وضعیت تولید و صادرات پسته به عنوان محصولی ارزآور برای کشور از اهمیت بسیار و راهبردی برخوردار است و خبرنگار ایرنا مستقر در شهرستان رفسنجان(۱۰۰ کیلومتری شمال کرمان) به بهانه برداشت این محصول در این منطقه به عنوان قطب پست جهان و بزرگترین صادرکننده پسته جهان، در گفت وگو با تولیدکنندگان و نیز مدیران کشوری انجمن های متولی این بخش، گزارشی از چالش های پیش روی تولید و صادرات آن تهیه کرده است.
همزمان با فصل برداشت، انتظار یک ساله باغداران پسته در شهریور و مهر ماه به سر می رسد و محصول که برداشت می شود آنطور که می گویند تنها جوابگوی بخشی از هزینه های یک سالی است که برایش صرف کرده اند.
در آن سوی مرزها البته این محصول که به عنوان طلای سبز شناخته می شود، طرفداران بسیاری دارد امّا قیمت گذاری پسته را خیلی از تولیدکنندگان قابل تامل می دانند و می گویند تدابیر مسئولان را می خواهد تا ضمن افزایش تولید، نفع کشاورزان و باغداران این محصول را نیز، آنطور که باید، تامین کند.
مشکلات مربوط به آبیاری سنتی، نحوه بهره برداری از همه زمین ها، درختان پیر پسته، قوانین حوزه آب و دیگر مسائل از جمله مشکلات پیش روی پسته کاران و صادرکنندگان به شمار می رود.
پسته کارانی که راضی نیستند
پسته کاران عموما می نالند و مسئولان دولتی هم می گویند چاره ای نیست باید فرآیندهای تولید ، کاشت و داشت و برداشت مکانیزه و بهره ور شود؛ و این چرخه همچنان ادامه دارد.
یکی از کشاورزان منطقه رفسنجان با اشاره به هزینه های بالای تولید این محصول می گوید: چند سالی است که یک سهم از تلمبه چاه کشاورزی به میزان ۱۲۰ میلیون تومان خریداری کردم ولی چه فایده، در طول سال نفقه هایی (پرداخت حق آب در طول سال) از سوی متولی چاه تلمبه صادر می شود که باید پرداخته شود و نفقه ها هم گران هستند.
حسین آخوندی یکی دیگر از مشکلات در بخش آبیاری اراضی کشاورزی را چنین تشریح کرد: مثلا من اگر در ۲ آبادی کنار ِهم، زمین کشاورزی داشته باشم نمی توانم آب از این اراضی را به باغی در آبادی کناری منتقل کنم و زمین را آبیاری کنم.
وی افزود: این قانونی است که نمی توان آب را از چاه تلمبه ای به منطقه ای حتی نزدیک تر انتقال داد؛ کاش دولت این قانون را اصلاح می کرد تا بتوان اراضی کشاورزی را به طور متعادل آبیاری کرد.
آخوندی گفت: دولت اجازه انتقال آب از یک موتور پمپ به موتور پمپ دیگر را به کشاورز نمی دهند و اینجا ما متضرر می شویم؛ عملاً دولت با قوانین دست و پاگیر اینگونه آب موجود را گل آلود می کند که به مصرف کشاورز نرسد و هدر می رود.
او قوانین دست و پاگیر را مشکل مضاعفی بر خشکسالی ها و تغییرات اقلیم می داند که موجب درماندگی عمده کشاورزان شده است.
پسته این محصول کشاورزی که جزو نخستین و ارزآورترین کالاها بعد از نفت است، متأسفانه علاوه براینکه دستخوش حوادث طبیعی مانند تغییرات اقلیمی، خشکسالی، گرمازدگی و سرمازدگی می شود درگیر مشکلات دیگری هم شده است که می طلبد برای آن فکر جدی کرد.
همه بخش های کاشت، داشت، برداشت و بازاریابی داخلی و خارجی نیازمند برنامه ریزی بیشتر راهی برای برون رفت از مشکلات کنونی و پیش روی محصول پسته است.
