به گزارش ایرنا، گرامی‌داشت برخی از آیین‌ها و آداب رسوم در فرهنگ و سنن هر قومی ریشه تاریخی و فرهنگی دارد و جلوه‌هایی از باورهایی ارزشمند و کهن فرهنگ ملت‌ها را به نمایش می‌گذارد.
این آیین‌ها و سنت‌ها، هویت فرهنگی و تاریخی جامعه را به نمایش می‌گذارد که قدمت برخی از آنها هزاران سال است از جمله طولانی‌ترین شب سال که به گفته برخی از محققان و مورخان به هفت هزار سال پیش می‌رسد.
جشن یلدا یکی از اصیل ترین و ارزشمندترین آموزه‌های سنتی در باورهای ایرانیان باستان است که حامل نمایش دقیق و ماندگاری از غنای فرهنگ و آداب و سنن ایرانیان است.
یلدا و شب چله چیست؟
رییس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری در همین پیوند در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: "شب چله" یا آنچه در عرف امروزی به آن شب یلدا گفته می‌شود یکی از جشن‌های مهم ما ایرانیان است که با گاه‌شمار و تقویم زمستانه پیوند دارد و از دیرباز کشاورزان و دامداران متناسب با این گاه‌شمار فعالیت‌های خود را تنظیم می‌کردند.
عباس قنبری عدیوی ادامه داد: این مساله در فرهنگ ایرانی زمان از اهمیت بالایی برخوردار است و به سبب اهمیت موضوع مردم استان برش‌هایی از شبانه‌روز، هفته و ماه را برای فعالیت‌های خود به ویژه در حوزه کشاورزی تعیین می‌کردند و روزهای سال به برش‌های ۴۵ روز، ۶۰ روز و ۷۰ روز تقسیم می‌شد این موضوعی است که برای نسل‌های جدید غریب و بیگانه است.
این پژوهشگر فرهنگ عامه به باورهای مردم کشور از جمله این استان در فصل زمستان و ارتباط آن با شب یلدا اشاره کرد و گفت: یکی از مهمترین باورهای مردم در فصل زمستان که نیاکان ما معیشت و زندگی خود را برای اساس آن منطبق می‌کردند داستان "ننه سرما" است که در فرهنگ مردم استان ما به آن "دالو" گفته می‌شود و فصل زمستان را به آن تشبیه می‌کردند.
قنبری ادامه داد: زمستان را به 《ننه سرما》 تشبیه می‌کردند چرا که گیسوان سفید ننه سرما را نماد برف می‌دانستند و اینکه ننه سرما دوست داشت همیشه زمستان باشد چرا که در فصل زمستان گله وی که در برخی نقاط کشور شتر و در استان ما گوسفند بود در این فصل می‌توانست زاد و ولد و جفت‌گیری کند.
وی تصریح کرد: ننه سرما ۲ پسر به نام‌های احمد و محمد (استعاره‌ای از ماه‌های دی و بهمن) داشت که وظیفه مراقبت از این گله را داشتند و در این میان همواره ننه سرما برای محافظت از گله خود در نبرد با زمین بود و این نبرد به شکل حماسی در داستان‌ها و اساطیر به اشکال مختلف تعریف شده است و در باور پیشینیان نحوه نبرد ننه‌سرما با زمین تعیین‌کننده دوره ترسالی یا خشکسالی بود به این صورت که ننه سرما با پرتاب هیزم‌های آتشین به سمت زمین صحنه‌هایی از نبرد را شکل می‌داد که اگر این هیزم‌های آتشین را در زمین‌های خشک پرتاب می‌کرد سال بعد خشکسالی می‌شد و اگر در آب و دریا می‌انداخت در سال آینده ترسالی شکل می‌گرفت.
