نسبت میان امامت و جهان خلقت به ویژه نسبت میان امام و انسان و در کنار آن بیان وظایف منتظران در دوران غیبت از موضوع هایی است که بارها در دعاهای صحیفه سجادیه به آن اشاره شده است. تعداد موضوع های مهدوی در بیش از ۱۷ دعا از مجموع ۵۴ دعای صحیفه سجادیه نشانگر اهمیت ویژه این موضوع در این کتاب است.
اوصاف مهدوی در صحیفه سجادیه
به عنوان نمونه حضور دائمی حجت در تمامی عصرها و زمان ها و خالی نبودن زمان از حجبت از موضوع هایی است که به آن اشاره شده است. در فراز دوم از دعای چهارم آمده است «فِی کُلِّ دَهْرٍ وَ زَمَانٍ أَرْسَلْتَ فِیهِ رَسُولًا، وَ أَقَمْتَ لِأَهْلِهِ دَلِیلًا مِنْ لَدُنْ آدَمَ إِلَی مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، مِنْ أَئِمَّةِ الْهُدَی، وَ قَادَةِ أَهْلِ التُّقَی عَلَی جَمِیعِهِمُ السَّلَامُ؛در هر روزگار و زمانی در آن پیغمبری فرستادی و برای اهل آن دلیل و راهنمائی گماشتی، از زمان آدم تا محمد (ص) از پیشوایان هدایت و رستگاری و جلوداران اهل تقوی و پرهیزکاری که بر همه آنها سلام و درود باد» که می توان آن را اشاره ای صریح به حضور دائمی ائمه هدایت در طول زمان های مختلف از آدم ابوالبشر تا امام زمان (عج) و به عبارتی دیگر خالی نبودن زمین از حجت خدا در تمامی قرون و اعصار دانست.
در دعای عدیله نیز آمده است «و بوجوده ثبت الارض و السماء» همچنین در دعای ۴۷ که به عنوان دعای روز عرفه شناخته می شود، امام سجاد (ع) اینگونه از خدا درخواست می کند «اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَیَّدْتَ دِینَکَ فِی کُلِّ أَوَانٍ بِإِمَامٍ أَقَمْتَهُ عَلَماً لِعِبَادِکَ...؛ خدایا! تو دینت را به وسیله امامی تایید می کنی که او را عَلَم هدایت برای بندگان خود و منار معرفت در بلاد خویش قرار دادی؛ البته بعد از آنکه رشته توسل به او را به رشته خود وصل کردی، او را وسیله رسیدن به رضوان خویش قرار دادی، طاعت او را واجب کردی و از معصیتش بر حذر داشتی، به فرمانبرداری از او امر کردی و از ارتکاب نهی او بازداشتی، از پیش دستی و نیز تاخر از او نهی کردی (همراهی با او را لازم دانستی)».
شباهت این بخش از دعا به زیارت جامعه کبیره نیز روشن است اما اگر به طور کلی باید گفت در زیارت جامعه از «کهف الوری» یعنی پناهگاه آفریدگان به عنوان یکی از اوصاف امام زمان آمده و در این دعا نیز امام به عنوان «کهف المومنین» معرفی شده است.
آیت الله عبدالله جوادی آملی در شرح کلمه «کهف المومنین» در این دعا با اشاره به دعای ۱۷ صحیفه سجادیه که در موضوع نفرین بر شیطان است، می گوید «شیطان و هر زمامدار ظالم، کهف مذموم است، چه اینکه حضرت امام سجاد (ع) فرمود اللهم و اهزم جنده و ابطل کیده و اهدم کهفه و ارغم انفه و چون اهل بیت عصمت و طهارت مامن حکمت و عدلند، همگی کهف محمود و ممدوح الهی هستند، حرمت کهف و غار نیز به احترام چیزی است که در آن ایمان حراست می شود. پس غار حرا، غار ثور و کهف جوانمردان مومن که خدا بر ایمان آنان افزود، با غار مار و عقرب و کهف گرگ و گراز تفاوت فراوان دارد».
از دیگر اوصافی که در مورد امام زمان عج در ادعیه صحیفه سجادیه و در دعای ۴۷ می توان یافت این است که : (( رَبّ صَلّ عَلی أَطآئِبِ أَهْلِ بَیْتِهِ الَّذِینَ اخْتَرْتَهُمْ لِأَمْرِکَ، وَجَعَلْتَهُمْ خَزَنَةَ عِلْمِکَ وَحَفَظَةَ دِینِکَ، وَخُلَفآءَکَ فِی أَرْضِکَ، وَحُجَجَکَ عَلی عِبادِکَ، وَطَهَّرْتَهُمْ مِنَ الرّجْسِ وَالدَّنَسِ تَطْهِیراً بِإِرادَتِکَ، وَجَعَلْتَهُمُ الْوَسِیلَةَ إِلَیْکَ، وَالْمَسْلَکَ إِلی جَنَّتِکَ)) در این بخش از دعا، هفت صفت برای امام ع بیان می شود که روشن است که امام زمان عج نیز از مصادیق آن است .
