زباله‌های الکترونیک، پسماندی که محبوب زباله گردها نیست

به گزارش ایرنا، با نگاهی گذرا به پیرامون خود می توانیم نمونه های متعددی از زباله های الکترونیک را ببینیم، لامپ های سوخته، پنکه، سیم های برق، دستگاه فکس، سی دی ها و بقایای صفحه نمایشی نه چندان قدیمی که دیگر توان رقابت با انواع جدیدتر از خود را ندارد و گوشه ای افتاده تا جارو برقی از کار افتاده و دوربین های عکاسی قدیمی و گوشی هایی که هر چند تا همین چند سال قبل قابل استفاده بودند اما با رقبای هوشمند خود در حد اسباب بازی هم برای کودکان محبوب نیستند.

بنا بر آمارهای رسمی سالانه بیش از ۵۰ میلیون تن در جهان و در ایران نیز هر سال حدود ۲۰۰ هزار تن زباله الکترونیک تولید می شود، مدیریت بازیافت و دفع زباله ها همیشه یکی از مشکلات مدیریت شهری و محیط زیست هرجامعه ای است به خصوص در جوامع امروز که مصرف گرایی نه فقط از رفع نیازها فراتر رفته بلکه به نوعی تمایز طبقاتی و حتی سبک زندگی تبدیل شده است.

علاوه بر این در نظر داشته باشیم که با وجود زندگی در عصر اطلاعات ما به تجهیزات و وسایل الکترونیکی نیاز داریم که بتوانند نیاز ما در این عصر را برآورده کنند، در این نوع تجهیزات معمولا منابع و موادی بکار می رود که به راحتی قابل بازیافت نیستند و حتی در صورت دفع نامناسب می توانند مواد و گازهایی را متصاعد نمایند که برای سلامتی انسانها و محیط زیست بسیار خطرناک باشد.

بنابراین در اینجا ما با زباله های الکترونیکی مواجه هستیم که معمولا هم میزان آنها در حال افزایش است و هم شیوه بازیافت آنها به تکنولوژی های خاصی نیاز دارد که در دسترس همه کشورها و یا جوامع نیست، کشورهای مختلف در خصوص مدیریت پسماندهای الکترونیک شیوه های مختلفی دارند که از طیف هیچ برنامه ای نداشتن و رها شدن تا برنامه های اصولی و امیدوار کننده از جمله استخراج طلا از این زباله ها را در برمی گیرد.

اما آنچه در خصوص زباله های الکترونیک واقعیت ملموس تری دارد این است که با سرعت بالای رشد تکنولوژی ها، تاریخ مصرف آنها هم کوتاه تر می شود و برای قدیمی به حساب آمدن یک وسیله الکترونیک چندان نیاز به گذر زمان نیست و زودتر از مد خارج شده و افراد سراغ مدل های جدیدتر می روند و همین سرعت تولید زباله های الکترونیک را بیشتر می کند.

تولید سالانه ۲۰۰ هزار تن زباله الکترونیک در کشور

عضو هیات علمی دانشگاه آیت الله بروجردی در این باره در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: براساس آمارهای جهانی، سالانه بیش از ۵۰ میلیون تن زباله الکترونیک تولید می‌شود، در ایران نیز آمارهای رسمی نشان می‌دهند که هر سال نزدیک به ۲۰۰ هزار تن زباله الکترونیک تولید می‌شود.

علیرضا دولت آبادی با اشاره به وضعیت استان لرستان و شهرستان بروجرد ادامه داد: آمار دقیقی برای تولید زباله‌های الکترونیک در بروجرد در دسترس نیست، اما با توجه به روند جهانی، به‌ ویژه با توجه به افزایش استفاده از دستگاه‌های الکترونیک، می‌توان تخمین زد که این شهرستان نیز سهم قابل توجهی از تولید این نوع زباله‌ دارد.

وی در خصوص مسوولیت شهروندان عادی در مدیریت زباله‌های الکترونیک، بیان کرد: شهروندان باید در جمع‌آوری و تفکیک زباله‌های الکترونیک نقش فعالی ایفا کنند، تحویل این نوع زباله‌ها به مراکز بازیافت یا استفاده از برنامه‌های بازگشتی شرکت‌های تولیدکننده یکی از راه‌های ساده برای کاهش اثرات منفی این زباله‌ها است.

