آنان با نصب پرچم های سیاه و علم های مخصوص عزاداری در مساجد، حسینیه ها، تكایا و سردر ادارات دولتی و محلهای كسب و كار، تشكیل دسته های عزاداری و برگزاری آیین سوگواری در حسینیه ها و مساجد به عزاداری می پردازند.
به همین مناسبت در دهه نخست محرم مراسم سخنرانی در خصوص فلسفه قیام عاشورا در اغلب مساجد و حسینیه های شهرها و روستاهای خراسان جنوبی برگزار می شود.
در بیرجند مركز این استان ، دسته های عزاداری سنتی از روز هفتم محرم با اجتماع در مساجد، حسینیه ها و تكایا و عبور از خیابانهای شهر در ساعات عصر و شب اقدام به برگزاری مراسم سینه زنی، زنجیرزنی و عزاداری كرده و مرثیه خوانها و مداحان اهل بیت (ع) نیز در شرح وقایع عاشورا و مناقب حضرت امام حسین (ع) و یارانش مداحی می كنند.
سینه زنی، زنجیززنی، روضه خوانی، علم بندان، علم گردانی، نخل بندی، نخل گردانی، مشعل گردانی، شبیه گردانی و تعزیه خوانی از شیوه های مراسم عزاداری ماه محرم در بیرجند و دیگر شهرستانهای خراسان جنوبی است.
عزاداری در بیرجند اغلب در قالب دسته ها و هیات های سینه زنی و زنجیرزنی برگزار می شود؛ از جمله این مراسم ˈعلم بندانˈ است كه با روش خاصی در یكی از هیاتهای عزاداری شهر برگزار می شود.
این مراسم در اوایل ماه محرم با حضور سادات و هیاتهای عزاداری انجام می شود و مردم آمادگی خود را برای شركت در عزاداری ماه محرم اعلام می كنند.
مراسم 'علم گردانی' نیز در روستاها معمولا در نیمه دوم دهه نخست محرم انجام می شود. در این مراسم علمها را به در خانه ها برده و برای صاحبخانه فاتحه می خوانند و او نیز به علم گردانها گندم و پول و خواروبار می دهد.
علم گردانها با خواندن اشعاری در كوچه و بازار، عزاداری امام شهید را به مردم اعلام می كنند و از نزدیك شدن روز تاسوعا و عاشورا خبر می دهند.
حضور مشتاق مردم در این مراسم و ادای نذورات آنان بیانگر عشق و ارادت خالصانه آنان به حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش است.
مراسم 'مشعل گردانی' در روستای خور و بركوه و 'سنگ زنی' در روستای درخش بیرجند نیز برگزار می شود.
مشعلهای این روستاها در حسینیه روستا در داخل زمین نصب شده و شب نهم محرم آن را روشن می كنند.
در سالهای گذشته مشعلهای بسیار در منطقه خوسف بیرجند وجود داشت كه آن را شبهای نهم محرم در كوچه ها می گرداندند و نذری جمع می كردند.
مراسم 'سنگ زنی' روستای درخش نیز از شب پنجم محرم همراه با هیات های عزاداری با آهنگ نوحه، سینه زنی و یا زنجیرزنی انجام می شود.
'تعزیه خوانی' از دیگر مراسم عزاداری است كه در روستاهای بیرجند و در چند سال اخیر در شهر بیرجند در قالب سوگواره تعزیه برگزار می شود.
تعزیه یا شبیه خوانی نمایشی است كه در آن یكی از وقایع كربلای حسینی را به نمایش می گذارند.
انواع تعزیه در ماه محرم در روستاهای مختلف برگزار می شود كه در روستای ˈخنگˈ تعزیه صحرای كربلا در روز عاشورا و تعزیه حضرت ابوالفضل (ع) در روز تاسوعا انجام می شود.
در روستای 'مهمویی' نیز تعزیه های حر، حضرت امام حسین (ع)، حضرت علی اكبر(ع)، حضرت ابوالفضل (ع) و وفات پیغمبر(ص) رایج است.
در روستای درخش و آسیابان در روز هفتم محرم تعزیه خوانی مسلم بن عقیل، در روز هشتم تعزیه علی اكبر، روز نهم تعزیه حضرت ابوالفضل (ع) و در روز عاشورا تعزیه صحرای كربلا برگزار می شود.