رییس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری به باور 《چله بزرگه》 و 《چله کوچیکه》 در فرهنگ مردم این استان نیز اشاره کرد و گفت: مردم استان در گذشته ۲ ماه زمستان را به ۲ بخش تقسیم می‌کردند که از اول دی تا ۱۰ بهمن را با عنوان چله بزرگ و از ۱۰ بهمن تا ۳۰ بهمن را با عنوان چله کوچک نامگذاری می‌کردند.
قنبری با بیان اینکه چله کوچک از چله بزرگ سردتر بود و چون تعداد روزهای آن نصف چله بزرگ بود با عنوان چله کوچک از آن یاد می‌کردند اظهار داشت: غروب آخرین روز چله بزرگ یعنی ۱۰ بهمن را جشن سده می‌گرفتند.
وی با بیان اینکه در گذشته، شروع سال از اول دی (شب چله) آغاز می‌شد تصریح کرد: شب چله طولانی‌ترین شب سال بود اما از روز بعد از آن روزهای شروع به بلند شدن می‌کرد و از همین رو نخستین روز دی‌ماه را زمان زایش خورشید می‌دانستند و شب چله را به همین منظور جشن می‌گرفتند.
قنبری با بیان اینکه یلدا به معنای تولد و زایش است افزود: در باور گذشتگان خورشید نماد زایش و گرما و نور است و برای باغداران و کشاورزان از اهمیت بالایی برخوردار بود و اینکه مردم از اوج سرما عبور کرده و با طولانی شدن روز شرایط برای کسب و کار فراهم می‌شد.
وی با بیان اینکه مردم استان چهار روز آخر چله بزرگه ( ۶ تا ۱۰ بهمن ) و چهار روز اول چله کوچیکه ( ۱۰ تا ۱۴ بهمن) را به عنوان 《چهار/چهار》 می‌شناختند و معتقد بودند در این زمان سرمای شدیدی زمین را فرا می‌گیرد اضافه کرد: در فرهنگ ایلات و عشایر استان به سرمای این فاصله زمانی "لُهر کورکورک" گفته می‌شود که اگر چه سرمای شدید و استخوان‌سوزی به شمار می‌رفت اما برای کشاورزان و باغداران خوب بود چرا که در این مدت درختان در خواب زمستانی قرار داشتند و پس از آن با مساعد شدن هوا جوانه می‌زدند و بارور می‌شدند اما اگر این سرما پس از چهار/ چهار (۴/۴) تداوم داشت یا کم و زیاد می‌شد به باغات و کشاورزی مردم خسارت وارد می‌شد.
این پژوهشگر فولکلور ایران به اصطلاح دیگر در باور مردم استان چهارمحال و بختیاری اشاره کرد و گفت: مردم استان از اول اسفند تا دهم همین ماه را با عنوان شَشِه دالو (۶ روزه ننه سرما) یاد می‌کنند و معتقدند در این بازه زمانی هوا بسیار سرد می‌شود و تلاش‌های آخر خود را برای حفظ سرما بر روی زمین انجام می‌دهد.
قنبری افزود: کشاورزان استان در گذشته قبل از آغاز فصل بهار ۱۲ بذر از غلات را روی ۱۲ خشت خام سبز می‌کردند تا بفهمند با توجه به شرایط آب و هوایی کشت کدام بذر باروری بهتری دارد و سبزه انداختن در نوروز هم به نوعی با این رسم مردم استان پیوند خورده است.
وی با بیان اینکه اول دی در باور گذشتگان غلبه روشنایی بر تاریکی است تصریح کرد: در تقویم سیستانی دی‌ماه نخستین ماه سال بود و به آن 《کریس》 می‌گفتند و جشن 《کریسمس 》غربی‌ها نیز برگرفته‌ای از این گاه‌شمار ما ایرانیان است اما پس از آن جمشید نوروز و نخستین ماه از فصل بهار را اول سال جدید تعیین کرد.
