اعتباربخشی فرایند ارزشیابی سیستماتیک و تعیین اعتبار بیمارستان توسط یک سازمان خارجی با استفاده از استانداردهای مطلوب ساختاری، فرایندی و پیامدی است. ارزیابان اعتباربخشی با بازرسی تاسیسات، تجهیزات و ملزومات، بررسی مستندات، مصاحبه با کارکنان، بیماران و خانواده آنها و تحلیل شاخص‌های عملکردی، وضعیت کیفیت و ایمنی خدمات بیمارستان را تعیین کرده و در قالب درجه اعتباربخشی به اطلاع عموم مردم جامعه می‌رسانند.
دفتر نظارت و اعتباربخشی امور درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران از سال ۱۳۸۹ اعتباربخشی بیمارستان‌های کشور را برنامه‌ریزی و با همکاری اداره نظارت و اعتباربخشی امور درمان دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور اجرا می‌کند. برنامه اعتباربخشی بیمارستانی ایران دولتی و اجباری است. همه بیمارستان‌های کشور باید در این برنامه مشارکت داشته باشند و گواهی اعتباربخشی دریافت کنند. بازپرداخت سازمان‌های بیمه پایه درمانی از جمله بیمه سلامت و تامین اجتماعی به بیمارستان‌ها باید بر اساس درجه اعتباربخشی آنها باشد. روش ارزشیابی اعتباربخشی بیمارستان‌های ایران محدود به خودارزیابی مدیران بیمارستان‌ها و انجام ارزشیابی میدانی توسط تیم ارزیابان اعتباربخشی است. گواهی اعتباربخشی بیمارستان در ۷ درجه شامل رتبه عالی، رتبه یک برتر، رتبه یک، رتبه ۲، رتبه ۳، رتبه ۴ و غیر استاندارد است. مدت اعتبار گواهینامه اعتباربخشی بیمارستانی دو سال است.
پژوهش‌ها درباره آثار اعتباربخشی چه می‌گویند؟
علی محمد مصدق راد «دکترای تخصصی سیاست گذاری و مدیریت سلامت، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، پژوهشگر و نظریه پرداز سلامت» درباره پژوهش‌های انجام شده در مورد آثار اعتباربخشی بیمارستانی به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: مطالعاتی نشان دادند که اعتباربخشی منجر به بهبود کیفیت، ایمنی و اثربخشی خدمات بیمارستانی، کاهش خطاهای پزشکی و مرگ و میر بیمارستانی، افزایش رضایت بیماران و در نهایت، بهبود عملکرد بیمارستان می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: در مقابل، پژوهش‌هایی نیز آثار منفی اعتباربخشی بیمارستانی را گزارش کردند و بر این اساس، اعتباربخشی باعث افزایش بروکراسی اداری، افزایش بار کاری کارکنان و افزایش هزینه‌های بیمارستانی شده است. پژوهش‌هایی هم نشان دادند که اعتباربخشی موجب ارتقای کیفیت خدمات بیمارستانی و رضایت بیماران نشده است.
دکترای تخصصی سیاست گذاری و مدیریت سلامت درباره پژوهش‌های انجام شده درباره اعتباربخشی در ایران نیز می‌گوید: پژوهش‌های انجام شده در ایران تاثیر اعتباربخشی را بر خدمات بیمارستان‌ها متوسط ارزشیابی کردند. اعتباربخشی مزایایی برای بیمارستان‌های ایران داشته است. بهبود تسهیلات و تجهیزات بیمارستان، آموزش کارکنان، تدوین برنامه‌های عملیاتی، تدوین خط‌مشی‌ها و روش‌های اجرایی فرایندهای کاری و مشتری مداری از جمله فواید گزارش شده اعتباربخشی در برخی از بیمارستان‌های ایران بوده است. با وجود این، مطالعاتی هم نشان می‌دهد که اجرای استانداردهای اعتباربخشی منجر به بهبود عملکرد بیمارستان‌ها و افزایش رضایت کارکنان و بیماران نشده است.
وی ادامه می‌دهد: تعداد زیاد استانداردها به ویژه استانداردهای ساختاری، ابهام استانداردها، تاکید بیش از اندازه بر مستندسازی، وزن یکسان سنجه‌ها، عدم امکان اجرای برخی از استانداردها، روش نامناسب ارزشیابی، دقت پایین ارزشیابی، تجربه و مهارت پایین ارزیابان، عدم استقلال ارزیابان در فرایند اعتباربخشی، نبود وحدت رویه بین ارزیابان و زمان کوتاه اعتبار گواهی اعتباربخشی از جمله چالش‌های برنامه اعتباربخشی بیمارستانی بیان شده در پژوهش‌های قبلی در ایران بوده است.
