقط در این ۱۱ درصد نیستند، بنابراین ممکن است یک خط لوله تنها زیستگاه یک گونه را از بین ببرد.

وی ادامه داد: با توجه به اهمیت موضوع، در تلاشیم تا پایش و سرشماری حیات وحش را از روش سنتی خارج و از فناوری های روز دنیا استفاده کنیم از این رو به سمت استفاده از کوادکوپتر رفتیم تا بتوانیم برخی از گونه ها و زیستگاه ها را که در نقاط صعب العبور زیست می کنند، پایش کنیم، علاوه بر این یک پایگاه داده تنوع زیستی را هم سال گذشته تعریف کردیم و شرح خدمات آن نوشته شده است با این هدف که پایه پایش ها و سرشماری ها الکترونیک شود، همچنین عموم به این اطلاعات دسترسی داشته باشند، به عنوان مثال وقتی یک شهروند دوستدار حیات وحش به طبیعت می رود و پرنده جدیدی را مشاهده می کند این امکان برایش فراهم باشد که از آن پرنده عکس بگیرد و سپس امکان بارگذاری بر روی سامانه را داشته باشد؛ البته یک گروه داوری هستند که نسبت به آن پرنده نظر می دهند، ادامه این روند موجب غنی شدن اطلاعات در سامانه خواهد شد و به مرور در آینده اطلاعات زیادی از وضعیت پرندگان، مهاجرت، تعداد و نقشه حضورشان خواهیم داشت.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: بنابراین به نظر می آید که مجموع نگاه دولت از باب توجه به مسائل کلان محیط زیست طوری بوده که یک ریل گذاری قابل قبول تری برای مدیریت منابع زیستی کشور فراهم شده و تمام تلاش ما این بود که توقفی در فرایندهای توسعه مجاز کشور ایجاد نکنیم و در عین حال در هرجایی که خطوط قرمز ما است سعی کردیم دفاع لازم را انجام دهیم.

وی گفت: تا چند سال گذشته حضور ما در حوزه جانوری نسبت به سایر حوزه ها کمتر بود، اما در مدت ۲ سال و اندی با جدیت به موضوع ورود کردیم و موفق به احیای برخی از گونه ها شدیم، به عنوان مثال جبیر را در نایبند، آهو دشت مغان و گوزن زرد ایرانی را در دز و کرخه احیا کردیم، مهمتر اینکه با برگزاری دوره های آموزشی، مطالبه گری جدی و انجام یک سری مطالعات این موضوع به یک فرهنگ در ادارات کل محیط زیست استان ها تبدیل شده و درخواست های متعددی در حوزه احیای جمعیت آسیب دیده گونه ها به سازمان محیط زیست رسیده است، معتقدیم این کار باید فنی و علمی انجام شود چون در این صورت می توانیم بخشی از آسیب هایی که در گذشت زمان به طبیعت و گونه ها وارد کردیم را جبران کنیم.