آمریکا و تحولات سوریه؛ از جایزه ۱۰ میلیون دلاری برای جولانی تا همکاری با دولت جدید

اگرچه آینده این تحولات همچنان مبهم و نامشخص است، اما آنچه می‌توان با اطمینان گفت، تلاش بازیگران بیرونی برای مداخله در سوریه و شکل‌دهی به ساختار سیاسی جدید این کشور مطابق با خواست و منافع خود است.
در این میان، ایالات متحده آمریکا در زمره بازیگرانی به شمار میرود که تلاش می‌کند سیر تحولات سوریه را به سمتی هدایت کند که نه تنها دولت آینده این کشور چالشی برای متحدان واشنگتن و به ویژه رژیم اسرائیل در خاورمیانه نباشد، بلکه سوریه به پایگاهی جدید برای ایالات متحده در منطقه شامات تبدیل شود.

بر این مبنا، در گزارش حاضر تلاش شده تا با بررسی اظهارنظرها و اقداماتی که دولت بایدن در رابطه با تحولات اخیر سوریه داشته است، به بررسی سیاست احتمالی آمریکا در قبال سوریه جدید بپردازیم.

حمایت دولت بایدن از تحولات اخیر سوریه

موضع‌گیری دولت بایدن در برابر سوریه جدید را میتوان از خلال اظهارنظرهای جو بایدن و اعضای دولتش در رابطه با سوریه و آینده آن، بررسی و ارزیابی کرد. این اظهارنظرها را می‌توان در چند محور دسته‌بندی کرد:

حفظ ثبات و امنیت در سوریه: شاید مهمترین موضوعی که موجب نگرانی آمریکا از تحولات سوریه است و تکیه‌گاه دغدغه‌های بعدی این کشور در رابطه با سوریه به شمار می‌رود، بحث حفظ ثبات و امنیت در سوریه پس از سقوط دولت اسد باشد. اظهارنظرهای مختلفی از سوی مقام‌های آمریکایی در این زمینه صورت گرفته است.
به عنوان مثال، می‌توان به نشست مطبوعاتی جان کربی، سخنگوی کاخ سفید در دهم دسامبر (۲۰آذر۱۴۰۳) اشاره داشت به طرح مواضع دولت آمریکا در رابطه با سوریه پرداخت. نخستین اصل از نظر وی، حفظ ثبات در سوریه است.

تا پیش از پیروزی هیات تحریرالشام، این گروه و رهبر آن در زمره گروه‌های تروریستی قرار داشت و آمریکا برای یافتن محمدالجولانی جایزهای ۱۰ میلیون دلاری تعیین کرده بود. متاثر از تحولات اخیر، دولت بایدن جایزه ۱۰ میلیونی برای دستگیری الجولانی را لغو کرده و زمزمه‌هایی مبنی بر خروج گروه تحریرالشام از فهرست گروه‌های تروریستی وجود داردبه گفته وی، این به نفع ما و منافع امنیت ملی ما است که سوریه باثبات و امن باشد. همچنین به نفع ما است که به فشار بر داعش ادامه دهیم و ماموریت ضد داعش توسط نیروهای ما در سوریه ادامه یابد. [۱]

حمایت کامل از فرآیند انتقال قدرت در سوریه بر اساس قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد: یکی از نکاتی که در اغلب موضع‌گیریهای اعضای دولت بایدن مورد تاکید قرار می‌گیرد، حمایت از روند مسالمت‌آمیز قدرت با مشارکت همه گروه‌های سیاسی و بر اساس قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد است. این موضوع یکی از محورهای گفتگوی تلفنی جو بایدن با پادشاه اردن بود که در نهم دسامبر ۲۰۲۴ (۱۹ آذرماه) صورت گرفت.[۲]
همچنین، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا دهم دسامبر (۲۰آذر)، در بیانیه‌ای که با عنوان « مردم سوریه در مورد آینده سوریه تصمیم خواهند گرفت[۳]» منتشر کرد، بر حمایت از این قطعنامه تاکید کرد. در بیانیه پایانی گروه ۷ نیز که در ۱۲ دسامبر (۲۲ آذرماه) برگزار شد نیز قطعنامه ۲۲۵۴ مورد تاکید قرار گرفت. [۴]

