قدرتهاي بزرگ جهان نظير آمريكا، انگليس، فرانسه و برخي قدرتهاي ديگر هر يك به نوبت و گاه همزمان در آفريقا حضور يافته اند ولي از دو دهه پيش نام چين نيز به اين گروه اضافه شده است.
نكته حايز اهميت در اين ميان اينكه به نظر مي رسد چين طي دو دهه اخير در عرصه اقتصادي آفريقا، گوي سبقت را از ديگر رقيبان خود ربوده و با فاصله زيادي از آنان قرار گرفته است.
از سوي ديگر رقابت واشنگتن و پكن در آفريقا به علت تعدد كشورهاي اين قاره، زمينه هاي سياسي، اقتصادي، فرهنگي و نظامي متفاوت هر يك از آنها، معادن غني و راهبردي آن و نيز مناطق خاص و استراتژيك از پيچيدگي منحصر بفردي برخوردار است.
باراك اوباما رييس جمهوري آمريكا از روز جمعه سفر خود را به قاره آفريقا آغاز كرد . وي در اين سفر قرار است علاوه بر كنيا به برخي كشورهاي ديگر آفريقا نيز سفر كند.
سفر اوباما به كنيا اگرچه از سوي برخي رسانه هاي آفريقايي و حتي غربي باعنوان سفر به خانه پدري توصيف شد ولي از سوي ديگر بيانگر اراده واشنگتن براي تحكيم روابط سياسي، اقتصادي و نظامي با آفريقا است.
اوباما در شرايطي به كنيا سفر مي كند كه قرار است تا ماه آينده اجلاس 'رشد و توسعه آفريقا' موسوم به AGOA در 'گابون' برگزار شود.
كنگره آمريكا در سال 2000 ميلادي قانون كمك به رشد و توسعه آفريقا را با هدف افزايش همكاريهاي واشنگتن و كشورهاي آفريقايي تصويب كرد.
براساس اين قانون، واشنگتن از اقتصاد كشورهاي آفريقايي حمايت كرده و زمينه را براي فروش كالاها و محصولات كشورهاي آفريقايي در آمريكا فراهم مي كند.
براساس پيش بيني هاي بعمل آمده در اجلاس آتي AGOA كه ماه آينده در گابون برگزار مي شود قرار است بيش از يكهزار هيات نمايندگي رسمي از 39 كشور آفريقايي، نمايندگان رسانه هاي مختلف و نيز كارشناسان و شخصيت هاي مختلف آفريقا و جهان در اين اجلاس شركت كنند.
براساس آمار رسمي، مبادلات اقتصادي آمريكا و قاره آفريقا حدود 73 ميليارد دلار ، مبادلات اقتصادي اروپا و قاره سياه حدود 140 ميليارد دلار و مبادلات اقتصادي چين و آفريقا بيش از 200 ميليارد دلار برآورد شده است.
بررسي هاي آماري بيانگر آن است كه آمريكا فقط يك درصد از سرمايه گذاريهاي خارجي خود را به آفريقا اختصاص داده در حالي كه چين 4/3 درصد از سرمايه گذاري خود را به آفريقا سرازير كرده است.
به اين ترتيب روشن است كه واشنگتن در عرصه رقابت اقتصادي در آفريقا بشدت از چين عقب مانده و اين وضعيت قطعا از ديدگاه مقامات آمريكايي مطلوب ارزيابي نمي شود.
به همين خاطر رييس جمهوري آمريكا قبل از عزيمت بسوي كنيا از لزوم تحول در روابط واشنگتن و آفريقا سخن به ميان آورد و گفت: آفريقا از پويايي غيرقابل تصوري برخوردار است؛ زيرا در آن بازارهايي با رشد اقتصادي كم نظير و انعطاف پذيري فوق العاده در حال ظهور است.
واشنگتن به منظور كاستن از فاصله خود با چين در عرصه رقابت در آفريقا از چندي پيش اعطاي اعتباراتي براي بهبود زيرساختهاي اقتصادي در قاره سياه را مطرح كرده است.
باراك اوباما به همين منظور دو سال پيش تعهد كرد كه آمريكا به منظور بهينه سازي شبكه برق رساني 10 كشور آفريقايي بيش از هفت ميليارد دلار اختصاص دهد.
