کاردرمانی ظرفیتی مغفول اما کاربردی در جامعه پزشکی کشور

به گزارش خبرنگار ایرنا، زندگی به ندرت به شکلی خواهد بود که ما می خواهیم، بیماری‌ها، آسیب‌ها و معلولیت‌ها می توانند بر توانایی انسان ها برای داشتن یک زندگی روزمره و نرمال تاثیر بگذارد.

کاردرمانی یکی از شاخه‌های علوم پزشکی در حوزه توانبخشی به کمک افرادی می آید که به هر دلیل دچار مشکلات جسمی و ذهنی شده اند تا علاوه بر بازیابی توانیی‌های از دست رفته، ‌ آنان را نیز بهبود ببخشد.

فدراسیون جهانی کاردرمانی روز ۲۷ اکتبر برابر با ۶ آبانماه را به عنوان روز جهانی کاردرمانی انتخاب کرده‌ است و همین امر نیز دست مایه‌ای شد برای تهیه این گزارش که به بیان معرفی و کارکردهای مختلف این رشته درمانی که یکی از شاخه‌های علوم پزشکی در حوزه توانبخشی است، می پردازد.

تعریف و کارکردهای کاردرمانی

کاردرمانی عبارت است از استفاده درمانی از کارها و فعالیت‌های روزمره زندگی برای افراد و گروه‌ها با هدف تسهیل مشارکت آن‌ها در نقش‌های زندگی و موقعیت‌های منزل، مدرسه، محیط کار و اجتماع و طبق تعریف انجمن کاردرمانی آمریکا در سال ۱۹۸۱، کاردرمانی علم استفاده از فعالیت‌های هدفمند در افراد مبتلا به بیماری‌ها یا ضایعات جسمی، اختلال در عملکردهای روانی - اجتماعی، ناتوانی‌های رشدی، اختلالات یادگیری و سالمندان به منظور پیشگیری از ناتوانی، حفظ حداکثر استقلال و کسب سلامتی است به افراد نیازمند ارایه می شود.
خدمات کاردرمانی با هدف ارتقای سلامت، و بهزیستی، و برای کسانی که دچار یا در خطر بیماری، ضایعه، اختلال، عارضه، نقص، ناتوانی، محدودیت فعالیت، یا محدودیت در مشارکت هستند، ارائه داده می‌شود.
ارایه خدمات ویژه کاردرمانی شامل آموزش مهارت‌های زندگی روزمره، ایجاد و توسعه مهارت‌های درکی، حرکتی و عملکرد یکپارچگی حس، توسعه مهارت‌های بازی و پیش حرفه‌ای و توانایی‌های اوقات فراغت، طراحی، ساختن یا بکار بردن وسایل کمکی و ارتزها و پروتزها، انتخاب وسایل نظافتی، استفاده از صنایع دستی که به‌طور ویژه به منظور افزایش عملکرد طرح شده‌ است، توصیف و تفسیر آزمون‌ها مثل ارزیابی قدرت عضلانی، ارزیابی دامنه حرکتی و نیز تطبیق محیط برای فرد معلول است.

این خدمات به‌ طور فردی، گروهی یا در سیستم‌های اجتماعی ارایه می شود و به‌طور خلاصه تمامی افرادی که به علّت مشکل یا مشکلاتی لازم است تحت درمان قرار بگیرند تا به استقلال در عملکردهای مورد نظر برسند، تحت این روش درمانی قرار می‌گیرند.

مشکلات این افراد دامنه وسیعی را دربرمی‌گیرد و می‌تواند حاصل یک صدمه، یا تصادف باشد یا ناشی از بیماری جسمی، اختلال عاطفی، تعارضات و فشارهای روانی یا حتی تاخیر در رشد یا اختلالات مادرزادی. این بیماران به تمام گروه‌های سنی از نوزادان، کودکان تا سالمندان می‌توانند تعلق داشته باشد که از دوره کوتاه مدت مراقبت در دوران حاد بیماری تا توانبخشی در دوره‌های تطابقی طولانی مدت را شامل می‌شود.