۸۰ هزار هکتار باغات پسته در رفسنجان
مدیر جهاد کشاورزی رفسنجان سطح زیر کشت محصول پسته را در این شهرستان بیش از ۸۰ هزار هکتار عنوان و بیان کرد: در ۱۰۰ سال اخیر این باغات در رفسنجان احداث شده و به بزرگترین جنگل مصنوعی منحصر به فرد دست کاشت کشور معروف است.
عباس حاج عبدالهی اظهارکرد: با توجه به خشکسالی های بیش از ۱۰ سال اخیر به کشاورزان توصیه می کنیم آبیاری نوین را برای بهره مندی از سفره های آب موجود به کار گیرند و دولت هم تسهیلات کم بهره به کشاورز اعطا می کند.
وی کمبود منابع آبی را مشکل جدی برای منطقه رفسنجان عنوان کرد و افزود: حدود یک هزار حلقه چاه در رفسنجان حفر و برای کشاورزی استفاده می شود کشارزان باید از آبیاری غرقابی به سمت آبیاری نوین بروند که آب به مقدار نیاز به درختان برسد و از هدررفت جلوگیری و منابع آبی هم حفظ می شوند.
حاج عبدالهی گفت: از سال ۱۳۸۰ تاکنون بیش از ۱۵ هزار هکتار از زمین های پسته کاری رفسنجان به سیستم آبیاری نوین مجهز شده اند.
وی از مزایای این سیستم هم گفت: این سیستم میزان تبخیر را پایین و افزایش میزان عملکرد را در بر دارد دولت به ازای هر هکتار تجهیز به آبیاری نوین ۳۰ میلیون تومان تسهیلات بلاعوض اعطا می کند.
ضرورت جوانسازی باغات پسته
حاج عبدالهی بیان کرد: تعدادی از باغات پسته به دلیل گذشت سالیان دراز از احداث آنها و عمر طولانی درختان، شور شدن خاک، کمبود عناصر غذایی و ... دارای باردهی غیراقتصادی هستند که جوان سازی این باغ ها از ضروریات است.
وی ادامه داد: ۲۰ هزار هکتار باغ پسته در رفسنجان مستعد جوانسازی هستند باید تغییر رقم، جوان سازی و نوسازی شوند.
حاج عبدالهی در خصوص بیمه کشاورزی هم گفت: امسال به میزان ۱۶ هزار هکتار باغ پسته زیرپوشش بیمه کشاورزی قرار گرفتند و محاسبات مربوط به میزان خسارت ناشی از گرمازدگی و سرمازدگی های امسال در حال انجام است و بزودی وجوه خسارت به حساب کشاورزان واریز خواهد شد.
استاندارد اجباری پسته برداشته شود
رئیس اداره استاندارد شهرستان رفسنجان هم اظهار کرد: در ۲۷ استان در کشور پسته کاری انجام می شود که لازم است نمایندگان این ۲۷ استان در شورای عالی استاندارد بحث استاندارد اجباری پسته را حذف کنند تا برخی مشکلات مربوط به صادرات پسته حل شود.
ناهید سربازپور افزود: در طول سال های گذشته حمایت هایی که از صادرکنندگان پسته طی بخش نامه ها یا آیین نامه هایی ابلاغ می شود اما در عمل انجام نمی شود زیرا در برخی دستگاه های دولتی اجرای این بخش نامه ها قفل است و حمایتی صورت نمی گیرد.
سرمایه گذاری ها خوب نبود
فرماندار رفسنجان هم به برداشت پسته در سال گذشته که بالای ۶۰ هزار تن به ارزش بیش از پنج هزار میلیارد تومان بود اشاره کرد و افزود: امّا متاسفانه سرمایه گذاری خوبی در شهرستان برای اشتغالزایی و رفع بیکاری در این زمینه انجام نشد.
وی تصریح کرد: کتابی به نام مسئولیت اجتماعی در حوزه پسته داریم که باید اجرا شود؛ کشاورزان عمده بهتر است در قبال برداشت آب از منابع زیرزمینی که متعلق به مردم است مسئولیت اجتماعی خود را به نحوی انجام دهند که هم اشتغالزایی و هم رونق اقتصادی ایجاد شود.
