مهمترین نکته در دریا این است که شنا در بخش مشابه استخر نیست. گل‌آلود بودن، شوری و امواج شکافنده از جمله موارد تمایز دریا و استخر است که شنا در این دو مکان را با یکدیگر متفاوت می‌کند. بنابراین قرار نیست اگر کسی شناگر ماهری در استخر است حتما بتواند در دریا هم به خوبی شنا کند. چون علاوه بر دانستن فن شنا، باید از قدرت بدنی مناسبی هم برخوردار باشد و ویژگی‌های دریا را بشناسد.
از طرفی نباید به مهارت‌های شخصی و تسلط به فنون شنا کفایت کرد و باید بدانیم که هر محیط آبی، مختصات و جزئیات خاص خود را دارد و اگر تجربه لازم و کافی را نداریم، قید شنا کردن در محیط‌های غیر ایمن را بزنیم.
در گزارش نخست در این زمینه با عنوان «غرق شدگی سومین علت مرگ‌های ناشی از حوادث» گفتیم؛ غرق‌شدگی سومین علت مرگ‌های ناشی از حوادث است. غرق‌شدگی در روزهای آخر هفته و در ماه‌های گرم سال شایع‌تر است و بیشتر قربانیان آن را کودکان و نوجوانان تشکیل می‌دهند.
بر اساس آمارهای سازمان پزشکی قانونی کشور، غرق‌شدگی در افراد مذکر بیشتر از افراد مونث است و همچنین بیماری‌های زمینه‌ای مانند صرع، بیماری‌های قلبی و ضعف عضلانی می‌تواند فرد را مستعد غرق شدگی کند.
رودخانه بیشتر از دریا قربانی می‌گیرد زیرا شنا در رودخانه‌ها متفاوت‌تر از شنا در دریاست؛ آرام‌بودن ظاهر آب یا کم‌عمق بودن ظاهری رودخانه، هرگز به معنی بی‌خطر بودن آب برای شنا نیستآمارهای رسمی سازمان پزشکی قانونی کشور نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۱، تعداد یک هزار و ۱۵۲ نفر به علت غرق‌شدگی در کشور فوت کردند. این میزان، کاهش ۱.۱ درصدی به نسبت سال ۱۴۰۰ داشت اما همچنان رقم بالایی محسوب می‌شود.
از کل این میزان، ۹۳۹ نفر را مردان و ۲۱۳ نفر را زنان تشکیل می‌دادند؛ در حالی‌که تعداد مردان فوت‌شده بر اثر غرق‌شدگی در سال ۱۴۰۰ بیشتر از این میزان و برابر با یک‌هزار و ۸ نفر و تعداد زنان کمتر از این میزان و برابر با ۱۵۷ نفر بود. همچنین در سال ۱۴۰۱ بیشترین فوتی‌های غرق‌شدگی به ترتیب در استان‌های مازندران با ۱۶۱ نفر، گیلان با ۱۱۹ نفر، خوزستان با ۹۸ نفر و فارس با ۹۷ نفر بوده است.
طبق آمارهای سازمان پزشکی قانونی کشور، از مجموع فوتی‌های غرق‌شدگی در سال ۱۴۰۱، تعداد ۵۵۶ نفر در تابستان جان خود را از دست دادند که ۴۸.۳ درصد از فوتی‌های غرق شدگی کل آن سال را در بر می‌گیرد. از طرفی بیشترین آمار غرق‌شدگی با ۲۶۹ نفر در مردادماه و کمترین میزان با ۳۲ نفر در بهمن‌ماه ثبت شده است.
جریان شکافنده دریا چیست؟
وقتی امواج دریا، آب را به سمت ساحل هدایت می‌کنند، حجم وسیع آب دوباره به سمت دریا بر می‌گردد. این حجم آب تقریبا به شکلی غیرقابل پیش‌بینی درون آب و به صورت آب راهه‌هایی مسیر خود به سمت دریا را بر می‌گردد. به این جریان‌ها، جریان شکافنده گفته می‌شود که همین جریان‌های آب در بسیاری از نقاط جهان و به‌ویژه سواحل دریای خزر منجر به جان باختن افراد می‌شود.
