آیا می‌توانیم هنوز هم «روز واقعه» بسازیم؟

بازنمایی فرهنگ عاشورا در سینمای ایران، موضوع برنامه این هفته «سینما زاویه» بود. این برنامه که یکشنبه هر هفته از شبکه رادیویی گفت‌وگو پخش می‌شود این بار با موضوع سینمای آیینی و فرهنگ عاشورایی میزبان کارشناسان و اهالی سینما بود.

«عبدالحمید قدیریان» نقاش عاشورایی و مدیر هنری درمورد آثار آیینی و عاشورایی در این برنامه اظهار داشت: مفهوم عاشورا هم به لحاظ ارتفاع و هم به لحاظ وسعت یک مسئله مهم و بنیادی است، اما متأسفانه ما به این موضوع مهم خیلی کم پرداخته‌ایم و با این‌که بسیار آن را دوست داریم و فریاد آن را سر می‌دهیم اما از آن مسئله بسیار مهم کم می‌دانیم.

قدیریان: بحث گریه بر امام حسین علیه‌السلام بحث جدایی است و بسیار ارزشمند. اما وقتی می‌خواهیم بهره ببریم و عاشورا را در زندگی جاری کنیم باید با کلام حضرت زینب خودمان را تنظیم کنیم

اگر توجه کنید فیلم‌های دفاع مقدس تحت تاثیر همین فرهنگ عاشورا به تصویر درآمدند، هم در واقعیت میدانی و هم در فیلم‌ها بر این اساس بودند و هستند. اما این مفاهیم بر اساس کلام حضرت زینب (س) رشد نیافتند.

وقتی که نام عاشورا را می‌شنویم بیشتر به اتفاقاتی که در آن روز رخ داده توجه می‌کنیم و برمی‌گردیم به مسائل تاریخی آن زمان. این مورد خوب است اما متاسفانه از جبهه‌های دیگر این مسئله نگاه دیگری نداریم و یکی از مواردی که می‌تواند این نگاه را اضافه کند سینما است.

این نقاش عاشورایی درباره نوع نگاه متفاوت به عاشورا عنوان کرد: حضرت زینب سلام الله علیها بعد از آن اتفاقات دشوار و عظیمی که به او و اهل حرم وارد شد گفت چیزی جز زیبایی ندیدم! چگونه باید عاشورا را ببینیم که بگوییم چقدر زیبا بود؟ در دنیای امروز ما عاشورا یک واقعه خشن و پر از غم است. بحث گریه بر امام حسین علیه‌السلام بحث جدایی است و بسیار ارزشمند. اما وقتی می‌خواهیم بهره ببریم و عاشورا را در زندگی جاری کنیم باید با کلام حضرت زینب خودمان را تنظیم کنیم.

قدیریان افزود: یک مثال خیلی ملموس از این بحث راهپیمایی اربعین است. زمانی که داعش تهدید کرده‌بود زائران کربلا را مورد حمله قرار می‌دهد، بسیاری از مردم حتی همراه زنان و کودکان آمدند. مردم بدون برنامه و در نهایت مشقت پا به این سفر می‌گذارند اما جز زیبایی چیزی نمی‌بینند. این‌جا است که کلام حضرت زینب مشهود می‌شود.

عبدالحمید قدیریان در پاسخ به این سوال که فیلمسازان تا چه اندازه می‌توانند از یک واقعه تاریخی مشخص برداشت‌های تصویری متفاوت بسازند گفت: از امام حسین علیه السلام که امام عالم است مثال نمی‌زنم. از شما مثال می‌زنم که به عنوان یک انسان دارای ابعاد متفاوت هستید. برای توضیح یک رفتار شما می‌توان از نگاه دیگران تصویرهای متفاوتی دید. مثال دیگر حضرت مسیح است که فیلم‌های فراوانی از این شخصیت تا به حال در جهان ساخته شده و تقریبا سالی یک یا دو فیلم در این موضوع ساخته‌می‌شود که هر یک از زاویه متفاوتی به شخصیت مسیح نگاه می‌کنند.

قدیریان درباره ساخت فیلم‌های عاشورایی گفت: فیلمساز این آثار باید سلوک دینی داشته‌باشد. اینکه کسی تنها با داشتن عرق مذهبی یا نگاه هنری وارد این حیطه شود و هر طور که خواست فیلم بسازد باعث می‌شود فلم حرف او باشد و نتیجه سلوک الهی نباشد.

«سید باقر نبوی» کارشناس سینما، دیگر مهمان برنامه سینما زاویه در مواجهه به این موضوع گفت: همان‌طور که استاد قدیریان گفتند یک هنرمند در وهله اول باید سلوک داشته باشد و در مرحله دوم باید موضوعی را بسازد که تمام زندگی او را در بر گرفته. در بعضی از آثار سینمایی و تلویزیونی ما به صورت کامل مشخص است که کارگردان اثر زندگی خود را در این دغدغه دیده و عموما کارهایی که با دغدغه‌ های کارگردان همسو بوده، به خروجی مطلوبی رسیده که می‌توانم به مجموعه روزی روزگاری اشاره کنم.

سیدباقر نبوی: جدا از نوع نگاه و سلوک یک هنرمند، دغدغه‌ داشتن جهت تولید یک اثر مهم ترین موضوعی است که یک فیلم ساز آیینی و دینی باید به آن توجه داشته باشد

در نهایت جدا از نوع نگاه و سلوک یک هنرمند، دغدغه‌ داشتن جهت تولید یک اثر مهم ترین موضوعی است که یک فیلم ساز آیینی و دینی باید به آن توجه داشته باشد. به عنوان مثال گاهی یک نفر به صورت عادی وارد دستگاه عزاداری می‌شود، گاهی کسی به آن نیاز دارد و درد دارد در این مسئله. همین تفاوت باعث می‌شود POV او در مواجهه با آیین عزاداری متفاوت از نفر اول باشد.

در ادامه گفت‌وگو، «دانش اقباشاوی» کارگردان فیلم «هیهات» درباره ایده ساختن این فیلم گفت: من در روند ساخت این اثر به این جمله معروف پایبند بودم که «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» به این مفهوم که می‌شود مفاهیم عاشورا را در زمان حال و در جغرافیای شوشتر دید و روایتش کرد و به مخاطب یادآوری کرد که این مفاهیم عاشورا ازلی و ابدی است و باعث سعادت دنیوی و اخروی است.

اقباشاوی افزود: در موضوع فرهنگ عاشورایی در سینما معمولا عنوان می‌شود که تعداد فیلم‌های عاشورایی کم است. به نظر من به برکت انقلاب اسلامی فیلم‌های دفاع مقدس همه از مفاهیم عاشورایی بهره برده‌اند. و اصلا چون نهضت امام خمینی وام‌دار نهضت عاشورا است فیلم‌هایی دباره انقلاب و امام نیز به نحوی ادامه مفاهیم عاشورایی‌اند.