وی ادامه داد: علاوه بر انتقال آب از چاه موتورهای مجاز به اراضی پسته می توان با رویکرد راه اندازی گلخانه ها از آب بهره بیشتری کسب کرد.
فرماندار رفسنجان گفت: یکی دیگر از مسائل پسته، استاندارد مغز و پسته است، بهتر است مغز با رعایت استاندارد و کیفیت عالی به صنایع غذایی از جمله شیرینی پزی ها فروخته یا صادر شود.
عرضه پسته در جهان زیاد امّا تقاضای آن کم است
نماینده دائمی انجمن پسته ایران در شورای جهانی خشکبار نیز نقطه نظرات مهمی دارد، بهروز آگاه می گوید: در این شورا که سالی یکبار برگزار می شود نمایندگانی از تجار تمام کشورهای دنیا گرد هم می آیند و در مورد خشکبار مورد نیاز یک سالِ کشور خود مانند پسته، گردو، فندق، بادام زمینی و ... به بحث و تبادل نظر می پردازند.
وی افزود: آنان برنامه خریدشان را در این جلسه تنظیم می کنند و طوری نیاز آینده خشکبار بازارهای داخلی کشور خود را برنامه ریزی می کنند که در طول سال از هر نوع آجیل را در بازار کشورشان داشته باشند.
آگاه قیمت پسته را جهانی و بر اساس عرضه و تقاضای بین المللی بیان و تصریح می کند: عرضه پسته در دنیا با توسعه این کشت در کشورهای آمریکا، ترکیه و غیره افزایش یافته در حالی که تقاضا و مصرف آن غیرافزایشی است.
وی با اشاره به اینکه هنوز آمریکا ۱۰۰ هزار تن از محصول پسته خود را نتوانسته به فروش برساند گفت: ایران باید خوشحال باشد که توانسته پسته خود را به کشورهای خارجی صادر کند زیرا درخواست کنندگان پسته ایران طرفدار طعم مزه خوب و با کیفیت پسته ایران هستند که سفارش می دهند.
پسته ایران، سهم عمده سبد خشکبار خارجی ها
وی معتقد است: محصول پسته ایران نسبت به پسته سایر نقاط دنیا از طعم خوشمزه تری برخوردار است و همین مزیت و محبوبیت آن را نسبت به پسته کشورهای دیگر متمایز کرده به طوری که در برنامه شورای خشکبار جهانی متقاضیان سعی می کنند در سبد خرید خشکبار کشور خود، سهم بیشتری از پسته ایران بگنجانند.
میزان باغات و سطح زیر کشت پسته در ایران
خبرنگار ایرنا همچنین به سراغ دبیر کل انجمن پسته ایران رفت و از وی در مورد این محصول ارزآور کشور و جایگاه آن در ایران و جهان، میزان اشتغالزایی، صادرات پسته، منابع آبی مصرفی و مسائل و مشکلات این حوزه پاسخ هایی دریافت کرد.
حسین رضایی میزان کنونی سطح زیر کشت پسته کشور را ۴۷۰ هزار هکتار در ۲۷ استان عنوان و بیان کرد: بیشترین سطح زیر کشت این محصول در استان کرمان با مساحت ۲۱۲ هزار هکتار است و پس از آن خراسان رضوی، یزد، فارس و بقیه استان ها از نظر میزان باغات در رتبه های بعدی قرار دارند.
وی اضافه کرد: اراضی پسته در استان های خراسان و غرب کشور در حال توسعه است و با توجه به آمار وزارت جهاد سالانه ۶ تا ۱۰ هزار هکتار باغ جدید پسته احداث می شود و به نظر می رسد عدد تولید پسته ایران در چند سال آینده بالای ۲۰۰ هزار تن برسد.
