چالش‌ها و بدسلیقگی‌ها در مسیر ثبت جهانی «تاریخانه» + فیلم

به گزارش خبرنگار ایرنا، مسجد «تاریخانه» یا چهلستون در جنوب شرقی دامغان در استان سمنان، یکی از نخستین مساجد ایران و جزو قدیمی ترین بناهای پس از اسلام است که قدمت ساخت آن را بین سال ۱۳۰ تا ۱۷۰ هجری قمری دانسته‌اند.

ثبت جهانی این بنای تاریخی بی‌نظیر و کهن، طی چند سال اخیر در دست پیگیری بود و تاکنون چندین خبر ضد و نقیض از تایید مجموعه برای ثبت پس از رفع موانع موجود منتشر شده است و شرایط باید هر چه زودتر برای ثبت آن فراهم شود.

بنای تاریخی و مذهبی مسجد تاریخانه با معماری بی‌نظیر، هویت و نشان شهر دامغان استان سمنان است که باید به عنوان گنجینه ای باارزش برای نسل‌های آینده حفظ و حراست شود.

ثبت تاریخانه در فهرست آثار جهانی در حفظ این اثر ارزشمند موثر است و نشست برای ثبت جهانی این بنای ارزشمند در فهرست میراث جهان اسلام به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های یونسکو تا پایان تابستان امسال برگزار می‌شود. از سوی دیگر، تلاش مسوولان در ارایه پرونده کامل و بدون نقص، در ثبت جهانی در فهرست آثار جهان اسلام سرنوشت‌ساز است.

آیسسکو (ISESCO) سازمان اسلامی آموزشی علمی و فرهنگی برای شناسایی، معرفی و حفاظت بهتر میراث جهان اسلام چندسالی است که در حال تدوین فهرستی از آثار شاخص فرهنگی و تاریخی جهان اسلام است. این فهرست به جهان اسلام اختصاص دارد و غیر از فهرست میراث جهانی یونسکو است و ثبت مسجد تاریخانه دامغان در این فهرست دستاوردی ارزشمند در رونق گردشگری، تبلیغ فرهنگ ایرانی و اسلامی و حفظ و حراست از اصالت و هویت به شمار می‌رود.

ظرفیت ثبت جهانی «تاریخانه» دامغان

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دامغان در گفت و گو با ایرنا، بیان کرد: مسجد تاریخانه به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و ارزشمندترین مساجد ایران، از اهمیت تاریخی و معماری بسیار بالایی برخوردار است و حفاظت از حریم این بنای ارزشمند، نه تنها برای حفظ هویت تاریخی دامغان بلکه برای تمام ایران و جهان اسلام امری ضروری است.

مجتبی اکبرپور ادامه داد: مسجد تاریخانه دامغان ظرفیت ثبت جهانی دارد و حفظ حریم آن، گامی مهم در جهت تحقق این هدف است که طبق گفته مدیر پرونده ثبت، یکی از مهم‌ترین پرونده‌های ایران در ۵۰ سال گذشته است.

وی با اشاره به اقدامات مختلفی برای مناسب‌سازی حریم مسجد تاریخانه دامغان تاکنون، ادامه داد: تعیین حدود دقیق حریم یکی از مهمترین معیارها است که با مطالعات و بررسی‌های کارشناسی، حدود دقیق حریم مسجد مشخص شد و محدودیت ساخت و ساز در حریم مسجد، برای ارتفاع ساختمان‌ها و نوع کاربری‌ها اعمال شده است، اما با وجود این اقدام‌ها، همچنان چالش‌هایی در زمینه حفاظت از حریم مسجد تاریخانه وجود دارد.

اکبرپور به دلایل لزوم ثبت جهانی این مسجد تاریخی اشاره کرد و گفت: تاریخانه دامغان یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران و جهان اسلام محسوب می‌شود که قدمت آن به قرن دوم هجری قمری می‌رسد. معماری این مسجد ترکیبی از سبک‌های معماری ساسانی و اسلامی است و دارای ویژگی‌های معماری منحصر به فرد در مسجد و مناره است.

وی تصریح کرد: این مسجد به عنوان یکی از اولین مراکز اسلامی در ایران، نقش مهمی در گسترش اسلام و فرهنگ اسلامی در منطقه داشته است و در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای ثبت جهانی آن و مکاتبات و رایزنی‌های مختلف انجام شد.