قنبری با بیان اینکه رنگ سرخ که به نمادی از یلدا تبدیل شده است را برگرفته از طلوع آفتاب نخستین روز از دی ماه عنوان کرد و گفت: نیاکان ما از پیش از اسلام گرمی را نشانه زایش خورشید می‌دانستند.
آدابی که همچنان مردم استان در شب یلدا اجرا می‌کنند؟
رییس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری یکی از مهمترین آداب و رسوم مردم استان در شب یلدا را دورهم‌نشینی و خواندن شاهنامه عنوان کرد و گفت: علاوه‌بر شاهنامه، حافظ، خیام و خسرو و شیرین خوانی نیز در بین ایل بختیاری رواج زیادی دارد.
قنبری با تاکید بر حفظ آداب و رسوم باقی مانده از شب یلدا آن را عامل برای پیوند خانواده‌ها عنوان کرد و گفت: مهمترین فلسفه شب چله جشن گرفتن به منظور پیروزی روشنایی بر تاریکی است و چه خوب است که در این زمان همه اعضای خانواده دور هم باشند و با مودت و همدلی آن را جشن بگیرند.
آش کشک مهمترین غذای مردم استان در شب چله
یک کارشناس فرهنگی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا یکی از مهمترین آداب و رسوم مردم استان در شب چله را طبخ آش کشک عنوان کرد و گفت: این غذا از گذشته در بین مردم استان رواج داشته و تاکنون نیز حفظ شده است.
مژگان کاووسی افزود: تنقلاتی نظر گردو و بادام، کشکمش و نخودچی، لبو، میوه‌های خشک و تخمه کدو زینت‌بخش سفره مردم استان در شب چله است.
وی تصریح کرد: در گذشته مردم استان با راه‌اندازی کرسی همگی دور آن جمع می‌شدند و شنوای شعرخوانی و قصه‌گویی بزرگترها بودند اما با امروزی شدن خانه‌ها اکنون در کمتر خانه‌ای کرسی وجود دارد.
این کارشناس فرهنگی یادآور شد: در گذشته رسم بود که اعضای خانواده دورهمی خود در شب چله را تا طلوع آفتاب ادامه می‌دادند و امروز هم برخی خانواده‌ها به این موضوع مقید هستند و شب‌نشینی خود را تا مشاهده طلوع آفتاب پس از سپری کردن طولانی‌ترین شب سال ادامه می‌دهند.
قصه ننه سرما رایج‌ترین قصه کودکانه در شب یلدا
این قصه‌گوی پیشکسوت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان افزود: مهمترین قصه‌ای که در شب یلدا برای اعضای خانواده به ویژه کودکان گفته می‌شود، قصه ننه سرماست.
کاووسی افزود: اشعار متعددی در باورها و قصه‌هایی که از گذشته برای ما بر جای مانده وجود دارد به طوریکه مردم در روزهای سرد زمستان اشعاری نظیر 《اهمن و بهمن آرد کن صد من، روغن بیار ۱۰ مَن، هیزم بکن خرمن، عهده همه با من》 به نقل از ننه سرما را می‌خواندند.
وی یادآور شد: پنج روز آخر زمستان در اصطلاح مردم استان با عنوان "پیر کُش" نامگذاری شده به این صورت که هوا گاهی آفتابی و گاهی خیلی سرد است و بارش تگرگ و برف یکی از ویژگی‌های این دوره زمانی است و به باور مردم گردنبند مروارید ننه سرما پاره شده و مهره‌های آن روی زمین می‌ریزد و به این شکل ننه سرما تا قبل از فصل بهار از دنیا می‌رود و نمی‌تواند بابا بهار را ببیند.
به گزارش ایرنا، یلدا بلندترین شب سال است که در پی بلندتر شدن طول روزها در نیم کره شمالی که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود.
یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود.
چهارمحال و بختیاری ۱۲ شهرستان با بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارد که بخشی از آداب هنوز در تعدادی از روستاها برگزار می‌شود.
نظر شما