مدیر گروه آموزشی مهندسی برق دانشگاه آیت الله بروجردی درباره انواع خطرناک‌تر زباله‌های الکترونیک تاکید کرد: باتری‌های لیتیوم - یونی، وسایل حاوی فلزات سنگین مانند جیوه و سرب، قطعات الکترونیک حاوی مواد سمی، از خطرناک‌ترین بخش‌های زباله‌های الکترونیک به شمار می‌آیند، این مواد به‌خصوص در صورت دفع نادرست، می‌توانند به آب‌های زیرزمینی نشت کرده و تأثیرات جبران‌ناپذیری بر سلامت انسان داشته باشند.

دولت‌آبادی با اشاره به مسئله کم‌توجهی عمومی به زباله‌های الکترونیک ادامه داد: با وجود اینکه استفاده از وسایل الکترونیک روزبه‌روز بیشتر می‌شود، توجه به مدیریت زباله‌های الکترونیک بسیار کمتر از حد انتظار است، این مسئله باید به‌عنوان یک چالش زیست‌محیطی و بهداشتی جدی مورد توجه قرار گیرد و رسانه‌ها، نهادهای دولتی و دانشگاه‌ها باید برای افزایش آگاهی عمومی در این زمینه تلاش بیشتری کنند.

پسماندهای های الکترونیک با اینکه در اطراف همه ما وجود دارند و گاه با اینکه استفاده ای از آنها نمی شود اما توان دل کندن از آنها هم وجود ندارد و تا مدت ها بقایای آنها در گوشه ای نگهداری می شود اما در واقع تا زمانی که راهکار بازیافت آنها عملیاتی نشود کاربردی نخواهند داشت و به عبارتی در شمار پسماندها هستند حتی اگر روزانه به عنوان زباله جمع آوری نشوند.

در بروجرد بنا بر گفته مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری بروجرد، در مجموع حدود ۲۵۰ تن زباله به صورت روزانه در شهرستان و در شهر بروجرد نیز روزانه ۲۰۰ تن زباله تولید می‌شود که دربرگیرنده انواع زباله است و در مناسبت‌های مختلف میزان تولید زباله تا پنج برابر هم می رسد.

به عبارتی روشن تر موضوع تفکیک زباله و مشخص کردن سهم هر بخش از این زباله ها در برخی شهرها هنوز اعمال نمی شود و چندان با دقت نمی توان گفت میزان تولید زباله الکترونیک در یک بازه زمانی مشخص در مکانی مشخص چقدر است.

تحول صنعتی و تغییر در انواع زباله ها

تحول جوامع از شکل صنعتی به جامعه اطلاعاتی نوع زباله ها را هم تغییر داده بسیاری از تجهیزات برقی در گذشته شامل عناصر مکانیکی بودند که از فلزاتی مانند آهن، مس و یا دیگر فلزات و حتی پلاستیک تشکیل شده بود که در صورت خرابی می توانست قابل تعمیر باشند و یا در صورت از کار افتادگی عناصر آن قابل بازیافت بود.

فعال محیط زیست می گوید: در تجهیزات امروز معمولا همه کارکردها در داخل یک تراشه های الکترونیکی و یا پکیج ها یا بردهایی از مدارهای الکترونیکی گذاشته شده که در صورت ایجاد مشکل کمتر قابل تعمیر بوده و نیاز به جایگزین کردن کامل مدار الکترونیکی وجود دارد.

سهیل سرمدی افزود: همین نکته باعث شده که میزان زباله های الکترونیکی بسیار افزایش یابد، به خصوص اینکه برخلاف گذشته کیفیت ساخت خیلی از این مدارها الکترونیکی هم پایین آمده و زودتر نیز دچار مشکل می شود، در عین حال باید در نظر داشته باشیم که در این تجهیزات الکترونیکی مواد خاصی مانند جیوه، کادمیوم و سرب و ارسنیک و حتی طلا بکار رفته که برای محیط زیست سمی و کشنده است.

وی بیان کرد: علاوه بر این تجهیزات الکترونیکی با توجه به سرعت بالای رشد تکنولوژی ها زودتر از مد افتاده و افراد نیاز دارند که نوع جدیدتری از این تجهیزات را خریداری نموده و مدل های قدیمی را کنار بگذارند این تغیر سریع تکنولوژی و یا حتی مد باعث شده که بسیاری از وسایل الکترونیکی با وجود اینکه نیازهای افراد را برآورده می کنند گاهی به خاطر مد اجتماعی یا همخوانی نداشتن با سیستم های نرم افزاری و الکترونیکی به اجبار کنار گذاشته می شوند.