اعتباربخشی بیمارستانی چیست و چه کار می‌کند؟
مصدق راد می‌گوید: سیستم اعتباربخشی بیمارستانی شامل ۴ جزء حاکمیت، استانداردها، روش و ارزیابان اعتباربخشی است. در صورتی‌که سیستم اعتباربخشی به درستی طراحی و اجرا شود، اعتباربخشی منجر به بهبود کیفیت، ایمنی، اثربخشی و بهره‌وری بیمارستان‌ها خواهد شد. استانداردهای اعتباربخشی باید بر اساس اصول بهبود مستمر کیفیت طراحی شوند تا منجر به ارتقای کیفیت خدمات بیمارستانی شوند.
در صورتی‌که سیستم اعتباربخشی به درستی طراحی و اجرا شود، اعتباربخشی منجر به بهبود کیفیت، ایمنی، اثربخشی و بهره‌وری بیمارستان‌ها خواهد شد
پژوهشگر و نظریه پرداز سلامت ادامه می‌دهد: روش اعتباربخشی باید طوری اجرا شود که ضمن حصول اطمینان از کیفیت، ایمنی و اثربخشی خدمات بیمارستان‌های معتبر، منجر به تداوم برنامه‌های بهبود کیفیت در این بیمارستان‌ها شود. ارزیابان اعتباربخشی باید دارای شایستگی‌های لازم باشند و ساختارها، فرایندها و نتایج بیمارستانی را سیستمی ارزشیابی کنند. در نهایت، ساختار حاکمیت، مدیریت و رهبری برنامه اعتباربخشی بیمارستانی باید مستقل و قابل اعتماد باشد. طراحی سیستم اعتباربخشی کار بسیار تخصصی است که نیازمند مشارکت اساتید مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی متخصص در حوزه اعتباربخشی بیمارستانی است.
سابقه اعتباربخشی بیمارستانی در ایران
اولین دور اعتباربخشی بیمارستان‌ها با استفاده از ۸ هزار و ۱۰۴ سنجه در قالب ۳۸ بخش بیمارستان در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ و دومین دور اعتباربخشی بیمارستان‌ها با استفاده از ۲ هزار و ۱۵۷ سنجه و در قالب ۳۶ بخش در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ توسط ۲۰ تا ۲۵ نفر از ارزیابان اعتباربخشی انجام شد.
دور سوم اعتباربخشی بیمارستان‌ها با استفاده از ۲۴۸ استاندارد و ۸۸۹ سنجه در قالب ۸ محور در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ و دور چهارم اعتباربخشی با استفاده از ۱۱۰ استاندارد و ۵۱۴ سنجه در قالب ۱۹ محور در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ توسط ۳ تا ۴ نفر ارزیاب بالینی، مدیریتی و بهداشتی انجام شد.
ویرایش پنجم اعتباربخشی با استفاده از ۱۱۰ استاندارد و ۵۰۵ در قالب ۳ محور توسط ۳ تا ۴ نفر ارزیاب بالینی، مدیریتی و بهداشتی در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ انجام شد. همچنین ویرایش ششم اعتباربخشی در سال ۱۴۰۳ انجام شده که دارای ۱۹ محور عملکردی شامل ۸۶ استاندارد و ۵۵۵ سنجه است.
اعتباربخشی بیمارستانی ایستایی ندارد
سید سجاد رضوی «معاون درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» درباره وضعیت اعتباربخشی بیمارستانی در ایران به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: اعتباربخشی بیمارستانی پدیده‌ای ادامه دار است؛ یعنی این طور نیست که کتابی منتشر شود و بگوییم برای ۱۰ یا ۲۰ سال ارزش دارد و باید بر همین مسیر پیش برویم. بلکه اعتباربخشی بیمارستانی باید توسعه یافته و با مسائل درمانی و آموزشی و فرهنگ عمومی کشورمان و هوش مصنوعی و غیره، به روز رسانی شده و خود را تطبیق بدهد. در واقع اعتباربخشی بیمارستانی، ایستایی ندارد.