حمایت از آزادی‌های مذهبی و مدنی اقلیت‌های قومی و مذهبی سوریه: به گفته مقام‌های دولت بایدن، حفظ ثبات در سوریه منوط به حفظ امنیت و آزادی اقلیت‌های قومی و مذهبی این کشور و مشارکت آنها در روند انتقال قدرت است. در این راستا، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن در نشستی که ۸ دسامبر ۲۰۲۴ (۱۸ آذر) در انجمن دفاع ملی ریگان داشت، سه اصل را در رابطه با سیاست آمریکا در سوریه مورد تاکید قرار داد که سومین آنها، تاکید بر حمایت اقلیت‌های قومی و مذهبی بود.
به گفته وی، روند انتقال قدرت نباید به شکلی صورت بگیرد که دسترسی غیرنظامیان به ملزومات اولیه زندگی و امنیت جانی و مالی اقلیتهای قومی و مذهبی در سوریه حفظ شود. [۵]

جلوگیری از قدرت‌گیری دوباره داعش: این مساله از اصول اصلی سیاست آمریکا در سوریه جدید به شمار می‌رود که اعضای دولت بایدن در موارد متعددی به آن اشاره کردهاند. به عنوان مثال، جیک سالیوان مشاور امنیت ملی بایدن، طی اظهاراتی در نشست انجمن دفاع ملی ریگان که در هشتم دسامبر (۱۸آذر) برگزار شد بر چندین محور تاکید کرد که یکی از مهمترین آنها، تاکید بر این مساله بود که سقوط دولت بشار اسد نباید منجر به قدرت گرفتن داعش شود. [۶]

حفظ امنیت همسایگان سوریه: نگرانی از سرریز بی‌ثباتی در سوریه به همسایگان آن، از جمله مسائلی است که دولت بایدن بر آن تاکید دارد. به عنوان مثال می‌توان به اظهارات سالیوان در نشست انجمن دفاع ملی ریگان که در هشتم دسامبر (۱۸آذر) برگزار شد اشاره داشت.
در این نشست، سالیوان بر این مساله تاکید داشت که دوستان ما در منطقه -شامل اسرائیل، اردن، عراق، دیگرانی که با سوریه هم مرز هستند، یا کسانی که به طور بالقوه با اثرات سرریز سوریه مواجه خواهند شد - باید قوی و امن بمانند. ما هر روز با آنها در تماس هستیم و اجازه نخواهیم داد تحولات سوریه منجر به ناامنی در خاک آنها شود. [۷]

اقدامات دولت آمریکا

ایالات متحده آمریکا برای دستیابی به این اهداف، تاکنون اقدامات مختلفی را انجام داده است که در ادامه به آنها اشاره می‌شود:
یکی از نخستین اقدامات آمریکا برای مدیریت سوریه جدید برگزاری دو نشست بین‌المللی یکی گروه تماس عربی در اردن و دیگری نشست با اعضای گروه ۷ بوده استبرگزاری نشست گروه تماس عربی در اردن: یکی از نخستین اقدامات آمریکا برای مدیریت سوریه جدید، برگزاری یک نشست بین‌المللی با مشارکت بحرین، فرانسه، آلمان، قطر، ترکیه، امارات، بریتانیا، اتحادیه اروپا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا و هم‌چنین فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه در عقبه اردن بود.
در بیانیه پایانی این نشست بر این محورها تاکید شد: درخواست افزایش حضور سازمان ملل در سوریه؛ حفظ حقوق اقلیت‌ها و زنان؛ نابودی ذخایر شیمیایی و بیولوژیکی؛ و اهمیت مبارزه با تروریسم و افراط گرایی از جمله جلوگیری از ظهور مجدد همه گروه‌های تروریستی در سوریه.

