بر اساس یك گزارش آرشیوی ایرنا، بررسی آمارهای جهانی نشان می‌دهد كه سالانه میلیون ها نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست.
بر اساس این گزارش با افزایش آلودگی هوا حتی پرندگان هم آسمان تهران را ترك كرده‌اند و پرندگان مهاجر و حتی گنجشك‌ها دیگر میلی به وارد شدن به تهران را ندارند. گفته می‌شود در هیچ دوره‌ای از تاریخ تهران شمار پرندگان به این اندازه كم نبوده است.
پرندگان، پرواز بر فراز پاكی را انتخاب كرده‌اند و آنهایی هم كه مانده‌اند میلی به آواز خواندن ندارند چون نغمه‌هایشان دیگر به گوش كسی نمی‌رسد. شاید هم می‌خوانند و ما نمی‌شنویم.
خودرو های سم زا و صنعت مدرن امروز با تولید گازها و ذرات آلوده معلق در هوا فضایی برای نفس كشیدن باقی نمی‌گذارد و استشمام هوای پاك را كه همواره مایه شادمانی زندگی بشر بوده، به آرزویی دست نیافتنی تبدیل می‌كند.
آلودگی هوا همواره در شرایط بحرانی منجر به مرگ و میر انسانها شده است. محاسبات انجام شده نشان می‌دهد با توجه به جمعیت تهران، در شرایط بحران آلودگی هوا احتمال مرگ و میر سالانه پنج هزار نفر وجود دارد.
مشكل آلودگی هوای كلان شهرها عمدتا ناشی از حركت وسایل نقلیه دودزا و به خصوص اتوبوس ها و كامیون های قدیمی و دودزایی است كه خروجی آنها سمی تر از خودروهای سواری است و حركت آنها در بسیاری از كشورها ممنوع است اما متاسفانه هنوز در كشور ما در حال تردد هستند.
هر ماده‌ای در هوا كه برای سلامت و رفاه انسان و محیط زیست مضر باشد به عنوان آلاینده هوا تلقی می‌شود و در تعریف علمی آن گفته می‌شود: منظور از آلودگی هوا یعنی افزایش میزان گازهای سمی و ذرات ریز جامد و مایع در هوا در غلظت‌هایی كه تهدیدكننده سلامتی هستند.
دكتر غیاث‌الدین متخصص بهداشت هوا در خصوص منابع مختلف آلودگی هوا می‌گوید، منابع آلودگی هوا در سه دسته اصلی منابع متحرك شامل انواع خودروها، منابع ثابت مثل نیروگاهها و صنایع و منابع تجاری و خانگی تقسیم‌بندی می‌شوند.
** حدود 70تا 75درصد آلودگی هوای تهران ناشی از وسایل نقلیه است.
مهمترین آلاینده‌های هوا
“ذرات جامد” (،(particulate matterاین ذرات از سد دفاعی طبیعی بدن عبور می‌كنند و به طور عمقی به ریه‌ها نفوذ كرده و باعث تشدید آسم و اختلال عملكرد ریوی می‌شوند.
ذرات معلق موجود در هوا اگر غلظت آنها بالاتر از یك حد باشد باعث مرگ و میر خواهد شد.
به این صورت كه اگر غلظت ذرات معلق به حدود 35میكروگرم در مترمكعب باشد میزان مرگ و میر بالا می‌رود كه با این محاسبه سالانه در شهر تهران اگر غلظت ذرات جامد به این میزان ( 35میكروگرم) برسد احتمال مرگ و میر سه تا چهار هزار نفر وجود دارد.
یكی دیگر از آلاینده‌هایی كه سرطان زا هستند موادآلی یا هیدروكربن‌ها هستند كه در هر 100هزار نفر اگر میزان غلظت آلاینده 35میكروگرم باشد 55 نفر می‌میرند.
مواد آلی احتمال سرطان زایی بیشتری دارند و عمده سرطان ناشی از آنها سرطان ریه است.
عامل تشدیدكننده سرطان ریه در كنار عامل آلودگی هوا سیگار است، بر اساس بررسی‌های انجام شده بین میزان مرگ و میر سیگاری‌هایی كه در شهرهای بزرگ و در معرض آلودگی‌های هوا زندگی می‌كنند در مقایسه با سیگاری‌هایی كه به دور از این آلودگی‌ها و در هوای پاك روستاها به سر می‌برند بیشتر است.