گفته می‌شود سرعت جریان‌شکافنده حتی از سرعت شنای المپیک نیز بیشتر است. تشخیص زمان تشکیل جریان‌شکافنده برای افراد عادی دشوار بوده و نکته این‌جاست که این جریان لزوما مخصوص وضعیت طوفانی دریا نیست. حرفه‌ای‌ها می‌گویند که اگر کسی درون جریان‌شکافنده دریا گیر افتاد، ابتدا باید آرامش خود را حفظ کرده و هرگز بر خلاف جریان و به سمت ساحل شنا نکند. زیرا این اقدام منجر به خستگی فرد شده و همه توان او را خواهد گرفت. بلکه باید خود را روی آب نگاه دارد و به صورت موازی با ساحل حرکت کرده و از مسیر جریان‌شکافنده خارج شده و سپس به صورت مورب به ساحل برگردد.
همچنین گفته می‌شود که برای خروج از جریان شکافنده، موازی با ساحل و در عمق آب شنا کنید، زیرا جریان شکافنده در اعماق آب قدرت کمتری دارد و می‌توان به این شکل از مسیر جریان فرار کرد. ولی این روش نیازمند حبس طولانی مدت نفس و توانایی بالای شنا است.
خطر پشته‌های ماسه‌ای و ساختمان‌های زیر آب رفته
نکته دیگر در سواحل دریای خزر، وجود پشته‌های ماسه‌ای در کف دریاست. این پشته‌های ماسه‌ای بسیار ناپایدارند و گاهی زیر پای فرد را خالی می‌کنند. حتی گاهی عمق آب به صورت ناگهانی زیاد می‌شود. یعنی اصلا قرار نیست در دریا مانند استخر، با کف صاف و هموار مواجه شوید و امکان دارد چند متر آن طرف‌تر، عمق آب متفاوت باشد.
به دلیل بالا آمدن آب دریای خزر در سال‌های اخیر، بسیاری از ساختمان‌ها و تاسیسات ساحل و حتی چاه‌های آب و فاضلاب به زیر آب رفته‌اند. در سواحلی که برای شنا مناسب‌سازی نشده، ممکن است پای فرد در کف دریا با اجسام فلزی و چوبی ناشی از همین ساختمان‌ها و تاسیسات برخورد کند یا چاه‌های آب و فاضلاب، فرد را به داخل خود بکشدنکته خطرناک دیگر اینکه به دلیل بالا آمدن آب دریای خزر در سال‌های اخیر، بسیاری از ساختمان‌ها و تاسیسات ساحل و حتی چاه‌های آب و فاضلاب به زیرآب رفته‌اند. در سواحلی که برای شنا مناسب‌سازی نشده، ممکن است پای فرد در کف دریا با اجسام فلزی و چوبی ناشی از همین ساختمان‌ها و تاسیسات برخورد کند یا چاه‌های آب و فاضلاب، فرد را به داخل خود بکشد.
آیا دانستن فن شنا به تنهایی کافی است؟
«سعید مهر سروش» رئیس آموزش‌وپژوهش سازمان اورژانس استان تهران درباره غرق‌شدگی به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: عوامل مختلفی در زمینه غرق‌شدگی موثر است. علاوه بر دانستن فن شنا، افراد باید به دمای آب، خستگی زودرس، بیماری‌های قلبی و تنفسی و تشنج‌ها نیز توجه کنند و فقط اینگونه نیست که دانستن فن شنا برای پیشگیری از غرق‌شدگی کمک کند.
وی ادامه می‌دهد: دو گروه سنی بیشترین درگیری در زمینه غرق‌شدگی را دارند. اول سن کمتر از ۵ سال است که به دلیل مراقبت ناقص والدین رخ می‌دهد. گروه دوم سن ۱۵ تا ۲۵ سال است. این دسته به دلیل رفتارهای آسیب‌پذیرانه یا عدم مهارت‌های لازم رخ می‌دهد؛ یعنی فکر می‌کنند مهارت لازم را دارند اما وقتی در محیط دریا یا رودخانه یا سیل قرار می‌گیرند، مهارت لازم را ندارند و دچار غرق‌شدگی می‌شوند. گروه دیگری نیز وجود دارد که ممکن است از مواد مخدر مختلفی استفاده کرده باشند که به غرق‌شدگی آنها نیز منجر می‌شود.
