اقتصاد دیجیتال از منظر دستور کار دیجیتال G۲۰ و درس‌­هایی برای ایران

گروه بیست (G۲۰)، متشکل از اقتصادهای بزرگ، نقشی محوری در شکل دادن به امور بین المللی و تقویت همکاری در مورد مسائل مهم جهانی ایفا کرده است و سابقه طولانی در فعالیت بر روی موضوع دیجیتالی شدن و تاثیر آن بر اقتصاد جهانی دارد. در اجلاس سران آنتالیا در سال ۲۰۱۵، رهبران گروه ۲۰ در بیانیه خود بر اهمیت ظهور «اقتصاد اینترنتی» که چالش‌ها و فرصت‌های اساسی را برای اقتصاد جهانی به همراه خواهد داشت، تاکید کردند. لذا نخستین گام اساسی رهبران G۲۰ برای شروع به کار بر روی آنچه که یک چالش برای تحول‌آفرینی سیاست محسوب می شد، انجام شد. قدم بعدی G۲۰ در سال ۲۰۱۶ و با مطرح کردن صریح تاثیرات اقتصاد دیجیتال بر تحول اقتصاد و سطوح مختلف آن روی داد و سپس گروه ویژه اقتصاد دیجیتال تشکیل شد تا بتواند ضامن توسعه ابتکارات و همکاری های G۲۰ در این خصوص باشد.

از منظر G۲۰، اقتصاد دیجیتال گستره وسیعی از فعالیت های اقتصادی را که شامل استفاده از اطلاعات و دانش دیجیتالی به عنوان عامل کلیدی در حوزه تولید محصولات، شبکه‌های اطلاعاتی مدرن، محیط کار و فعالیت شناسایی کرده است و استفاده موثر از فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) را به ‌عنوان محرک مهم در رشد بهره‌وری و بهینه‌سازی ساختاری اقتصادی و اجتماعی معرفی کرده است. طی سال های ۲۰۱۷ تاکنون نیز موضوع اقتصاد دیجیتال همواره برای اعضای G۲۰ حائز اهمیت بوده است و همکاری های گسترده در راستای سیاستگذاری توسعه اقتصاد دیجیتال بین اعضا به خوبی انسجام یافته است. بدین ترتیب، همان‌طور که جهان به طور فزاینده ای در حال گذار به عصر دیجیتالی است، G۲۰ اهمیت ایجاد یک دستور کار حوزه اقتصاد دیجیتال قوی را که به چالش ها و فرصت های مختلف این حوزه می پردازد، به خوبی دریافته است که اهم نکات مطرح شده آن در برنامه های اولویت دار به شرح زیر قابل مشاهده است:

۱. تمرکز بر فراگیر بودن، دسترسی و اعتماد دیجیتال: تثبیت دسترسی دیجیتال، فراگیر بودن و اعتماد، از الزامات اساسی برای سرمایه گذاری موفقیت آمیز در راستای رشد پایدار مهارت های دیجیتال، زیرساخت های عمومی، امنیت سایبری، سلامت و توسعه پایدار هستند. لذا دسترسی عمومی به فناوری های نوظهور مانند رایانش کوانتومی و هوش مصنوعی، پتانسیل ایجاد مزایای اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی را به همراه دارند و می توانند به چالش های جهانی (بلندمدت)، از جمله تغییرات آب و هوایی و اهمیت بهبود زنجیره تامین مراقبت های بهداشتی نیز کمک نمایند. چنین فناوری هایی منبع کلیدی خلق مزیت رقابتی برای گروه هایی هستند که به آن دسترسی دارند. از این رو، رشد نامتناسبی از قدرت بین گروه-ها (به ویژه گروه هایی که در طرف عرضه فناوری های نوظهور هستند)، ایجاد شده است.

در نتیجه، گروه‌های کمتر توانمند در این عرصه باید بتوانند به طور گسترده ای در راستای تعمیق و گنجانده شدن زبان، فرهنگ و اطلاعات ویژه خود در این مدل‌ها اقدام نمایند. همچنین، در حالیکه بسیاری از الگوریتم‌ها و نرم‌افزارها ممکن است به صورت رایگان در دسترس باشند، ظرفیت دیجیتال سازی صنایع گوناگون برای تبدیل داده‌ها به مدل‌هایی با مقیاس های بزرگ، ممکن است برای بسیاری از صنایع مانعی در حال ظهور و قابل توجه باشد. بدین روی، کشورهای G۲۰ برای توسعه سیاست-های فراگیر، دسترسی و اعتماد دیجیتال متعهد شده اند تا اقدام نمایند.