اوصاف دیگری نیز از امام زمان عج در همین دعای عرفه آمده است : (( وَ أَقِمْ بِهِ کِتَابَکَ وَ حُدُودَکَ وَ شَرَائِعَکَ وَ سُنَنَ رَسُولِکَ، صَلَوَاتُکَ اللَّهُمَّ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ أَحْیِ بِهِ مَا أَمَاتَهُ الظَّالِمُونَ مِنْ مَعَالِمِ دِینِکَ، وَ اجْلُ بِهِ صَدَاءَ الْجَوْرِ عَنْ طَرِیقَتِکَ، وَ أَبِنْ بِهِ الضَّرَّاءَ مِنْ سَبِیلِکَ، وَ أَزِلْ بِهِ النَّاکِبِینَ عَنْ صِرَاطِکَ، وَ امْحَقْ بِهِ بُغَاةَ قَصْدِکَ عِوَجاً. و کتاب خود و احکام و راهها(ی هدایت و رستگار) یت و روشهای پیغمبرت را- درود تو بر او و اهل بیت او - به وسیلهی او به پا دار و آنچه از نشانههای دینت را که ستمکاران میراندهاند ( وپشت سر انداخته طبق آنها رفتار نمیکنند) به سبب او زنده گردان و زنگ (فساد و تباهکاری) ستم را از طریقه و راهت به واسطه او بزدای، و به وسیلهی او سختی را از راهت دور ساز، و به سبب او عدولکنندگان از راه خود را از میان بردار، و به او آنان را که برای راه راست تو اعوجاج و کجی میطلبند نیست و نابود گردان. که بی نیاز از هر توضیحی است
عجل عل ظهورک!
اگر چه هر ساعت و هر زمان را ، باید روز و ساعت امام العصر و الزمان دانست اما غالب شیعیان، جمعه را به شکلی خاص منسوب به وجود آن حضرت می دانند و در آن روز، دعای برای فرج را بیشتر به ذهن و زبان خود جاری می کنند. امام سجاد (ع) نیز در دعای چهل و هفتم صحیفه سجادیه که به عنوان دعای روز عرفه و روز جمعه شناخته می شود، اوصاف ائمه معصومین را برشمرده و دیگران را غاصبان حق آنها معرفی می کند و حاصل این انحراف در مسیر هدایت را با نشانه هایی همچون دگرگونی فرمان الهی، ترک کردن کتاب الله و متروک ماندن سنت های نبی اعلام می کند.
«اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا الْمَقَامَ لِخُلَفَائِکَ وَ أَصْفِیَائِکَ وَ مَوَاضِعَ أُمَنَائِکَ فِی الدَّرَجَةِ الرَّفِیعَةِ الَّتِی اخْتَصَصْتَهُمْ بِهَا قَدِ ابْتَزُّوهَا...؛ خدایا! این جایگاه اقامۀ نماز عید قربان و جمعه که ویژه برگزیدگانت و جایگاه امنای توست، در مرتبه بلندی است که آن را ویژه آنان قرار دادی ولی غاصبان و غارت‌گران، این مقام را از آنها به غارت بردند و تو تقدیر کننده آنی. فرمانت مغلوب کسی نشود و از تدبیر حتمی‌ات هر گونه که بخواهی و هر زمان که بخواهی، فراتر نتوان رفت؛ به سبب اینکه تو آگاه‌تر به اموری و نسبت به آفریدنت و اراده‌ات متهم نیستی؛ کار این غارت‌گری نسبت به جایگاه عظیم عید و جمعه تا آنجا رسید که برگزیدگانت و اوصیائت، مغلوب و شکست‌خورده و حقوقشان به غارت رفت. می‌دیدند که حکم و فرمانت تغییر یافته؛ کتابت دور انداخته شده؛ واجباتت از مسیر شرایعت به دست تحریف افتاده و سنّت‌های پیامبرت متروک مانده است».
ایشان در بند یازدهم از همین دعا نسبت میان فرزندان حضرت ابراهیم و ائمه معصومین را بیان می دارد و در روز جمعه از خدا، خواستار فرج و پیروزی ایشان می شود. «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ، إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ ، کَصَلَوَاتِکَ وَ بَرَکَاتِکَ وَ تَحِیَّاتِکَ عَلَی أَصْفِیَائِکَ إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ ، وَ عَجِّلِ الْفَرَجَ وَ الرَّوْحَ وَ النُّصْرَةَ وَ الَّتمْکِینَ وَ التَّأْیِیدَ لَهُمْ».