این متخصص در تشخیص آلودگی هوا می‌گوید در دود سیگار حدود 50نوع ماده سرطان زای تایید شده یا مشكوك به سرطان زایی وجود دارد كه غیر از سرطان ریه منجر به بروز مشكلات دیگری همچون آب مروارید، احتمال سقط جنین و یا تولد نوزادانی نارس و كم‌وزن می‌شود.
“ازن”، این گاز از واكنش‌های شیمیایی در جو و تحت تاثیر نور آفتاب تولید می‌شود و محرك قوی سیستم تنفسی است.
دی اكسید نیتروژن، منواكسید كربن، سرب، دی اكسید گوگرد، سولفات ها و سولفیدهیدروژن، آكرولئین Acroleinو دیوكسین از دیگر ذرات آلوده‌كننده هوا هستند.
آكرولئین باعث تشدید آسم و دیوكسین باعث تشدید اختلال در تكامل جنین و افزایش خطر سرطان می‌شود.
شاخص آلودگی هوا
اگر شاخص آلودگی هوا را 100فرض كنیم چنانچه غلظت آلاینده‌ها مطابق با 100باشد هوا استاندارد و چنانچه غلظت آلاینده‌ها كمتر از این میزان باشد كیفیت هوا خوب یا متوسط است و اگر بالاتر از 100باشد نشان‌دهنده افزایش غلظت آلاینده‌های هوا است.
شاخص آلودگی هوا بر اساس تقسیم بندی هوا بصورت هوای سالم، هوای ناسالم یا غیر بهداشتی، هوای خیلی ناسالم و هوای خطرناك یا بحرانی تعریف می‌شود.
دكتر غیاث‌الدین استاد دانشگاه علوم پزشكی تهران می گوید، سازمان‌های حفاظت محیط زیست، شاخص‌های كیفی هوا را با 5نوع آلوده‌كننده هوا محاسبه می‌كنند كه شامل ازن روی سطح زمین، منواكسید كربن، دی اكسید گوگرد، دی اكسید نیتروژن و گرد و غبار است.
برای هر یك از این موارد، سازمان‌های حفاظت محیط زیست، استانداردی را جهت حفظ سلامت تعریف كرده‌اند.
میزان آلایندگی هر یك از این آلاینده‌ها بر اساس اندازه‌گیری حدود 11 تا 13ایستگاه دائمی تعیین آلودگی هوای تهران صورت می‌گیرد. این ایستگاه ها بطور شبانه‌روزی آلودگی هوا را مورد سنجش قرار می‌دهند.
اعداد و ارقامی كه در نتیجه این سنجش‌ها حاصل می‌شود، تحت عنوان شاخص آلودگی هوا یا شاخص كیفیت هوا به كار برده می‌شود.
عدد شاخص كیفیت هوا را با استفاده از فرمول‌های خاصی بدست می‌آورند: اگر این عدد بین 151تا 200پی‌پی‌ام (یك میلی لیتر آلودگی هوا در یك متر مكعب هوا) باشد هوا غیر بهداشتی، صفر تا 50هوا پاك و از 51تا 100متوسط است و اگر این رقم بالای 300باشد آلودگی هوا خطرناك است و اگر از 400 تجاوز كند شرایط بحران آلودگی هوا اعلام می‌شود.
در چنین شرایطی باید یك سری اقدامات را در جهت كاهش منابع آلودگی هوا مانند تعطیلی مدارس و یا تعطیل عمومی انجام شود كه به دنبال آن دود ناشی از استفاده از وسایل نقلیه نیز كاهش می‌یابد.
** ماسك وسیله دفاعی در مقابل آلودگی هوا
استفاده از ماسك یكی از راههای حفاظت از خود در برابر آلودگی هوا است ولی در استفاده از همین ماسك‌ها هم باید نكاتی را رعایت كرد.