خطرهای شنا در رودخانه
رودخانه بیشتر از دریا قربانی می‌گیرد زیرا شنا در رودخانه‌ها متفاوت‌تر از شنا در دریاست. باید توجه داشت که آرام‌بودن ظاهر آب یا کم‌عمق بودن ظاهری رودخانه، هرگز به معنی بی‌خطر بودن آب برای شنا نیست. بسیاری از رودخانه‌ها با وجود ظاهری آرام، بسیار خطرناک و عمیق هستند و فرد زمانی متوجه عمق آب می‌شود که گرفتار گرداب رودخانه شده است.
از طرفی جریان آب رودخانه بسیار قوی و غیرقابل پیش‌بینی است. در واقع، زیر ظاهر آرام آب رودخانه، جریانِ آب بسیار تند و قدرتمند در جریان است و فرد را به سمت قسمت متلاطم یا عمیق رودخانه هدایت می‌کند که شاید فقط چند متر دورتر از محل اول قرار دارد.
«علی داودی کیاکلایه، شاهرخ یوسف‌زاده چابک و معصومه افسری» در «راهنمای مراقبت از غرق‌شدگی» که زیر نظر اداره پیشگیری از حوادث وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تدوین شده در این زمینه می‌نویسند: جریان مداوم آب موجب فرسایش دایمی لبه‌ها و کناره‌های رودخانه می‌شود. این موضوع سبب می‌شود آرام آرام زیر لبه‌های رودخانه خالی شود. در نتیجه هر چند کناره رودخانه برای افرادی که روی آن ایستاده یا راه می‌روند، پایدار به نظر می‌رسد، اما در حقیقت این لبه‌ها هر لحظه آماده فروریختن است.
از طرف دیگر، اگر شناگر بخواهد برای خارج‌شدن از آب رود از این لبه‌ها به سمت بالا حرکت کند، احتمال فرو ریختن آنها وجود دارد. چنین فردی، به سختی می‌تواند خود را نجات دهد. امکان فرو ریختن این لبه‌ها حتی در هنگام ماهی گیری هم وجود دارد. بنابراین گذاشتن گارد ریل، سنگ چین و سایر روش‌های محافظتی دیگر در رودخانه‌هایی که مردم برای ماهی‌گیری تفریحی می‌روند نیز بسیار مفید است. اگرچه به کار بردن این روش‌ها می‌تواند پرهزینه باشد اما با در نظر گرفتن هزینه‌های ناشی از غرق‌شدگی، بسیار ناچیز است.
در این راهنما آمده است: بستر بیشتر رودخانه‌ها، عمق نامنظمی دارند که هر روز نیز تغییر می‌کند و اغلب بسیار دشوار می‌توان برآورد کرد که یک قسمت از رودخانه چقدر عمق دارد؛ بنابراین به طور مثال اگر دیروز محلی از رودخانه برای شنا کردن، عمق مناسبی داشته، دلیلی ندارد که امروز هم عمق این محل مناسب باشد.
رودخانه محل مناسبی برای شیرجه زدن نیست؛ افراد زیادی همه ساله به دلیل شیرجه در آب بسیار کم عمق رودخانه، دچار آسیب‌های جدی نخاع و سر می‌شوند. بستر رودخانه در همه جا یکسان نیست؛ در برخی قسمت‌ها، کم‌عمق و در برخی نواحی عمیق است. رودخانه‌ها ممکن است دارای سطح ناهموار و شیب‌دار و سنگلاخ باشند و افرادی که شنا بلد نیستند، یا شناگران ورزیده‌ای نیستند، با سُر خوردن روی این شیب‌ها وارد قسمت عمیق آب شده و غرق شوند. بستر رودخانه ممکن است از قطعات سنگ، لجن، شن و گِل پوشیده شده باشد. همچنین اشیای بسیاری ممکن است در بستر رودخانه وجود داشته باشند که شناگران ممکن است به آنها گیر کرده و غرق شوند.
آب رودخانه معمولاً از آب دریا یا استخر بسیار سردتر است. دمای بسیار پایین آب رودخانه‌ها در برخی فصول سال موضوعی بسیار جدی است که کمتر به آن توجه می‌شود. آب سرد، ۲۵ درصد سریعتر از هوای سرد گرمای بدن انسان را می‌گیرد و می‌تواند کشنده باشد.