تخمین محصول پسته
یکی از امور مهم انجمن پسته ایران مسائل مربوط به تخمین تولید محصول است؛ تلاش انجمن برای ارزیابی دقیق میزان تولید پسته، تخمین زدن این محصول است تا عددی که به واقعیت نزدیک است حاصل شود.
انجمن پسته ایران بیش از ۳۰۰ نماینده در ۲۷ استان پسته خیز کشور دارد و توسط آنها سالانه سه تا چهار مرتبه تخمین محصول پسته بروزرسانی می شود. امسال هم قبل از برداشت محصول حدود سه مرتبه از باغات پسته کشور تخمین زده شده و خشکسالی، گرمازدگی و سرمازدگی ها بر این تخمین اثراتی را گذاشته و طبق ارزیابی ها و تخمین های اولیه انجمن پسته ایران، محصول بر اثر این حوادث کاهش ۳۰ تا ۴۰ درصدی نسبت به سال قبل دارد.
برآورد اولیه این انجمن برداشت ۲۰۰ هزار تن محصول پسته بود که با توجه به نوسانات دمایی در فروردین و گرما و سرمازدگی ها به ۱۵۰ هزار تن کاهش یافت؛ البته با توجه به اینکه محصول پسته ای که تا کنون برداشت شده درصد زیادی پوکی دارد لذا میزان نهایی برداشت پسته از ۱۵۰ هزار تن کمتر است و رقم نهایی اوایل آبان توسط انجمن پسته ایران اعلام خواهد شد.
پسته و آب
یکی از مواردی که درختان پسته را شاداب نگه می دارد آب است اگر چه این درختان به اقلیم خشک سازگار هستند امّا نباید نسبت به آبیاری آن ها بی تفاوت بود.
به گفته دبیرکل انجمن پسته ایران و کاشناس ارشد علوم باغبانی قانون توزیع عادلانه آب باید اصلاح شود؛ وی خواستاز رفع ممنوعیت از امکان خرید و فروش و انتقال درون حوضه ای آب چاه های کشاورزی شد زیرا دولت اجازه انتقال آب از یک موتور پمپ به موتور پمپ دیگر را به کشاورز نمی دهند. می توان گفت این قانون ضد بهره وری و به ضرر کشاورزی است.
چند نوبت مصرف آب شور و یک نوبت آب شیرین
وی ادامه داد: این سختگیری ها صحیح نیست زیرا درختان به آب نیاز دارند؛ گرچه درختان پسته به شوری آب مقاوم هستند امّا بعد از چندین نوبت آبیاری ( آب شور ) اگر یک نوبت آب شیرین به درختان برسد علاوه بر آبشویی نمک ها در افزایش محصول هم موثر است.
رضایی خاطرنشان کرد: روستاهایی در رفسنجان وجود دارد که برخی از آنها آب کشاورزی شور و برخی هم آب شیرین دارند، اراضی پسته در این روستاها می توانند با رد و بدل کردن آب توجیه اقتصادی داشته باشند ولی قوانین دست و پاگیر این اجازه را به کشاورز نمی دهد.
وی تأکید کرد: اصلاح قانون بهره وری کشاورزی را افزایش می دهد.
آبی که فقط زمین ها را تر می کند
یکی از معضلاتی که به پسته کاری ضربه وارد می کند اراضی و باغات پسته است؛ قسمت اعظم این باغات در رفسنجان و البته استان کرمان به دلیل کمبود منابع آبی و قوانین دست و پاگیر در مبحث آب، آبیاری نمی شوند و آنطور که پسته کاران می گویند، تنها آبی که به این درختان می رسد در حدی است که زمین را تر می کند تا سبز بمانند، مالکیت کشاورزی حفظ شود و جلو اراضی توسط دولت گرفته نشود و به نفع دولت ضبط نشوند.
دبیرکل انجمن پسته ایران با بیان این مطلب گفت: یکی از قوانین چنین است که می گوید اگر این زمین که مالک آن هستید اگر بعد از پنج سال کشت و زرعی در آن نشود سند به مالکیت دولت ثبت می شود و باغداران که متوجه هستند آب را به زمین های کم بازده می برند تا مالکیت زمین را از دست ندهند.