علاوه برآن مراسمی با عنوان 'هفت منبر' در روز تاسوعا توسط زنان در بیرجند برگزار می شود. در این مراسم بانوان با روشن كردن هفت شمع در هفت منبر، مسجد و حسینیه در آن شركت می كنند.
مراسم خاصی با عنوان 'شمع گردانی' نیز روز تاسوعا در برخی روستاهای بیرجند از جمله 'بهدان' برگزار می شود.
مراسم 'خیرات سیدالشهدا' توسط مسلمانان اهل سنت خراسان جنوبی هم در روز عاشورا از دیگر مراسم است كه طی آن مردم مناطق سنی نشین با پختن ˈغلورˈ و آش نذری با عنوان خیرات سیدالشهدا به اطعام مردم می پردازند.
برگزاری مراسم شبیه گردانی، تعزیه خوانی، آتش زدن نمادین خیمه ها، راه اندازی كاروان های سبزپوش و سرخپوش از جمله مراسم تعزیه شهادت سالار شهیدان در روز عاشورا به شمار می رود.
دسته های عزاداری در روز عاشورا در شهر بیرجند در محلی موسوم به قتلگاه گردهم می آیند و به نوحه خوانی و سینه زنی می پردازند.
این عزاداری با فرارسیدن ظهر عاشورا و آتش زدن خیمه ها به عنوان نمادی از خیمه های فرزندان امام حسین (ع) به اوج خود می رسد.
برگزاری مراسم بیل زنی در بخش خوسف بیرجند نیز به عنوان تبرك كردن بیل ها و دفع آفت از مزارع و محصولات كشاورزی و نمادی از دفن اجساد شهدای كربلا و مراسم نخل گردانی به عنوان نمادی از گرداندن گهواره طفل شیرخوار حضرت امام حسین (ع) از دیگر موارد دیدنی در عزاداری مردم این بخش از بیرجند در روز عاشورا است.
اطعام دسته های عزاداری و پرداخت نذورات از مراسمی است كه از اول ماه محرم تا روزهای بعد از عاشورا به طور چشمگیری در شهرها مشاهده می شود.
اطعام و ادای نذورات در روزهای آخر دهه نخست محرم بویژه روز نهم و دهم از جمله جلوه های بارز عزاداری مردم بیرجند بوده به گونه ای كه كمتر محله ای است كه در این روز سفره امام حسین (ع) در آن پهن نباشد.
بسیاری از شهروندان از سفره حضرت امام حسین (ع) نه برای رفع گرسنگی بلكه به قصد تبرك طعام می گیرند.
عزاداران حسینی در بیرجند همچنین در نخستین شب شهادت حضرت امام حسین (ع) با روشن كردن شمع در مساجد، مراسم شام غریبان را برگزار می كنند.
هیاتهای عزادار در این مراسم به نشانه جستجوی اطفال آواره و گمشده سالار شهیدان با عبور از كوچه ها و ریختن خاك بر سر و روی خود گویی به دنبال گمشده ای می گردند.
مداحان اهل بیت (ع) در این شب با یادآوری مصایب بازماندگان واقعه كربلا و توصیف رنج فرزندان امام حسین (ع) یاد و خاطره اسیران روز عاشورا و اطفال حضرت اباعبدالله الحسین (ع) را زنده می كنند.
بیرجندی های ساكن مناطق مختلف كشور نیز سعی می كنند تا در دهه نخست محرم و یا دست كم در روزهای پایانی این دهه خود را به شهر و روستای محل تولدشان رسانده و همراه با سایر خویشاوندان در آیین های عزاداری سالار شهیدان شركت كنند.
اغلب مردم این دیار برای استفاده بهتر معنوی از این ماه با اهل خانواده تا پاسی از شب در مجالس عزاداری شركت دارند.
ادای نذورات بر اساس توانایی و تمكن مالی به نام حضرت امام حسین علیه السلام و حضرت ابوالفضل (ع) در این ایام از دیگر آیین های ماه محرم در استان خراسان جنوبی است.665/110
گزارش از: مریم پنجابی
بيرجند - مردم استان خراسان جنوبي با فرا رسيدن ماه محرم الحرام در سوگ سرور آزادگان جهان حضرت اباعبدالله الحسين (ع) سياهپوش و غرق در عزا و ماتم مي شوند.