برگزاری نشست با اعضای گروه ۷: این گروه که دربرگیرنده ۷ کشور صنعتی دنیا هستند، ۱۲ دسامبر ۲۰۲۴ (۲۲ آذر) در نشستی که با موضوع تحولات سوریه برگزار کردند، این محورها را مورد تاکید قرار دادند: حمایت از روند انتقال سیاسی فراگیر، بر اساس قطعنامه ۲۲۵۴؛ و لزوم همکاری با سازمان منع سلاح‌های شیمیایی و سایر شرکا برای نابودی ذخایر تسلیحات شیمیایی باقیمانده سوریه.

سفر برخی اعضای دولت بایدن به سوریه: در بیستم دسامبر (۳۰آذر)، باربارا لیف، راجر کارستنز (فرستاده ویژه ریاست جمهوری در امور گروگان ها) و دانیل روبینشتاین به دمشق، سوریه سفر کردند تا با مردم سوریه، از جمله اعضای جامعه مدنی و دیگران، در مورد دیدگاه آنها برای آینده سوریه گفتگو کنند.
آنها همچنین با نمایندگان هیئت تحریر الشام دیدار کردند تا در مورد اصول انتقال قدرت مشترک بین ایالات متحده و شرکای منطقه‌ای بحث کنند. در این دیدار، باربارا لیف بر حمایت کامل ایالات متحده از انتقال سیاسی فراگیر، تحت رهبری و مالکیت گروه‌های سوری و فرآیندی که به ایجاد حکومتی معتبر، فراگیر و غیر فرقه‌ای منتهی می‌شود که استانداردهای بین‌المللی شفافیت و پاسخگویی را بر اساس روح قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد، محقق کند، تاکید کردند. [۸]
سرنگونی دولت اسد و نگرانی از ایجاد بیثباتی در سوریه باعث تجدیدنظر در تعداد نظامیان آمریکایی در سوریه شده و حدود هزار و صد نیروی نظامی جدید به سوریه اعزام شده‌اند اعزام نیروهای نظامی جدید به سوریه: حضور نظامی آمریکا در سوریه در سال‌های گذشته چندان فراگیر و برجسته نبوده و حدود ۹۰۰ نظامی این کشور در پایگاه آمریکا در جنوب و جنوب شرق سوریه و از جمله در پایگاه التنف مستقر بوده‌اند. اما سرنگونی دولت اسد و نگرانی از ایجاد بیثباتی در سوریه باعث تجدیدنظر در تعداد نظامیان آمریکایی در سوریه شده و حدود هزار و صد نیروی نظامی جدید به سوریه اعزام شده‌اند.
در این راستا، وزارت دفاع آمریکا در ۱۹دسامبر ۲۰۲۴ (۲۹آذر)، اعلام کرد که تقریباً ۲۰۰۰ نیروی آمریکایی در سوریه مستقر هستند. این تعداد، تقریباً ۱۱۰۰ نفر بیشتر از گزارش‌های قبلی است. پت رایدر، سخنگوی پنتاگون، در این رابطه، توضیح داد که ۱۱۰۰ پرسنل اضافی "نیروهای چرخشی موقت" هستند که اغلب برای ۳۰ تا ۹۰ روز و برای برآورده کردن الزامات ماموریت سیال منطقه مسئولیت فرماندهی مرکزی ایالات متحده مستقر می شوند. [۹]

تلاش برای رسمیت دادن به پذیرش هیات حاکمه جدید سوریه: تا پیش از پیروزی هیات تحریرالشام، این گروه و رهبر آن در زمره گروه‌های تروریستی قرار داشت و ایالات متحده برای یافتن محمدالجولانی جایزهای ۱۰ میلیون دلاری تعیین کرده بود.
متاثر از تحولات اخیر، دولت بایدن جایزه ۱۰ میلیونی برای دستگیری الجولانی را لغو کرده و زمزمه‌هایی مبنی بر خروج گروه تحریرالشام از فهرست گروه‌های تروریستی وجود دارد. همچنین، بحث‌هایی در رابطه با برداشتن گام به گام تحریم‌ها علیه سوریه در حال انجام است.