تاریخانه نماد فرهنگ و تاریخ دامغان

اکبرپور با بیان اینکه تاریخانه دامغان با مصوبه شورای فرهنگ عمومی به‌عنوان نماد این شهر تعیین‌شد، گفت: بررسی و تهیه پرونده ثبت جهانی این بنا از سال ۱۴۰۰ و پس از طرح موضوع ثبت مساجد ایرانی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آغاز شد و امسال نیز تلاش‌ها به‌صورت جدی‌تر برای ثبت این مجموعه ارزشمند در حال پیگیری است.

وی ادامه داد: مطالعات اولیه روی این پرونده آغازشد، اما کار میدانی شروع نشده است. این مساله با توجه به اهمیت و زمان‌بربودن کار میدانی، نیازمند اعتبار مناسب و همکاری واحدهای استانی و دیگر دستگاه‌ها است.

اکبرپور خاطرنشان کرد: نام مسجد تاریخانه دامغان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نامزدهای نهایی پرونده ثبت جهانی مساجد ایرانی مطرح‌ است و آغاز کار میدانی، نقش ساختار مدیریت شهری و توجه مردم را در تسهیل امر ثبت، بیش‌ از پیش نمایان می‌کند.

این مسوول تاکید کرد: مدیریت شهری و مردم می‌توانند دستاورد بزرگی برای ایران، استان سمنان و شهرستان دامغان محسوب شود و می‌تواند به عنوان یک نقطه عطف در معرفی این اثر تاریخی به جهانیان تلقی شود.

بازدید هشت هزار نفر از تاریخانه

رییس میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دامغان بیان کرد: از ابتدای امسال تاکنون طی ۹ ماه، حدود هشت هزار نفر از مجموعه تاریخانه بازدید کردند که از این تعداد، حدود ۵۰۰ نفر گردشگر خارجی بودند.

وی به برنامه‌های پانزدهم دی روز تاریخانه در دامغان اشاره کرد و گفت: برنامه دامغان‌گردی با همکاری تشکل‌های مردم‌نهاد، و برپایی نمایشگاه عکس میراث ماندگار با همکاری انجمن علمی جغرافیای دامغان، از برنامه های این روز بزرگ است.

درک عمیق از تاریخانه دامغان، لازمه معرفی بهتر مجموعه

وی افزود: انجام تحقیقات جامع و شناسایی ارزش‌های منحصر به فرد مسجد و تولید محتوا، از عوامل مهمی است که می‌تواند در برندسازی این مجموعه موثر باشد.

اکبرپور ادامه داد: نامگذاری خیابان روبه‌روی مسجد به نام تاریخانه، تولید و عرضه سوغات و صنایع دستی با الهام از این بنا، طراحی و ارائه تورهای گردشگری تخصصی برای بازدید از تاریخانه و سایر جاذبه‌های تاریخی دامغان، ایجاد فروشگاه‌های صنایع دستی، ایجاد کافه و رستوران با طراحی سنتی و الهام از تاریخانه، ارائه برنامه‌های آموزشی برای جوامع محلی و دانش‌آموزان به منظور آشنایی با اهمیت حفظ میراث فرهنگی و مسجد تاریخانه و برگزاری رویدادهای فرهنگی، هنری و آموزشی مرتبط با تاریخانه مانند کنفرانس‌ها، کارگاه‌ها، نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها، از دیگر برنامه‌های لازم برای معرفی بهتر مجموعه به سایرین است.

ساخت‌وساز غیرمجاز، مشاغل غیرمرتبط و سنگفرش نامناسب در حریم تاریخانه

مدیرعامل سازمان مردم‌نهاد خانه تسنیم دامغان هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: این مجموعه در طول سال همواره نسبت به اطلاع رسانی و مقابله با عوامل مانع ثبت جهانی این اثر ارزشمند اقدام کرده است که ساخت و ساز غیرمجاز در مجاورت حریم تاریخانه، وجود مشاغل غیرمرتبط در جوار تاریخانه، جمع آوری و تکمیل اطلاعات ثبت جهان اسلام تاریخانه و ارائه آن جهت تسریع در روند ثبت از جمله این اقدامات بوده است.

حمیدرضا نیک‌نامی به برنامه های خانه تسنیم برای روز تاریخانه اشاره کرد و گفت: تلاش برای حضور نیروهای متخصص به ویژه دکتر وطن دوست، مسئول پرونده ثبت جهانی مساجد ایرانی، با هدف بررسی موانع ثبت جهانی مسجد با همراهی یک تیم متخصص به منظور ارزیابی موانع ثبت جهانی تاریخانه برای این ایام در دستور کار بوده است که این تیم به زودی در دامغان حضور می‌یابند.