۲. تضمین امنیت سایبری فناوری های نوظهور: فناوری‌های دیجیتال و نوظهور، از اینترنت اشیا ، هوش مصنوعی و رایانش کوانتومی تا تولید پیشرفته، مواد شیمیایی هوشمند، غذاهای مصنوعی و ویرایش ژنوم انسانی، می‌توانند مزایای اجتماعی فوق‌العاده‌ای ایجاد کنند. با این حال آنها همچنین خطرات چندبعدی قابل توجهی را ایجاد می کنند. اطمینان از امنیت فناوری های نوظهور برای جلوگیری از ازدیاد خطرات در حوزه امنیت سایبری با گسترش بیشتر این فناوری ها در سطح جهان حیاتی است. علاوه بر این، فراهم کردن دسترسی گسترده به این فناوری‌ها برای اطمینان از اینکه مزایای آن‌ها به طور گسترده توزیع می‌شوند (نه فقط متمرکز در میان چند گروه یا شرکت خاص)، ضروری است.

برای پرداختن به این چالش‌ها، توسعه فعالانه ظرفیت ها برای مدیریت فناوری‌های کلیدی نوظهور امری ضروری است تا به رفع شکاف‌های موجود در قابلیت‌های نظارتی امنیت سایبری سنتی که ممکن است برای ایجاد امنیت سایبری مؤثر امروز ناکافی بوده و در برخی موارد حتی قابل اجرا نباشند، اقدام شود. بدین‌ترتیبG۲۰ باید نقش مهمی در حمایت از الزامات هماهنگ امنیت سایبری ایفا کند که بتواند هم از افزایش امنیت سایبری و هم از توسعه نوآوری در این خصوص حمایت کند. بسیاری از دولت های کشورهای عضو G۲۰، در حال حاضر بر روی موضوع ارتقای کیفیت امنیت سایبری متمرکز هستند و حتی سیاست‌هایی را برای تدوین رژیم‌های گزارش‌دهی از حوادث سایبری تصویب کرده‌اند.

۳. سرمایه‌گذاری در حوزه سلامت دیجیتال و پایداری: افراد، شرکت‌ها، جوامع و دولت‌ها تنها در صورتی به اتخاذ راه‌حل‌های پایدار ادامه می‌دهند که به آن‌ها اعتماد کنند و مزایای آن را کاملاً درک کنند. از این جهتG۲۰، با موقعیت منحصر به فرد جهانی خود، در پی آن است تا در این خصوص اقدام نموده و تأثیرگذار باشد تا سرمایه گذاری های لازم را به سوی مرتفع نمودن چالش های بهداشت جهانی و پایداری هدایت کند. این موضوعات اغلب به هم مرتبط شده اند و کشورهای G۲۰منابع مالی قابل توجهی برای سرمایه گذاری به منظور بهبود نوآوری در بهداشت جهانی و پایداری در اختیار دارند که متعهد شده اند برای آن برنامه ریزی کنند.

۴. فعال کردن زیرساخت‌های دیجیتال: G۲۰ در نظر دارد تا با ایجاد محیط مساعدی برای جریان یافتن داده های فرامرزی و توسعه زیرساخت های عمومی دیجیتالُ رشد اقتصاد دیجیتال جهانی را ممکن سازد. در واقع، G۲۰ متعهد است که برای استفاده از پتانسیل های فراروی اقتصاد دیجیتال، جوامع به زیرساخت های دیجیتال و فیزیکی، فراگیر و مشارکتی مجهز شوند. همچنین، تدوین چهارچوب استاندارد گردآوری داده ها، تجزیه و تحلیل، ذخیره و کاربرد داده برای حکمرانی فناوری های نوظهور و جریان آزاد داده با اعتماد حایز اهمیت هستند که در دستور کار G۲۰ مطرح شده است و توسط سازمان های بین المللی نظیر مجمع جهانی اقتصاد، سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی(OECD) نیز مورد حمایت قرار گرفته است.