اعتباربخشی بیمارستانی باید توسعه یافته و با مسائل درمانی و آموزشی و فرهنگ عمومی کشورمان و هوش مصنوعی و غیره، به روز رسانی شده و خود را تطبیق بدهد
معاون درمان وزارت بهداشت ادامه می‌دهد: اعتباربخشی بیمارستانی در بسیاری از کشورها داوطلبانه است و اجباری نیست. یعنی بیمارستانی که قصد دارد جایگاهی برای خود کسب کند یا خدماتی مانند گردشگری سلامت انجام بدهد و درجه بالاتری داشته باشد، داوطلب اعتباربخشی می‌شود. ولی اگر بیمارستان داوطلب اعتباربخشی نشود، بحث‌های نظارتی منتفی نمی‌شود و وزارت بهداشت آن کشور، نظارت را انجام می‌دهد.
اعتباربخشی جلوی هر خطایی را نمی‌گیرد
طاهره چنگیز «دبیر کمیسیون ملی اعتباربخشی دانشگاه ها و دانشکده‌های علوم پزشکی و موسسات آموزشی و پژوهشی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و رییس اسبق دانشگاه علوم پزشکی اصفهان» درباره سطح انتظار از اعتباربخشی بیمارستانی برای کاهش خطاها به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: نباید انتظارمان از اعتباربخشی بیمارستانی را برابر با نظارت بر درمان بدانیم؛ اعتباربخشی بیمارستانی حداقل استانداردهای تضمین کیفیت خدمات بوده و به دنبال استقرار سیستم پایش و تضمین کیفیت است. حتی در سیستم‌هایی که اعتباربخشی بیمارستانی کاملا مستقر شده نیز نمی‌تواند به صورت صد درصد از بروز خطاها و مشکلات سیستم درمانی پیشگیری کند.
وی ادامه می‌دهد: اعتباربخشی بیمارستانی می‌تواند بسیاری از نقاط ضعف را جبران کند، اما نکته مهم درباره تضمین کیفیت خدمات، پایش کیفیت توسط بیمارستان است. یکی از استانداردها این است که خود بیمارستان باید سازوکاری برای پایش کیفیت و ثبت و پیگیری خطاها داشته باشد و اگر خطایی رخ داد، باید گزارش و ثبت و ریشه یابی شده و بیمارستان نشان بدهد که اقداماتی برای جلوگیری از تکرار آن خطا را در نظر گرفته و اجرا کرده است.
دبیر کمیسیون ملی اعتباربخشی دانشگاه ها و دانشکده‌های علوم پزشکی و موسسات آموزشی و پژوهشی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بیان می‌کند: از اعتباربخشی بیمارستانی نمی‌توان انتظار داشت که جلوی هر خطایی را بگیرد. برای تکمیل اعتباربخشی باید پایش مستمر و عزم جدی و تعهد بخش‌های نظارتی در راستای ارتقای کیفیت و حساسیت نسبت به خطاها و پیشگیری از وقوع مجدد، وجود داشته باشد.
بیمارستان‌ها به نیروی انسانی آموزش دیده و تجهیزات نیاز دارند
بحران کرونا فاصله بزرگی در زمینه مدیریت کیفیت خدمات سلامت ایجاد کرد و با توجه به شرایط خاص آن زمان و مدیریت بیماران نمی‌توان انتظار چندانی داشت، اما در شرایط حاضر باید به موضوع ارتقای کیفیت توجه کرد. از طرفی به دلیل مسائلی مانند مهاجرت پزشکان و پرستاران در سال‌های اخیر، افرادی را از دست می‌دهیم که مهارت بالایی دارند و در نتیجه بدنه بیمارستان‌ها از نیروی تخصصی و با مهارت بالا خالی می‌شود. همچنین برخی پرستاران بازنشسته شده و حتی با مهاجرت پرستاران جوان هم مواجه هستیم که این موارد باعث بحران در نیروی انسانی حرفه‌ای می‌شود.
ستاره خسروانی «دکترای مدیریت، پژوهشگر سلامت و مدرس دوره‌های اعتباربخشی بیمارستانی» درباره وضعیت نیروی انسانی در بیمارستان‌ها و ارتباط آن با اعتباربخشی به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: موضوع ایمنی بیمار وارد کریکولوم آموزشی دوره کارشناسی پرستاری شده و اقدام شایسته‌ای است، اما کافی نیست. در حال حاضر پرستار تازه کاری که وارد بیمارستان خصوصی می‌شود، باید مدتی تحت نظر باشد تا به اصطلاح راه بیفتد. اگر پرستار طرحی باشد و وارد بیمارستان آموزشی درمانی شود هم تیم مدیریت پرستاری و سوپروایزر در کنار او قرار گرفته و خطاها و اشتباهات به موقع شناسایی شود. حداقل ۵۰ درصد نیروها در مراکز خصوصی درمانی، افراد تازه کار هستند و این افراد به نظارت نیاز دارند.