سابقه کاردرمانی در ایران
انجمن علمی کاردرمانی ایران تنها مرجع رسیدگی به امور کاردرمانی کشورمان است که تاکنون ۱۹ دوره کنگره کاردرمانی برگزار شده است.

رشته کاردرمانی (Occupational Therapy) در ایران از سال ۱۳۵۲ شمسی به رسمیت شناخته شد و با تاسیس موسسه عالی توانبخشی و دانشکده های آن در ۶ رشته گفتاردرمانی، کاردرمانی، شنوایی شناسی، شنوایی سنجی، فیزیوتراپی و اعضای مصنوعی رسما فعالیت خود را برای تعلیم و تربیت متخصصان در حوزه درمان و بهبود انواع مشکلات گفتاری، حرکتی، ذهنی و شنوایی آغاز کرد.
متخصصان کاردرمانی که با عنوان کاردرمانگر نیز شناخته می شوند، ابتدا به بررسی مشکلات افرادی می پردازند که به دلایل ژنتیکی یا غیر ژنتیکی (که معمولا ناشی تاثیر گرفتن فرد از عوامل بیرونی و محیطی مانند حضور در جنگ، حضور در تصادفات یا حوادث طبیعی است) دچار انواع مشکلات حرکتی، جسمی، روانی و ذهنی شده اند و سپس سعی می کنند تا متناسب با مشکل، فرد را جهت بازیابی توانایی خود درمان کنند.
افرادی که تحصیل در رشته کاردرمانی را انتخاب می کنند، با مطالعه مباحثی چون آناتومی بدن، حرکت شناسی، روان پزشکی و مغز و اعصاب، ارتوپدی و روانشناسی و انواع راه های درمان و معالجه را برای افراد دارای مشکل به کار می گیرند. از جمله ویژگی های عمومی که یک کاردرمانگر خوب باید داشته باشد، اخلاق مداری، صبوری و انعطاف پذیری وی در مقابل انواع مراجعه کنندگان است. اما در کنار این ویژگی های عمومی باید از توانایی تجزیه و تحلیل درست مسائل، به روز رسانی و مطالعه مداوم روش های درمان جدید نیز برخوردار باشد.

در این پیوند استادیار دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مازندران گفت: کار درمانگران به افراد در هر سنی کمک می کنند تا بتوانند بر ناتوانی های ناشی از بیماری، پیری و یا تصادفات غلبه کنند و وظایف روزمره یا شغلی خود را انجام دهند.

دکتر مسعود غریب در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود:‌ همچنین این درمانگران تمام نیازهای جسمانی، روانی، اجتماعی فرد را شناسایی کرده و تلاش می کنند پشتیبانی کاملی از او به عمل بیاورند. این امر به بیماران و افراد دچار ناتوانی های جسمی و ذهنی کمک می کند تا بتوانند افق جدیدی را پیش روی خود ترسیم و زندگی جدیدی را آغاز کنند.

وی اظهار کرد: در سال ۱۳۴۱ از طرف سازمان جهانی بهداشت، ‌آموزش کاردرمانی برای نخستین بار در بیمارستان شفا یحیاییان تهران آغاز شد و پس از آن کاردرمانی که یکی از شاخه های علوم پزشکی در حوزه توانبخشی است در مقطع کارشناسی در دانشگاه علوم پزشکی ایران اقدام به پذیرش دانشجو کرد.

وی با بیان اینکه هم اکنون رشته کاردرمانی در مقطع کارشناسی در ۱۴ دانشگاه، کارشناسی ارشد در هفت و دکتری نیز در سه دانشگاه کشورمان اقدام به پذیرش دانشجو می کند، تصریح کرد: با توجه به اینکه کشورمان به سمت سالمندی در حرکت است، ‌ کاردرمانی می تواند در بسیاری از موارد به کمک فرد بیاد و آن را به استقلال برساند.