این فعال محیط زیست اضافه کرد: همین باعث شده که میزان زباله های الکترونیکی بسیار بالا رفته و از طرفی دیگر مدیریت شهری قادر به بازیافت مناسب این تجهیزات نیستند و با وجود اینکه این زباله ها ارزش زیادی هم دارند وارد چرخه دفع معمولی زباله ها شده و حتی اگر محیط زیست را آلوده نکند تنها جای زیادی را اشغال نموده و فاقد کارایی اقتصادی لازم هستند.

بازیافت زباله های الکترونیک و رویکرد جوامع مختلف

سرمدی با بیان اینکه در مورد سیستم بازیافت این نوع زباله ها در کشورهای مختلف روش های بسیاری وجود دارد، گفت: برخی شرکت ها مشتریان خود را تشویق می کنند که وسایل دست دوم یا از کار افتاده خود را تحویل نمایندگی های این شرکت داده و از نوعی تخفیف بهره مند شده و بعد از بازگرداندن آنها به شرکت اصلی خود، قطعات مفید یا مواد قابل بازیافت آنها را استخراج می کنند تا جایی که این چرخه زباله می تواند از پایین ترین حلقه توزیع تا شرکت سازنده ادامه داشته و بسیاری از تجهیزات به شرکت اصلی قابل برگشت باشد.

این فعال و پژوهشگر محیط زیست ادامه داد: در روش دیگری از مدیریت بازیافت، تمام زباله های الکترونیکی در هر کشور توسط واسطه های توزیع جمع آوری شده و به کشوری که دارای تکنولوژی پیشرفته بازیافت و استخراج مواد اولیه می باشند، منتقل می شود، این روش در صورتی کارایی دارد که نوع تکنولوژی قابل بازیافت بتواند به صورت اقتصادی عمل نموده و قابلیت استخراج موارد ارزشمند را از عناصر غیر مفید داشته باشد، به خصوص در تجهیزاتی که عناصر گران قیمت مانند طلا وجود دارد، بازیافت مهمتر جلوه می کند.

وی یادآور شد: با توجه به روند روبه رشد ازدیاد زباله های الکترونیک ضرورت دارد هم در سطح کلان و هم در سطح خرد نسبت به کنترل این وضعیت و یا بازیافت این زباله ها سیاست های موثری اتخاذ شود، این سیاست ها هم باید شامل کند کردن فرایند تولید زباله الکترونیکی با استفاده از ابزارهای مالی، مالیاتی، آموزش و فرهنگ سازی جامعه در جهت استفاده بهینه از تجهیزات الکترونیکی و شیوه بازیافت زباله ها باشد.

این فعال محیط زیست اظهار کرد: به طوری که بتوان از مصرف کنندگان تکنولوژی های جدیدتر مالیات بیشتری اخذ کرد و از این مالیات ها در جهت آموزش جامعه و اقدامات فرهنگی و اجتماعی استفاده نمود تا بتوان از مصرف گرایی و مدگرایی افراطی در جامعه جلوگیری کرد و یا با دادن نوعی یارانه به سیستم جمع آوری و ارزشمند کردن این نوع زباله ها، سیستم های رسمی و غیر رسمی جمع آوری زباله و ضایعاتی ها را به سمت جمع آوری این زباله ها سوق داد.

سرمدی بیان کرد: علاوه بر این در سطح اداری و سازمانی می توان در مناطق شهری و روستایی نیز مراکزی برای تفکیک و جمع آوری زباله های الکترونیکی مشخص کرد، تا شهروندان بتوانند این نوع زباله را به این مراکز تحویل داده و از آنجا به مراکز بازیافت و یا دفع زباله ها ارسال شوند.

وی ادامه داد: جمع آوری این نوع زباله ها باید از این جهت ترویج داده شود که هم از مخلوط شدن آنها با دیگر انواع زباله و تولید گازهای سمی و آلودگی محیط زیست و خاک جلوگیری شود و از طرف دیگر منابع ارزشمندی که می تواند قابل بازیافت و یا استفاده مجدد باشد، بدون هیچ گونه استفاده ای در زیر خاک مدفون نشود.

از میزان تولید و بازیافت زباله‌های الکترونیک و الکتریکی در کشور اطلاع دقیقی وجود ندارد رقم ۲۰۰ هزار تن بیان می شود که این رقم با سرعت بالای تولید زباله های الکترونیک در حال تغییر است. بنا بر گزارش اتاق بازرگانی تهران سالانه حدود ۴۰۰ هزار تن زباله الکترونیکی در کشور تولید می‌شود که اگر به‌ درستی جمع‌آوری و بازیافت شود، می‌تواند ارزش اقتصادی قابل توجهی ایجاد کند.