جمع‌بندی و ارزیابی

ایالات متحده آمریکا تا پیش از این حضور چندانی در سوریه نداشت و حضور این کشور صرفا به تعدادی سرباز نظامی در جنوب و شرق سوریه و حمایت گاه و بیگاه از کردهای سوری خلاصه می‌شد. اما طبق گفته مقام‌های این کشور، سقوط حکومت اسد چند الزام اساسی ایجاد کرده که سبب شده است دولت بایدن به دنبال ارتباط با دولت جدید سوریه باشد. این الزامات که شکل‌دهنده سیاست آمریکا در رابطه با سوریه جدید است، عبارتند از:

نگرانی از نفوذ منطقه‌ای ایران: از نگاه آمریکا و برخی از متحدان منطقه‌ای آن، مهمترین دستاورد تحولات جدید سوریه، سقوط دولت بشار اسد است که متحد ایران به شمار می‌رفت. به همین دلیل، در سوریه حضور فعال داشته و تحولات آن را به سمتی هدایت کرده که مانع از نفوذ ایران در این کشور شود.

تهدید داعش: ایالات آمریکا همچنان داعش و گروه‌های مشابه آن را یک تهدید امنیت ملی برای خود به حساب می آورد و نگران آن است که خلاء قدرت در سوریه سبب قدرت گرفتن دوباره گروه های تندرو و حمله به منافع آمریکا در منطقه بشود. بنابراین، حضور در سوریه باید تداوم و گسترش یابد.

حفظ ثبات متحدان: سوریه همسایه برخی از متحدان کلیدی آمریکا مانند اسرائیل، اردن و عراق است. وجود بحران و بی ثباتی یا تهدید برای اسرائیل و دیگر کشورها بدین معنی است که آمریکا نیز ناخواسته درگیر آن خواهد شد. به همین دلیل، آمریکا به دنبال مدیریت تحولات سوریه و تضمین حفظ ثبات و آرامش در این کشور است.

نگرانی متحدان آمریکا: در این رابطه باید گفت، درخواست‌هایی از طرف برخی متحدان آمریکا از جمله عراق، اردن، اسرائیل، مصر، عربستان و لبنان برای ایفای نقش این کشور در تحولات سوریه وجود دارد. از نظر این کشورها، رها کردن سوریه و قدرت‌گیری جریان تندرو در این کشور، برای هر یک از این کشورها تهدیدآمیز خواهد بود.

قاچاق نفت سوریه: طبق گزارش اسپوتنیک،آمریکا تاکنون میلیاردها دلار نفت از شرق سوریه را در مدت هفت سال اشغال استان الحسکه سوریه غارت کرده است.اگرچه دولت بایدن هیچ وقت به فعالیت‌های قاچاق نفت سوریه اشاره نکرده و صرفا اعلام کرده که حضور آمریکا در سوریه برای جلوگیری از احیای مجدد داعش بوده است.

منبع:

[۱] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/press-briefings/۲۰۲۴/۱۲/۱۰/on-the-record-press-gaggle-by-white-house-national-security-communications-advisor-john-kirby-۳۶/

[۲] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/۲۰۲۴/۱۲/۰۹/readout-of-president-bidens-call-with-his-majesty-king-abdullah-ii-of-jordan-۷/

[۳] https://www.state.gov/the-syrian-people-will-decide-the-future-of-syria/

[۴] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/۲۰۲۴/۱۲/۱۲/g۷-leaders-statement-on-syria/

[۵] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/speeches-remarks/۲۰۲۴/۱۲/۰۸/remarks-by-apnsa-jake-sullivan-at-the-۲۰۲۴-reagan-national-defense-forum/

[۶] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/speeches-remarks/۲۰۲۴/۱۲/۰۸/remarks-by-apnsa-jake-sullivan-at-the-۲۰۲۴-reagan-national-defense-forum/

[۷] https://www.whitehouse.gov/briefing-room/speeches-remarks/۲۰۲۴/۱۲/۰۸/remarks-by-apnsa-jake-sullivan-at-the-۲۰۲۴-reagan-national-defense-forum/

[۸] https://www.state.gov/assistant-secretary-leaf-special-presidential-envoy-carstens-and-senior-advisor-rubinsteins-travel-to-syria/

[۹] https://www.defense.gov/News/News-Stories/Article/Article/۴۰۱۳۷۲۶/dod-announces-۲۰۰۰-troops-in-syria-department-prepared-for-government-shutdown/