وی ادامه داد: برگزاری پیاده‌روی دامغان‌گردی از مبدا تاریخانه یکی دیگر از دیگر برنامه‌های این سازمان مردم نهاد است که در شناسایی و معرفی آثار فاخر دامغان است.

نیک‌نامی اظهار داشت: آموزش راهنمایان گردشگردی و توانمندسازی آن‌ها به منظور آسان‌ترکردن ارتباط با مخاطبان این حوزه و انتقال اطلاعات مرتبط به گردشگران همواره در دستور کار بوده است و در آینده نزدیک نیز پایگاه اینترنتی جهت ثبت و درج اطلاعات کامل آثار و ابنیه تاریخی دامغان راه اندازی می‌شود که بدون شک این اطلاعات کمک شایانی به شناسایی آثار تاریخی دامغان خواهد کرد.

وی اضافه کرد: طرح نورپردازی تاریخانه توسط خانه تسنیم و با کمک یک تیم داوطلب متخصص از تهران شامل شهروندان دامغانی تهیه شده و در حال نهایی شدن است. امیدواریم اداره کل میراث فرهنگی سمنان پس از ارائه طرح، نسبت به اجرای نورپردازی اقدام کند.

نیک‌نامی تصریح کرد: اجرای سنگفرش نامناسب در مقابل این بنای تاریخی یکی از موارد مهمی بود که نامناسب‌بودن این مساله به مسوولان مربوطه اطلاع‌رسانی شد و شنیده‌ها حاکی از این است که این سنگفرش جمع‌آوری و دوباره طرح به صورت اصولی اجرا می‌شود.

تناقض فضای نامانوس اطراف تاریخانه با هویت این بنای تاریخی

نیک‌نامی با اشاره به اینکه حریم آثار تاریخی در قوانین مرتبط معین شده است و رعایت آن تکلیف است، بیان کرد: آزادسازی حریم آثار تاریخی باید توسط نهادهای مربوطه در دستور کار قرار گیرد و به مرور اجرایی شود. این اقدام باید با حذف مجموعه‌های غیرمرتبط و نامانوس با فضای تاریخی ابنیه‌های تاریخی آغاز شود.

وی با بیان اینکه آزادسازی حریم باید به گونه ای انجام شود که بنای تاریخی مرکز توجه قرار گیرد، افزود: در اطراف تاریخانه، از جهت بصری موانع زیادی وجود دارد که باید به مرور حذف شود از جمله بناهای غیرمجاز و غیرمرتبط، سیم‌ها و تیرهای برق، مشاغل و حرفه‌هایی که در نزدیکی مجموعه است و با فضا در تعارض کامل قرار دارند.

نیک‌نامی به طرح ساماندهی ورودی تاریخانه اشاره کرد و گفت: نصب تابلوی راهنمای مناسب در ورودی و اقداماتی مشابه در مجموعه می‌تواند در معرفی این اثر فاخر کمک شایانی باشد.

معرفی تاریخانه با تغییر نام خیابان و طراحی لوگو

این فعال فرهنگی خاطرنشان کرد: سال ۱۳۹۶ فراخوانی جهت ارائه یک لوگو مرتبط با تاریخانه ارایه شد و شرکت‌کنندگان آثار خود را ارسال کردند. پس از ارزیابی، لوگو استاد داریوش مختاری از بین آثار ارسالی انتخاب و به عنوان نماد معرفی شد.

وی افزود: فرآیند لازم برای نشان دادن ارزش واقعی تاریخانه به عموم مردم، شایسته این بنای فاخر نیست و این بنا تاکنون در جایگاه واقعی خود به مخاطبان معرفی نشده است، زیرا تاریخانه باید با این پیشینه و ارزش تاریخی، کانون توجه قرار گیرد.

وی ادامه داد: معرفی تاریخانه به میهمانان و دعوت به بازدید از آن، پیگیری و مطالبه‌گری برای جلوگیری از آسیب به حریم و رفع موانع ثبت جهانی از جمله اقداماتی است که مردم می‌توانند در جهت معرفی بهتر تاریخانه انجام دهند.