پسته و زمین
وی توضیح داد: در زمانی که آب به میزان کم موجود است و اراضی پسته هم زیاد هستند نیاز است دولت با حمایت های لازم از کشاورزان نگذارد همین آب کم هم هدر برود.
به گفته رضایی، دولت می تواند کشاورزان را به کم کردن سطح باغات پسته ترغیب کند و در کنار آن از زمینی که درختان پسته را از آن بیرون آورده اند با ارائه تسهیلات فعالیت های کشاورزی جایگزین را به آنها توصیه کند که مسلماً با این روش هم اراضی حفظ و تولید پسته افزایش می یابد و هم در کنار تولید پسته فعالیت کشاورزی دیگر هم باعث بهره وری بیشتر از زمین می شود.
تولید یک کیلوگرم پسته با ۱۱۰ هزار تومان
انجمن پسته ایران طی آخرین تحقیقاتی که در سال گذشته انجام داد تعیین کرد که باغدار برای تولید هر یک کیلوگرم محصول پسته باید ۱۱۰ هزار تومان هزینه کند؛ کارشناسان معتقدند پس باید اصلاح قانون و بازنگری ها انجام شود، قوانین کهنه زمین متعلق به سال های ۴۲ و ۴۶ هستند با این قانون های فرسوده چگونه می توان دورنمای ۱۴۰۰ را برای کشاورزی مدیریت کرد؟
سرما و گرمای آنی و کاهش ۳۰ تا ۴۰ درصدی محصول پسته
مشکل دیگری از تغییر اقلیم وجود دارد که در سال های اخیر موجب خسارت به محصول پسته شده و آن هم سرمازدگی در فروردین و اردیبهشت و گرمازدگی های تیر ماه است به طوری که این سرمازدگی و گرمازدگی امسال موجب کاهش ۳۰ تا ۴۰ درصدی محصول پسته در کل کشور شده است.
این حوادث طی ۲ یا سه شب بروز می کند و امسال باعث شد پیش بینی ۲۰۰ هزار تنی برداشت پسته در کشور به ۱۵۰ هزار تن پسته کاهش یابد.
مضرات وجود پسته در بورس
موضوع مهم دیگری که کارشناسان به آن اشاره می کنند، ورود پسته به بورس است؛ دولت، با باز کردن تالار معاملات پسته در بورس در سال ۹۸ خواست از این طریق مشتریان بیشتری با قیمت بالا محصول را بخرند امّا در ابتدا کارگزاران پسته قیمت را افزایش دادند که در مدت زمان کوتاهی پس از آن این قیمت شکست.
علت نیز این بود که وقتی قیمت بالا رفت کشاورزان به امید افزایش قیمت مجدد، پسته خود را عرضه نکردند و پسته در انبارها ماند و موجب ضربه خوردن به صادرات این محصول شد. به همین علت استقبالی از این موضوع نشده لذا دبیر کل انجمن پسته ایران پیشنهاد انصراف دولت از اصرار بر سیاست بردن معاملات پسته به بورس کالا را داد.
دولت ۲۰۰ میلیون دلار به صادرات پسته تخصیص دهد
از نگاه دست اندرکاران، اینک مشکلی که وجود دارد صادرکنندگان پسته به میزان نقدینگی که دارند می توانند پسته را بخرند و به خارج صادر کنند، امّا وقتی با نقدینگی اولیه حجمی از پسته خریداری و صادر کنند برای برگشت ارز به کشور حدود ۲ ماه طول می کشد که این موضوع باعث افت بازار پسته می شود یعنی عرضه زیاد است ولی خرید بدون نقدینگی انجام نمی شود و موجب راکد شدن صادرات پسته است.
دبیرکل انجمن پسته ایران با پیشنهاد ذکر شده در مورد صادرات پسته اظهار کرد: امسال تخصیصی از طرف دولت صورت نگرفته و در صورت نیندیشیدن تدبیر بموقع در این زمینه، صادرات پسته با مشکل مواجه می شود.