وظایف منتظران
در دیدگاه امام سجاد (ع)، منتظران نیز دارای وظایفی هستند که باید در زمان غیبت و دوران ظهور آن حضرت انجام دهند «وَ أَلِنْ جَانِبَهُ لِأَوْلِیَائِکَ، وَ ابْسُطْ یَدَهُ عَلَی أَعْدَائِکَ، وَ هَبْ لَنَا رَأْفَتَهُ، وَ رَحْمَتَهُ وَ تَعَطُّفَهُ وَ تَحَنُّنَهُ، وَ اجْعَلْنَا لَهُ سَامِعِینَ مُطِیعِینَ، وَ فِی رِضَاهُ سَاعِینَ، وَ إِلَی نُصْرَتِهِ وَ الْمُدَافَعَةِ عَنْهُ مُکْنِفِینَ، وَ إِلَیْکَ وَ إِلَی رَسُولِکَ صَلَوَاتُکَ اللَّهُمَّ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِذَلِکَ مُتَقَرِّبِینَ؛ ولی خود (امام زمان) را برای دوستانت نرم (بردبار) گردان و دستش را بر دشمنانت بگشا (او را بر ایشان مسلط فرما) و رحمت و مهربانی و عطوفت و شفقت او را به ما ببخش (او را دربارهی ما مهربان ساز) و ما را برای او شنوندگان فرمانبرندگان و در (به دست آوردن) رضا و خشنودیش کوشش کنندگان و در یاری کردن و دفاع و پشتیبانی از او جزو یاری کنندگان و به وسیله آنچه درخواست شد، به سوی تو و پیغمبرت تقرب جویان نما».
دعای ویژه حضرت برای منتظران امام زمان (عج)
امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه، دعایی خاص برای شیعیان و منتظران ظهور امام زمان عج می کند که انسان را به وجد می آورد:
«اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی أَوْلِیَائِهِمُ الْمُعْتَرِفِینَ بِمَقَامِهِمُ، الْمُتَّبِعِینَ مَنْهَجَهُمُ، الْمُقْتَفِینَ آثَارَهُمُ، الْمُسْتَمْسِکِینَ بِعُرْوَتِهِمُ، الْمُتَمَسِّکِینَ بِوِلَایَتِهِمُ، الْمُؤْتَمِّینَ بِإِمَامَتِهِمُ، الْمُسَلِّمِینَ لِأَمْرِهِمُ، الْمجْتَهِدِینَ فِی طَاعَتِهِمُ، الْمُنْتَظِرِینَ أَیَّامَهُمُ، الْمَادِّینَ إِلَیْهِمْ أَعْیُنَهُمُ، الصَّلَوَاتِ الْمُبَارَکَاتِ الزَّاکِیَاتِ النَّامِیَاتِ الْغَادِیَاتِ الرَّائِحَاتِ وَ سَلِّمْ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ اجْمَعْ عَلَی التَّقْوَی أَمْرَهُمْ وَ أَصْلِحْ لَهُمْ شُؤُونَهُمْ وَ تُبْ عَلَیْهِمْ، إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ وَ خَیْرُ الْغَافِرِینَ وَ اجْعَلْنَا مَعَهُمْ فِی دَارِالسَّلَامِ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ»
خدایا! بر دوستان محمّد و آل محمّد درود فرست، دوستانی که به مقامشان اقرار دارند، پیرو راهشان هستند، دنباله‌رو آثارشان می‌باشند، چنگ‌زننده به دستگیره محکم و استوارشان هستند، به ولایتشان تمسّک دارند، به امامتشان اقتدا می‌کنند، به دستوراتشان تسلیم‌اند، در فرمانبرداری از آنان کوشایند، منتظر حکومت و قدرت پیروزی آنان‌اند، چشم دوخته به ایشان‌اند. درودهای مبارک، پاکیزه، فزاینده صبحگاهان و شامگاهان بر آنان باد و بر ایشان و بر ارواحشان درود فرست و کارشان را بر اساس تقوا فراهم آور و شئون زندگی و احوالشان را سر و سامان بخش و توبه آنان را بپذیر؛ همانا تو بسیار توبه پذیر و مهربانی و بهترین آمرزندگانی و ما را به رحمتت همراه آنان در جایگاه امن و امان قرار ده؛ ای مهربان‌ترین مهربانان».
نوع دعایی که امام سجاد برای «منتظرین ایامهم» بیان می کند، بسیار خاص است. حضرت درود خدا را برای انسان هایی طلب می کند که دینمدارانه، جایگاه امامت را درک کرده و تلاشگرانه به وظایف خود در دوران غیبت می پردازند و ظهور را طلب می کند؛ درودی که با اوصافی چون مبارک، پاکیزه، رشد دهنده و مستمر در تمامی روزها و شب ها باشد. درودی که تقوای آنها را افزون کند و زندگی و شئون آنها را اصلاح کند و زمینه ساز قبول توبه آنها باشد.
به نظر می رسد این دعا، کاملترین دعا برای یک منتظر امام زمان (عج) باشد که از زبان معصوم (ع) نقل شده است. ویژگی خاصی که به نظر می رسد صفت «نامیات؛ رشد دهنده» در این بخش قابل توجه است که هم می تواند به معنای رشد دائمی شخصیت منتظر به واسطه این درود خداوندی معنا شود و هم به معنای دائمی و رشد یافتن دائمی این دعا بر شخص منتظر باشد که به معنای دعایی بدون انقطاع، مستمر و مکرر و دائمی برای شخص منتظر معنا شود.
نظر شما