وی به نقش مسئولان اشاره کرد و افزود: تغییر نام خیابان و مزین کردن آن به نام تاریخانه که سال ۱۳۹۷ در دستور کار قرار گرفته بود، از سوی شهرداری و شورای اسلامی شهر دامغان، پیگیری و صدور احکام قاطع در پرونده های تخلفات ساختمانی که منجر به آسیب به حریم آثار تاریخی شد و تکلیف قانونی کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری است، استفاده از لوگو و تصاویر تاریخانه در ادارات، از مواردی است که مسوولان می‌توانند در این زمینه ایفای نقش کنند.

مدیرعامل خانه تسنیم دامغان گفت: از اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی انتظار می‌رود تا حذف موانع ثبت جهانی، آزادسازی حریم، نصب تابلوی راهنما، برنامه‌ریزی جهت بازبودن درِ مجموعه در طول روز به منظور بازدید گردشگران و علاقه‌مندان را در دستور کار قرار دهد.

درنظرگرفتن اتوبوس گردشگری در دامغان

رییس شورای اسلامی شهر دامغان به ایرنا گفت: با توجه به جایگاه آثار تاریخی در دامغان و رونق گردشگری، اتوبوس ویژه بازدید توسط مجموعه شورا و شهرداری در نظر گرفته شده است که در حال حاضر، با شکل وشمایل خاص در حال آماده‌سازی است تا در آینده نزدیک به صورت ویژه و مخصوص برای گردش شهری مورد استفاده قرار گیرد.

حسین اقبالیه بیان کرد: مجموعه شورای اسلامی شهر و شهرداری دامغان برای معرفی این اثر و آثار مشابه دیگر در سال گذشته، طرح بازدید میدانی نوجوانان و جوانان را ساماندهی کردند و حدود ۱۲ هزار نفر با همکاری میراث فرهنگی از مجموعه های تاریخی شهر و مجموعه تاریخانه بازدید داشتند.

نقش مدیریت شهری در ثبت جهانی تاریخانه دامغان

اقبالیه بیان کرد: برای ثبت جهانی مسجد تاریخانه ابتدا نیاز است که مسجد کنونی جنب مجموعه تاریخی تاریخانه جابه جا شود و مورد بعدی توجه مدیریت شهری به ارتفاع ساختمان ها در حریم مسجد است.

وی افزود: بر اساس طرح تفصیلی شهر دامغان، از گذشته بنای کهن مسجد تاریخانه و حریم این بنای فاخر در کنار دیگر بناهای تاریخی شهر دامغان مورد توجه ویژه بوده است.

این مسوول تصریح کرد: با وجود چنین آثار تاریخی ارزشمند در شهر دامغان، همه باور دارند این بناها مورد بی‌مهری قرار گرفته است و یکی از دلایل آن، تخصیص‌نیافتن اعتبار مناسب برای این گنجینه‌های ارزشمند و تاریخی است.

وی در خصوص تغییر نام خیابان شهید مطهری به نام خیابان تاریخانه، گفت: در دوره چهارم یا پنجم شورای اسلامی شهر دامغان، این تغییر نام مصوبه دارد و در آن دوره یکی از موافقان این نامگذاری بودم چرا که این تغییر نام، گامی بلند در جهت معرفی این اثر فاخر و منحصر به فرد است.

ثبت «روز تاریخانه» در تقویم گردشگری کشور

رییس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دامغان گفت: رویداد بزرگداشت روز مسجد تاریخانه دامغان در تقویم رویدادهای گردشگری کشور ثبت شد.

اکبرپور گفت: با پیگیری‌های انجام‌شده و با هدف ساماندهی و حرفه‌ای‌سازی گردشگری رویداد، پاسداشت فرهنگ مردم شهرستان دامغان و معرفی و برندسازی تاریخانه، رویداد بزرگداشت روز تاریخانه دامغان، در تقویم رویدادهای گردشگری کشور ثبت شد.

وی افزود: اخذ گواهینامه ثبت رویداد گردشگری از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی باعث شناخته شدن بهتر و برندشدن رویداد بزرگداشت روز تاریخانه دامغان در کشور می‌شود.

وی با اشاره به اینکه ورود رویدادهای گردشگری به سامانه ثبت رویدادهای گردشگری کشور اقدامی کارشناسی و بر پایه تجمیع شاخص‌ها و کسب نظرات کارشناسی مربوطه است، بیان کرد: این اقدام بستری جذاب و کارآمد از رویدادهای گردشگری متنوع را پیش روی گردشگران خواهد گشود و باعث ایجاد موج سفر علاقه‌مندان و گردشگران در روز برگزاری این رویداد به شهرستان دامغان می‌شود.