محرم در مازندران از مَجمِعه‌گذاری تا گَرددیِه

به گزارش خبرنگار ایرنا، مردم دیار علوی و ولایتمدار مازندران مانند دیگر استان‌های کشور، هر ساله در ماه محرم به شیوه‌های گوناگون، در سالگرد شهادت سرور و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین (ع) و یاران با وفایش به سوگواری می‌نشینند و در برخی نقاط از جمله آذری زبان های شهرستان قائمشهر پیش از رسیدن ماه محرم با برگزاری آیین سنتی"تشت گذاری"‌خود را برای برگزاری مراسم های این ماه آماده می کنند.

آنچه در آداب و سنت های قدیمی مازندرانی ها که در ماه محرم برگزار می شود بیشتر بارز و هویداست، دلدادگی و ارادت خاص مردم این دیار دلباخته به امام حسین است که در آیین های این ماه تجلی می کند.

اعتقاد مازنی ها به ماه محرم تا بدانجاست که از شستن علم های تکایا و نوشیدن آن آب به نیت شفای بیماران و سلامتی بهره می گیرند و یا گوسفندهایی که نذر اطعام دهی مجالس امام حسین (ع) شدند در ماه محرم از ییلاقات آورده می شود تا در روستاها ذبح و پخت شود، از کشاورزانی که در زمان کشت برنج بخشی از محصول شالیزارهای خود را نذر اطعام دهی مجالس محرم می کند تا آن روستایی که با وجود نداشتن زمین از نیروی جسمی خود برای خدمتگزاری در این ماه استفاده می کند و در اجرای رسم "گَرد دیه " در غبار روبی از مساجد و تکایا شرکت می کند.

البته این ارادت و علاقه مازندرانی ها به ماه محرم از دیر باز در میان مردم این دیار وجود داشته است به طوریکه بخش عمده نیت واقفان موقوفات استان به اطعام دهی مجالس عزای امام حسین(ع) ‌اختصاص دارد.

بخشی از آیین های سنتی مازندران در این ماه قدمت دیرینه چند ساله دارد که از آن جمله مجمعه گذاری رسم اطعام دهی همگانی که در برخی از نقاط این استان اجر می شود.

مَجمَعه گُذاری از جمله همین رسم های اطعام دهی همگانی در مازندران است با قدمت ۲۰۰ ساله در مناطق شرقی مازندران اجرا می شود. این آئین بیشتر در روستاهای مناطق کوهستانی و ییلاقی مازندران برگزار شده، اما مشهورترین و جا افتاده‌ترین شیوه مجمع گذاری استان، مربوط به روستای "کوهستان" از توابع شهرستان بهشهر است.

در این آیین، خانم‌های روستائی غذاهای مختلفی برای پذیرائی از عزاداران حسینی در روزهای تاسوعا و عاشورا تدارک دیده، و سپس غذاها را داخل سینی بزرگی به نام "مجمعه" قرار داده و در حسینیه و محل عزاداری، از عزاداران پذیرایی می‌کنند.

مجمعه های حاوی غذا، ابتدا در آشپزخانه حسینیه یا مسجد جمع آوری و پس از عزاداری و اقامه نماز ظهر، هر مجمع میان ۲ تا ۴ نفر از عزاداران قرار داده می‌شود.

البته به غیر از این رسم در برخی مناطق مازندران در روز تاسوعا اطعام دهی به شیوه خاص خودش اجرا می شود به طوریکه در این روز اهالی روستا با باز گذاشتن درب منازل خود میزبان عزاداران حسینی هستند و اطعام دهی را در منزل خود انجام می دهند.

در روستای لاریم جویبار، سورک در ساری و ارطه در قائمشهر این رسم از سوی اهالی این مناطق اجرا می شود و همیشه در روز تاسوعا این مناطق مملو از عزاداران حسینی از اقصی نقاط مازندران و حتی استان های دیگر می باشد.

"گرد دیه " دیگر آداب و رسوم سنتی ماه محرم در مازندران به شمار می رود که گردگیری و پاک کردن سیاهی های ناشی از دود وسایل گرمایشی در تکایا و روستاهای مازندران از دیگر فعالیت هایی است که مردم مازندران پیش از آغاز ماه محرم برای پیشوازی از این ماه عزیز انجام می دهند و برای همین با پاک کردو رفت و روب این مکان ها رسم دیرین گرد دیه (دیه در گویش مازندران به معنی دود یا دوده است) را اجرا می کنند.