نكته حايز اهميت در رويارويي واشنگتن و پكن در قاره آفريقا اينكه گرچه به نظر مي رسد آمريكا در زمينه مبادلات اقتصادي از پكن عقب مانده ولي در زمينه نظامي از ديگر هماوردان خود در آفريقا كاملا پيشي گرفته است.
در اين راستا آمريكا تلاش كرده و مي كند كه با كشورهاي آفريقايي به سطح بالاتري از همكاري نظامي دست يابد.
نيروهاي نظامي آمريكا در حال حاضر در كشورهاي موسوم به ساحل آفريقا حضور دارند ولي از ديدگاه واشنگتن اين حضور نظامي كافي نيست و به همين علت مقامات پنتاگون خواستار تقويت همكاريهاي نظامي با آفريقا هستند.
آمريكا پس از حادثه 11 سپتامبر و در سال 2003 ميلادي با هدف مبارزه با تروريسم يك پايگاه نظامي در 'جيبوتي' ايجاد كرد. حدود سه هزار و 200 نيروي نظامي آمريكا در اين پايگاه مشغول كار هستند كه فعاليت هاي نظامي آمريكا را در منطقه موسوم به 'شاخ آفريقا' مديريت و رصد مي كنند.
از اين پايگاه هواپيماهاي بدون سرنشين عليه مواضع القاعده در شبه جزيره عربستان و سومالي هدايت مي شوند.
همچنين نيروهاي نظامي آمريكا كه تعداد آنها بالغ بر 200 تن برآورد شده با هدف مبارزه با گروههاي تكفيري در نيجر مستقر هستند.
از سوي ديگر واشنگتن تعدادي نيروي نظامي در آفريقاي مركزي و نيز حدود 3 هزار نيروي نظامي با عنوان تلاش براي جلوگيري از گسترش بيماري 'ابولا' در غرب آفريقا مستقر كرده است.
با اين وجود واشنگتن اين ميزان و سطح از حضور نظامي در آفريقا را كافي نمي داند و خواستار افزايش حضور نظامي خود در كشورهاي آفريقايي است.
واشنگتن براي دستيابي به اين هدف به كشورهاي متعدد آفريقايي ، امضاي پيمانهاي نظامي گوناگون را پيشنهاد داده است.
واشنگتن همچنين در سال 2007 ميلادي و با هدف هدايت عمليات نظامي در آفريقا ستاد فرماندهي موسوم به 'آفريكام' AFRICOM را تاسيس كرد.
مسووليت مداخله نظامي در ليبي در سال 2011 ميلادي و همچنين مداخله نظامي در كشور آفريقايي 'مالي' و 'چاد' نيز برعهده ستاد فرماندهي 'آفريكام' قرار داشت.
هم اكنون نيروهاي نظامي، مشاوران و نيروهاي ويژه آمريكا حداقل در 10 كشور موسوم به ساحل آفريقا حضور دارند.
نيروهاي ويژه آمريكا همچنين در پايگاههاي هوايي سومالي مستقر هستند و ازآنجا هواپيماهاي بدون سرنشين را عليه مواضع گروه تكفيري و تروريستي 'الشباب' هدايت مي كنند.
براين اساس مي توان نتيجه گرفت كه واشنگتن در مواجهه با پازل آفريقا اگرچه به نظر مي رسد در عرصه اقتصادي تا كنون بازي را به پكن واگذار كرده است ، ولي در زمينه نظامي و مديريت بحران هاي نظامي در آفريقا همچنان بر رقيب خود برتري دارد.
اين رقابت تنگاتنگ ابرقدرتها در قاره آفريقا گرچه ممكن است براي كشورهاي اين قاره منافعي نيز دربرداشته باشد ولي در صورت تداخل منافع مي تواند شرايط را براي هريك از عوامل حاضر در اين صحنه اعم از عوامل بيروني و يا دروني دشوار كند و به يك بحران پيچيده تبديل شود.
خاورم ** 1583 ** 1546
تهران-ايرنا-معادن عظيم زير سطحي، منابع فراوان سطحي، معادن گسترده الماس، ذخاير عظيم اورانيوم و همچنين منابع نفت،گاز و زغال سنگ، شرايط اقليمي خاص و موقعيت راهبردي در كنار ديگر ويژگي هاي منحصر به فرد آفريقا از سالهاي دور قدرتهاي جهاني را بسوي اين قاره جلب كرده است.