دبیر انجمن آسم و آلرژی ایران در این خصوص می‌گوید، ماسك‌های كاغذی به لحاظ اینكه آلاینده‌ها را از خود عبور می‌دهند به هیچ وجه توصیه نمی‌شوند و بهتر است از ماسك‌های فیلتر دار و ماسكی كه دهان و بینی را بطور كامل پوشش دهد استفاده شود.
وی می‌گوید ماسك‌ها باید هر یك و نیم تا دو ساعت تعویض شوند با توجه به وجود میكروبها در سطح آنها چنانچه مرتب تعویض نشوند خود منبعی از آلودگی می‌شوند.
بخش عمده‌ای از مرگ و میرها مربوط به آلودگی هوا در محیط های بسته از جمله اماكن مسكونی و به ویژه در مناطق روستایی كشورهای جهان سوم رخ می‌دهد.
كیفیت بد هوا در اتاق‌ها منجر به خستگی، عدم تمركز و عدم رضایت افراد می‌شود، كه اغلب ناشی از تهویه نامناسب ساختمان است كه رابطه مستقیمی با غلظت CO2دارد، به همین خاطر در برخی سیستم‌ها كه از تهویه اتوماتیك استفاده می‌كنند از غلظت CO2به عنوان معیاری جهت تنظیم میزان هوای تازه ورودی به سیستم استفاده می‌شود.
** تاثیر آلاینده‌های هوا بر سلامت انسان
بطور طبیعی بعضی از آلاینده‌ها اثرات كوتاه مدت و گاها شدید دارند. مثلا افزایش منواكسیدكربن افزایش سردرد و سرگیجه را در فضاهای آزاد به دنبال دارد اما در داخل منزل و فضاهای بسته منجر به مرگ هم خواهد شد.
**منواكسیدكربن مانع رسیدن اكسیژن به قلب و مغز می‌شود و باعث مرگ می‌شود.
این گاز هیچ رنگ و بویی ندارد به تدریج باعث می‌شود فرد به خواب رود گاهی برای گرم كردن حمام از وسایل گرمازا استفاده می‌شود كه كاری خطرناك است و به هیچ وجه نباید در چنین فضاهایی از وسایل گرم‌كننده استفاده كرد.
استفاده از بخاری‌های گازی بدون دودكش نیز بسیار خطرناك است و به علت تجمع گاز منواكسیدكربن باعث ایجاد سردرد و سرگیجه و تهوع در فرد می‌شود زمانی كه دودكش باشد خود دودكش در تهویه هوای اتاق موثر است.
دبیر انجمن آسم و آلرژی ایران نیز در خصوص تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت می‌گوید بطوركلی آلودگی هوا باعث تحریك مجاری هوایی و تشدید آسم می‌شود.
دكتر “مسعود موحدی” معتقد است، تماس درازمدت با آلودگی هوا و در معرض آلاینده‌های هوا بودن باعث برونشیت مزمن و اختلالات تنفسی می‌شود.
به گفته دبیر انجمن آسم و آلرژی ایران آلودگی هوا با گازهای ناشی از سوخت موتورهای دیزلی و صنایع سنگین در بروز سرطان ریه موثر است.
خودرو های دیزلی و یا اتوبوس و كامیون هایی كه در ایران در تردد می باشند به دلیل غیر استاندارد بودن سوخت آنها، به مراتب خطرناك تر و بیشترین مواد خطرناك را در كشور تولید می كنند.عبورو مرور این نوع خودروها از جنگ جهانی دو به بعد در بسیاری از كشور ها ممنوع شده است در حالی كه در ایران هنوز این خودروهای سنگین استفاده می شوند و هیچ تغییری در نوع سوخت و نحوه فعالیت آنها داده نشده است.
دكتر موحدی می‌گوید كودكان و سالمندان دو گروهی هستند كه بیش از سایر افراد در معرض خطرات ناشی از آلودگی هوا قرار دارند.
كودكان به دلایلی نسبت به بزرگسالان بیشتر در معرض خطر آلودگی هوا قرار می‌گیرند از جمله این دلایل، كودكان و شیرخوارگان با سرعت بیشتری تنفس می‌كنند و این باعث تماس بیشتر با مواد آلوده‌كننده هوا می‌شود.