۵. ایجاد مهارت های دیجیتال: از آنجا که انواع جدیدی از مشاغل در اقتصاد دیجیتال جهان در حال ظهور بوده و به مهارت‌های متفاوتی برای کار دقیق‌تر با داده‌ها و الگوریتم‌های ماشین‌های هوشمند نیاز است، تحول دیجیتال در سال‌های اخیر منجر به پدیده جهانی کمبود مهارت‌های دیجیتال مورد نیاز (در اکثریت صنایع) شده است. همچنین، اهمیت درک فناوری های دیجیتال(به ویژه هوش مصنوعی)، به طور فزاینده ای برای کسانی که به دنبال ورود به مشاغل جدید هستند و یا حتی کسانی که از قبل در مناصب شغلی قدیمی تر فعال بوده اند، به یک پیش نیاز بدل شده است و از این رو، ارتقای سطح بلوغ دیجیتال نیازمند رویکردی جامع و فراگیر به توسعه مهارت‌های دیجیتال نیروی انسانی است و کشورهای G۲۰ از این باب در تلاش هستند تا زیرساخت های لازم برای انواع آموزش مهارت های دیجیتال به لحاظ مقیاس پذیری و امکان دسترسی عموم فراهم نمایند.

نکات کلیدی

هدف G۲۰ استفاده از پتانسیل فناوری های نوظهور برای تقویت نوآوری، رشد اقتصادی و توسعه پایدار است که زیرساخت های دیجیتال ستون اصلی این اقتصاد مدرن را تشکیل می دهند. اهم توصیه‌های کلیدی در دستور کار اقتصاد دیجیتال G۲۰ به عنوان آموزه هایی برای سیاست‌گذاری در ایران به اختصار در ادامه بیان می‌شود:

۱. توسعه فراگیر اقتصاد دیجیتال: گذار به اقتصاد دیجیتال بدون آمادگی گسترده و اطمینان از دسترسی عمومی به فناوری های نوظهور اقتصاد دیجیتال ممکن نیست و قابلیت اعتماد به این فناوری‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است که بتواند متضمن حفظ حقوق فردی و اجتماعی بوده و با مشارکت گسترده بخش خصوصی و دولتی به گذار به اقتصاد دیجیتال منجر شود.

۲. تحلیل ابعاد و پتانسیل‌های مزیت آفرین فناوری‌های نوظهور: از آنجا که به کارگیری انواع فناوری های نوظهور ناظر بر ابعاد مختلف تحولات پیش رو صنعت و اقتصاد است، باید اطمینان حاصل شود که مزایای رقابتی آن برای کشور (به لحاظ گسترش قابلیت های کمّی و کیفی) از طریق کاهش احتمال وقوع خطرات و ریسک ها قابل حصول شود.

۳. تقویت سرمایه‌گذاری‌های اقتصاد دیجیتال و زنجیره ارزش نوین: توسعه اقتصاد دیجیتال مستلزم جلب سرمایه گذاران جهت روانه کردن سرمایه‌ها (بخش خصوصی و دولتی) در این نوع جدید از اقتصاد در حال تکوین است که مستلزم افزایش سطح درک عمومی از اهمیت اقتصاد دیجیتال و کاهش ریسک های سرمایه‌گذاری در این خصوص است.

۴. توسعه زیرساخت‌های ضروری اقتصاد دیجیتال: اقتصاد دیجیتال در سطح هسته نیازمند تقویت انواع فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی به ویژه اینترنت پرسرعت و کم هزینه است تا از طریق تامین الزامات نرم افزاری و سخت‌افزاری بتواند مسیر توسعه به سطح گسترده اقتصاد دیجیتال را هموار کند.

۵. توسعه مهارت‌های دیجیتال نیروی انسانی: تقویت زیرساخت های آموزشی به لحاظ تدوین برنامه ها و فراهم نمودن ابزارهای آموزشی جهت توسعه مهارت های دیجیتال امری ضروری است که ممکن است به دلیل محدود بودن دسترسی به برخی ابزارها و یا مقرون به صرفه نبودن برگزاری برخی آموزش ها محدود گردد که می بایست از طریق تصریح اهمیت آن همراه با مشخص نمودن مسیر تحول آموزش های علمی و کاربردی گسترده از موانع آن عبور کرد.