غوطه‌ور شدن ناگهانی در آب سرد، به طور مثال آب با دمای کمتر از ۱۵ درجه سانتی‌گراد می‌تواند موجب بروز شوک سرما در فرد شده که با ایجاد انقباض عضلانی می‌تواند موجب اختلال در توانایی شنا کردن فرد شده و با بروز آثار وخیم بر سیستم قلبی، تنفسی و عروق می‌تواند موجب غرق‌شدن ناگهانی فرد شود.
اگر احساس سرما کردید به سرعت از آب خارج شوید. بهتر است به آرامی وارد آب شده و به طور ناگهانی با شیرجه‌زدن وارد آب سرد رودخانه نشوید؛ زیرا دچار شوک سرما، هیپوترمی و غرق‌شدگی می‌شوید. شناور ماندن روی جریان آب رودخانه نیاز به صرف انرژی زیادی دارد و حتی از شناور شدن روی آب دریا نیز می‌تواند سخت‌تر باشد. بسیاری از شناگران به دلیل دست‌کم گرفتن قدرت رودخانه و دست بالا گرفتن توانایی خود، در عمل دچار خستگی می‌شوند.
جریان‌های بسیار قوی آب در لایه‌های زیرین ممکن است فردی را که به زیرآب رفته به سرعت ربوده و از محل اولیه دور کنندهرچند ممکن است آب رودخانه در ابتدا آرام باشد اما الگو های فصلی، سیلاب‌ها و سایر آثار طبیعت بر این آب‌ها، می‌تواند وضعیت رودخانه را در چند دقیقه یا چند ساعت کاملاً دگرگون کرده و محلی که ساعتی پیش برای شنا مناسب‌بوده ممکن است دیگر مناسب نباشد.
شنا در آب‌های طبیعی بسیار دشوارتر از استخر است؛ شناگر زود خسته و ناگهان دچار مشکل می‌شود. گل‌آلود بودن آب بیشتر رودخانه‌ها، موجب دید بسیار کم برای شناگران شده و چنانچه فردی دچار غرق‌شدگی شود و به زیر آب برود، پیدا کردن او حتی برای ناجیان غریق حرفه‌ای نیز امری دشوار است؛ همچنین جریان‌های بسیار قوی آب در لایه‌های زیرین ممکن است فردی را که به زیرآب رفته به سرعت ربوده و از محل اولیه دور کنند.
جمع‌بندی
در زمینه شنا در دریا، رودخانه، دریاچه پشت سد، کانال‌های آب و بسیاری از مکان‌های آبی، جزئیات بسیار زیادی وجود دارد که به تجربه به دست می‌آید و قرار نیست افراد با دانستن فنون شنا در استخر، بتوانند در دریا و رودخانه و سایر مکان‌های آبی هم از پس وضعیت بر آیند.
سازمان‌های ذیربط به ویژه در مکان‌هایی که مردم بیشتر برای شنا حضور پیدا می‌کنند، تابلوهای هشدار را نصب کرده و با فنس‌کشی، افراد را از ورود به مکان‌هایی مانند دریاچه پشت سدها برای شنا منع کنندوقتی در مکانی تابلوی شنا ممنوع نصب‌شده، حتما در گذشته حادثه‌ای رخ داده یا وضعیت توسط متخصصان بررسی و این هشدار نصب شده است. از طرفی در بسیاری از مکان‌های پر خطر، هیچ تابلویی برای ممنوعیت شنا نصب‌نشده، در حالی که احتمال غرق‌شدن و حادثه برای افراد وجود دارد.
بهتر است خانواده‌ها در این زمینه هوشیاری بیشتری به خرج دهند و اگر یکی از اعضای جوان خانواده قصد شنا در محلی غیر ایمن را داشت، به طور جدی هشدار داده و او را منصرف کنند. از طرفی باید سازمان‌های ذیربط به‌ویژه در مکان‌هایی که مردم بیشتر برای شنا حضور پیدا می‌کنند، تابلوهای هشدار را نصب کرده و حتی با فنس‌کشی، افراد را از ورود به مکان‌هایی مانند دریاچه پشت سدها برای شنا منع کنند.