وی با اشاره به اینکه بیش از ۹۰ درصد محصول سال ۹۹ صادر شد گفت: سال گذشته ۲۰۰ هزار تن محصول پسته از باغات کشور برداشت شد و علاوه بر این میزان، ۳۰ هزار تن هم از سال ۹۸ در انبارها موجود بود که تا آخر مرداد ماه امسال ۲۱۳ هزار تن پسته با مغز پسته از ایران به کشورهای شرق دور، چین، هند و ... صادر کردیم.
زمان های طلایی در صادرات
رضایی بیان کرد: ما برای صادرات زنجیره ای شامل کشاورز، تاجر داخلی، صادرکننده و خریدار خارجی داریم که اگر در گوشه ای از این زنجیر اختلال ایجاد شود فرصت های طلایی از دست می رود و صادرات به مشکل بر می خورد؛ پسته ای که در زمان خودش باید در بازار باشد باید باشد و هر زمان نباشد فرصت ها از دست می رود.
وی خاطرنشان کرد: کریسمس عید چینی ها در دی ماه شمسی است همچنین جشنی در هند هم در دی و بهمن اتفاق می افتد و مصرف پسته و آجیل در این مناسبت ها بیشتر و فرصت مناسب برای صادرات پسته است.
۲۰۰۰ میلیارد تومان به تعمیرات باغات پسته اختصاص یابد
به گفته دبیر کل انجمن پسته ایران اگر دولت ۲ هزار میلیارد تومان اعتبار برای تعمیرات باغات پسته اختصاص دهد درختان پسته از لحاظ سوء تغذیه ای بیرون می آیند و شاداب می شوند و با این راهکار راندمان تولید محصول هم افزایش پیدا می کند.
رضایی معتقد است: با توجه به اینکه امسال و سال آینده، سال پسته ای نیست و باغات بارور نیستند و از طرف دیگر کشاورزان توان مالی برای تعمیر و بهسازی باغات ندارند نیاز است دولت دست حمایتگر خود را به روی این کشاورزان بگستراند. برای هر هکتاری حداقل ۵۰ میلیون تومان برای تعمیرات، کوددهی و عناصر مفید خاک و درخت و تغذیه نیاز است.
به گفته وی در کل کشور تقریبا ۴۷۰ هزار هکتار باغ پسته وجود دارد و حداقل پنج میلیون نفر در قالب ۲۲۰ هزار خانوار در کشور به طور مستقیم ( یک میلیون نفر) و غیرمستقیم از صنعت پسته ارتزاق می کنند که عدد بزرگی در اشتغال کشور است .
رضایی اظهارامیدواری می کند که سیاست های دولت و حمایت هایش از قشر کشاورز پسته کار موجب رونق بخشی به این صنعت شود.
پیشینه تولید پسته در ایران
پسته درختی است که از دیرباز درنقاط مختلف ایران مورد کشت و پرورش قرار می‌گرفته و باوجود سابقه طولانی کشت پسته ایران، پسته کاری در دهه های اخیر توسعه بیش از پیش فزاینده ای داشته است.
تعدادی از محققان پژوهشکده پسته ایران، در کتاب پسته ایران که سال گذشته به چاپ رسید سابقه کشت این محصول را در این سرزمین حدود سه تا چهار هزار سال قبل عنوان می کنند و می گویند: پسته یکی از محصولات کشاورزی است که با نام ایران درآمیخته و تولید آن در کشور ما سابقه تاریخی و طولانی دارد و در بین صادرات غیرنفتی، مقام اول صادرات را به خود اختصاص می دهد و سپس فرش مقام دوم را دارد.
به اعتقاد این محققان پسته از حدود ۱۰۰ سال پیش با شروع صادرات، ارزش اقتصادی و تجاری ویژه ای پیدا کرد و ایران به عنوان اولین و بهترین تولید کننده پسته دنیا شهرت یافت و از آن زمان افزایش سطح زیر کشت این محصول گسترش و در برخی از سال ها حدود ۱۲-۱۰ هزار هکتار در کشور برآورد شده است.
نظر شما