وی ادامه می‌دهد: مشکلات اقتصادی منجر به این شده که برخی تجهیزات در بیمارستان‌ها با تاخیر تعمیر شوند و گاهی این دستگاه‌ها به ایمنی بیمار ارتباط دارند. شرکت‌های تجهیزات پزشکی می‌گویند بدهی برخی بیمارستان‌ها آن قدر زیاد است که نمی‌توانیم دستگاه‌های آنها را تعمیر کنیم و باید بدهی را تسویه کنند. این موارد هم در کیفیت ارائه خدمت موثر هستند.
مشکلات اقتصادی منجر به این شده که برخی تجهیزات در بیمارستان‌ها با تاخیر تعمیر شوند و گاهی این دستگاه‌ها به ایمنی بیمار ارتباط دارند
خسروانی می‌گوید: نمی‌توان اعتباربخشی را در خلا اجرا کرد؛ هم به نیروی انسانی آموزش دیده نیاز است و هم به تجهیزات نیاز داریم و هم انگیزه و هدف جمعی اهمیت دارد. دانشگاه‌های علوم پزشکی باید در دوره تحصیل، این نگاه و رویکرد را به دانشجویان آموزش بدهند. باید تمهیداتی برای افزایش انگیزه کادر درمان اندیشیده شود تا به طور مثال پرستاران مهاجرت نکرده و انگیزه کار در کشور داشته باشند.
جمع بندی
اعتباربخشی بیمارستانی و نظارت بر درمان موضوعی مهم در نظام سلامت است که تاکنون رسانه‌ها به شکل جسته و گریخته به آن پرداخته‌اند. یکی از مسائل مهم در این زمینه، دولتی بودن اعتباربخشی بیمارستانی و نظارت بر درمان است. یعنی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی باید از بیمارستان‌هایی ارزیابی کرده و رتبه بدهد که متعلق به خودش است؛ چالشی که هرچند در سال‌های گذشته قرار بود با تشکیل سازمان مستقل اعتباربخشی رفع شود، اما همچنان به نتیجه نرسیده و متوقف مانده است.
اگر هدف از اعتباربخشی بیمارستانی به درستی تبیین و تعریف شده و مدیرانی در این زمینه مشغول به کار شوند که نگاه صنفی نداشته و به ارتقای کیفیت خدمات فکر کنند، نتایج و آثار آن در رضایت مندی بیماران مشهود خواهد بود. ولی تاکنون به دلیل مستندسازی‌ها و کاغذبازی‌های فراوان و عدم به روز رسانی سنجه‌ها، اعتباربخشی بیمارستانی مشغول در جا زدن و حتی عقب گرد است و نیاز به خانه تکانی اساسی در معاونت درمان وزارت بهداشت دارد.
در حال حاضر مهم‌ترین سوال این است که آیا تاکنون اعتباربخشی بیمارستانی در ایران توانسته تاثیری بر ارتقای کیفیت خدمات و ایمنی بیمار بگذارد یا فقط منجر به افزایش بار کاری پرستاران برای مستندسازی شده است؟ آیا روح اعتباربخشی در بیمارستان‌ها درک شده یا تبدیل به هجومی شده که پرسنل بیمارستان را فراری می‌دهد؟
وقوع حوادثی در بیمارستان‌های مختلف و بروز برخی خطاها نشان می‌دهد که اعتباربخشی بیمارستانی و نظارت بر درمان نیازمند تقویت و جدی گرفته شدن از طرف وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی است و اگر در این زمینه قصوری متوجه مدیران باشد، باید بررسی شود.
نکته مهم دیگر این که وقتی از اعتباربخشی و نظارت بر درمان صحبت می‌شود، منظور این نیست که تلاش‌های پزشکان و پرستاران و کادر بهداشت و درمان زیر سوال برود؛ بلکه هدف ارتقای کیفیت خدمات و افزایش ایمنی بیمار است. دوگانه‌ای که برخی افراد توانایی درک و تمایز آن را ندارند و در نتیجه کیفیت خدمات و ایمنی بیمار فدای حمایت‌های جانب دارانه صنفی شده و موضوع اعتباربخشی و نظارت بر درمان به دست فراموشی سپرده می‌شود.
نظر شما