كودكان بیشتر تنفس دهانی دارند كه به این ترتیب فیلتر بینی كه قسمتی از آلودگی هوا را می‌گیرد نمی‌تواند بطور موثر عمل كند.
آلودگی هوا باعث تحریك انسداد راههای هوایی و تشدید آسم می‌شود و بر رشد و نمو سیستم عصبی، تنفسی و ایمنی و غدد داخلی تاثیر می‌گذارد كه این امر می‌تواند خطر سرطان را در سال‌های بعدی زندگی افزایش دهد.
تاثیر آلودگی هوا در گوش و حلق و بینی
آلودگی هوا و آلاینده‌های موجود در هوایی كه تنفس می‌كنیم می‌توانند سبب گلودرد و سوزش گلو شوند سرب ناشی از بنزین‌های حاوی سرب سبب كاهش شنوایی می‌شود.
دكتر “علی‌محمد اصغری” عضو جامعه جراحان گوش و حلق و بینی می‌گوید، این نوع آسیب شنوایی با همراهی صداهای بلند محیط مثل صدای ترافیك یا كارخانجات تاثیر بیشتری بر كاهش شنوایی می‌گذارد.
این متخصص گوش و حلق و بینی اضافه كرد، بعضی از آلاینده‌ها می‌توانند سبب بروز سرطانهای حنجره، بینی و سینوسها شود.
به گفته این پزشك، بیشترین آسیبی كه آلایندهای هوا بر انسان می‌گذارند بر سیستم ریه و قلب انسان است. آسیبی كه به ارگانهای بدن می‌رسد به نوع و میزان آلاینده‌ها ارتباط دارد.
افرادی كه در محیط كارشان با مواد شیمیایی و یا فلزات سنگین در ارتباطند بیش از دیگران در معرض آسیب هستند. بعضی آلاینده‌ها خاص كارخانجات چوب، چرم است و می‌تواند سبب افزایش خطر سرطان سینوس در كارگران این كارگاهها گردد.
**
آلودگی هوا در زمستان و پدیده وارونگی هوا
در ماههایی از فصل زمستان گاهی شریط جوی خاصی ایجاد می‌شود كه در نتیجه آن جریان حركت و جابجایی هوا بصورت صعودی و به عبارتی از پایین به بالا كاهش می‌یابد.
در این حالت حركت هوای آلوده به سمت بالا كند می‌شود و حالت پایداری هوا ایجاد می‌شود و این امر باعث می‌شود بر شدت غلظت آلاینده‌های هوا افزوده شود و بصورت رقیق در نیاید.
مقدار هوایی كه برای كاهش غلظت هوا و رقیق شدن هوا لازم است، كاهش می‌یابد و در ارتفاع 400تا 500متری زمین جریانی از هوا مثل یك سقف قرار گرفته است كه مانع از جابجایی هوا و رقیق شدن آن می‌شود.
حالت اینورژن یا وارونگی هوا در طول زمستان ممكن است چند بار اتفاق بی‌افتد در شرایط وارونگی هوا دود ناشی از اگزوز اتومبیل‌ها، موتورخانه‌ها و كارخانه‌ها در محدوده هوای شهر باقی می‌ماند این حالت پایدار می‌ماند تا تغییرات جوی همچون باد و یا باران باعث رقیق شدن هوا شود.
بطور كلی تمام آلاینده‌ها چه آلاینده‌های فضاهای باز و چه آلاینده‌های فضاهای بسته باید به دقت مورد توجه باشد و سعی كرد با اقدامات مناسب و ارایه آموزش‌های همگانی این آلاینده‌ها را كنترل كرد.
پزشكان توصیه می‌كنند در روزهایی كه آلودگی هوا بیشتر است افراد آسیب پذیر از جمله افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی باید در منزل بمانند و بطور كلی در شرایط بحران آلودگی هوا، افراد از قدم زدن و انجام فعالیت‌های ورزشی در فضای باز باید خودداری كنند.
تهرام** 1396
تهران بزرگ - آلودگي هوا اثرات مضر و ناشناخته زيادي بر انسان دارد كه با وجود قطعيت آن بر روي سلامتي فرد، بسياري از آثار زيانبار آن هنوز در دست بررسي مي باشد.