سابقه ۱۱ ساله کاردرمانی در مازندران

وی گفت: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مازندران برای نخستین بار در سال ۱۳۹۲ در رشته کاردرمانی اقدام به پذیرش دانشجو کرد و تاکنون در ۱۰ دوره نیز در مقطع کارشناسی اقدام به تربیت و آموزش دانشجویان کرده است.

کمبود کاردرمانگر در کشور

این استاد دانشگاه، کمبود نیروی کاردرمان را از جمله مشکلات اساسی عنوان کرد و با بیان اینکه شمار افرادی که به عنوان کاردرمانگر مشغول فعالیت هستند تنها نصف نیاز کشور را می توانند تامین کنند، تصریح کرد: هم اکنون بین پنج تا ۶ هزار نفر به عنوان کاردرمانگر در کشور مشغول فعالیت هستند و این در حالیست که تنها مشخصات چهار هزار و ۱۳۱ نفر در سازمان نظام پزشکی کشور به ثبت رسیده است که از این تعداد ۲ هزار و ۵۷۱ نفر زن و بقیه مرد هستند.

به گفته دکتر غریب، برابر آمارها، ‌به ازای هر یک میلیون نفر، یک کاردرمانگر در کشور وجود دارد و این در حالیست که در کشور های توسعه یافته به ازای هر یک میلیون نفر، ۱۰۰ نیروی کاردرمان مشغول فعالیت است که این امر خود بیانگر تعداد کم متخصصان این رشته است که برای رفع این مشکل نیز باید تدابیر ویژه اتخاذ شود.

کاردرمان محروم از خدمات بیمه‌ای

وی مغفول ماندن این رشته از شاخه های علوم پزشکی در حوزه توانبخشی از یک سو و تعداد کم نیروی کاردرمانگر در کشور باعث شده تا دفتر این بیمه از زیرپوشش قرار دادن آن خودداری کنند و با توجه به اینکه بسیاری از افرادی که به خدمات در این حوزه نیازمند هستند، از وضع مالی مناسبی نیز برخوردار نیستند، این امر مشکلات آنان را دوچندان کرده است.

نیاز به نیروی کاردرمان برای تامین نیازها
وی با بیان اینکه تعداد اندک کاردرمانگر در کشور و از جمله در مازندران نیز باعث شده تا پراکندگی آنان نیز در سطح استان به شکل مطلوبی نباشد، گفت: هم اکنون بیشترین تعداد کاردرمانگر با ۴۶ نفر مربوط به ساری است که از این تعداد ۲۸ نفر زن و بقیه نیز مردم هستند.

استادیار دانشگاه علوم پزشکی مازندران با عنوان اینکه پس از آن بابل با ۳۰، آمل با ۲۰ و قایم شهر با ۲۱ نیروی کاردرمان مشغول ارایه خدمت به بیماران نیازمند هستند، اظهار کرد: کمترین نیروی کاردرمان نیز با یک مرد و ۲ زن در جویبار و یک مرد و ۳ زن در بهشهر به ثبت رسیده است و پس از آن بابلسرو تنکابن هر کدام با هشت کاردرمانگر در جایگاه بعدی قرار دارند.

کاردرمانی ایران رتبه برتر خاورمیانه
دکتر غریب تاکید کرد که با توجه به تمام مشکلات و کمبودها، با این حال کاردرمانگران ایرانی در سطح خاورمیانه از سواد و دانش علمی بسیار بالاتری برخوردارند و حرف های زیادی برای گفتن دارند و مدارکی که دانشجویان این رشته از دانشگاه‌های کشورمان نیز دریافت می کنند یک مدرک بین‌المللی بوده که از جایگاه والایی نیز برخوردار است.