آئین "طشت گذاری" از جمله سنت‌هایی است که میان آذری زبانان مقیم مازندران رواج داشته و در آستانه ماه محرم در نقاط مختلفی که آذری زبانان سکونت دارند، با برنامه ریزی و سوز و گداز خاصی برگزار می‌شود.

اگر چه به طور کلی سنت طشت گذاری آذری‌ها قدمتی ۶۰۰ ساله دارد، اما در مازندران قدمت آن در مناطق مختلف متفاوت بوده به طوری که در شهرستان بهشهر این مراسم حدود ۱۰۰ و در شهرستان قائم شهر حدود ۵۰ سال پیشینه دارد.

فلسفه برگزاری آئین طشت گذاری به واقعه کربلا باز می‌گردد، به زمانی که کاروان امام حسین (ع) با کاروان یزید بن معاویه به فرماندهی حر ابن یزید ریاحی برخورد می‌کند. به دلیل درخواست لشکر حر از لشکر امام حسین (ع) برای آب، امام دستور می‌دهند تا در طشت‌های مختلف آب ریخته تا لشکریان و اسب‌های دشمن سیراب شوند.

آذری‌های مازندران با برگزاری این آیین، یاد وفاداری آن امام بزرگوار را گرامی داشته و عزاداری حسینی را به طور رسمی چند روز قبل از ماه محرم آغاز می‌کنند.

"عَلَم بَندی"، آیینی است که به طور معمول در برخی از مناطق مازندران، چند روز قبل از ماه محرم انجام می‌شود و در این آئین، تندیس "سَرو عَلَم" بر روی آن قرار داده شده و اطرافش با پارچه‌های نذری مشکی و سبز تزئین می‌شود.
هنگام برگزاری آئین علم بندان، مراسم نوحه خوانی و سینه زنی انجام و پس از آن عزاداران با چای و شربت پذیرائی می‌شوند.

البته رسم های ماه محرم در مازندران تنها به روزهای منتهی به این ماه و در پیشوازی از آن خلاصه نمی شود و مردم این دیار شور و هیجان خاصی را در برگزاری پرشور مراسمات در این ماه دارند که از آن جمله اطعام دهی در دهه اول محرم است که این رسم در مساجد و تکایا برگزار می شود. این هیجان و علاقه برای میزبانی و پذیرایی از عزاداران حسینی به گونه ای است که در برخی مساجد آنقدر متقاضی برای اطعام دهی وجود دارد که باید از روزهای قبل نوبت اطعام دهی گرفته شود.

"عَلم رخت دِکاردن" مردم مازندران پیش از آغاز ماه محرم علم هایی را که در پشت بام تکایا قرار داده اند به حیاط تکیه یا مساجد می آورند و علم ها را با پارچه سفید می پوشانند و بدین صورت رسم علم رخت دِکاردن (دکاردن در گویش مازندران به معنی پوشیدن است) را بجا می آورند.

این علم ها از روز هفتم به حلات مختلف و درب منازل روستاییان برده می شود و از آبی که برو روی علم ریخته شده به افراد داده می شود. براساس باور مردم این آب شفابخش و درمان درد و بیماری افراد است.

کارشناسان و پژوهگشران حوزه آداب و سنت های مازندران تاکید دارند که مراسمات ماه محرم در آیین و سنت های قدیمی ریشه دارد و همچنان نیز نقاط مختلف استان برگزاری این آیین ها را انجام می دهند.

آنها معتقدند که ماه محرم را می توان جلوه گاه و نمایشگاهی از بروز و ظهور سنت های ریشه دار مردم این دیار دانست چرا که رسومی در این ماه اجرا می شود که ریشه در سالهای دور دارد و مردم مازندران مراسم ماه محرم را تنها به آغاز این ماه خلاصه نمی کنند و پیش از شروع ماه با انجام رسومی همچون تشت گذاری، گرد دیه و علم رخت دَکاران مقدمات برگزاری عزاداری پرشور و هیجان را در استان ایجاد می کنند.

حتی این فراهم کردن مقدمات پیش از ماه محرم و در طول سال هم می باشد بطوریکه افراد براساس مشاغلی که در آن مشغول هستند دامدار یا کشاورز به نیت این ماه تعدادی از دامها و یا برنج تولیدی خود را برای اطعام دهی در این ماه نذر می کنند.