در ادبیات عامه و شفاهی چهارمحال وبختیاری گویش دهكردی را شاید بتوان گونه ای از گویش رایج مردم فلات مركزی ایران به ویژه منطقه ˈجی قدیمˈ قلمداد كرد،چه این كه حمدالله مستوفی خاستگاه گویش رایج اصفهان را منطقه دهكویه یا دهكرد می انگارد.
لهجه دهكردی سرشار از واژه های بسیار قدیمی است به گونه ای كه برخی از واژگان كاربردی در گویش فلات مركزی ایران نیز در كلیات واژگان دهكردی به فراوانی یافت می شود و در این زمینه نیز علامه دهخدا در تدوین لغت نامه خود از بسیاری از این واژگان كلیدی بهره گرفته است.
واژه ˈگوش دارˈ با كاربرد مفهومی ' نگهدار'در گویش فلات مركزی ایران به عنوان یك واژه چند متنی به كار گرفته می شد و درحالی كه در برخی از نقاط ایران به معنی شنیدار و شنیدن است؛ با پدیدارشناسی گویش دهكردی آن را به عنوان ˈایستاˈ و ˈنگهداشتنˈ به كار می برند.
تخلیص سازی واژگان در بطن لهجه دهكردی نهفته است و همین امر این لهجه را تبدیل به گویش تك جغرافیایی می كند كه تنها در منطقه شهركرد تكلم می شود به گونه ای كه برخی از واژگان نظیر ˈبرتابریم ˈ (بفرمایید بروید تا برویم) خود یك جمله كامل دارای فعل و فاعل و تكلم دستوری است.
ادبیات شفاهی دهكرد به دلیل مكتوب نشدن، در دوره های مختلف دچار چالش شد و گاهی با لهجه های دیگر در هم آمیخت یا از واژگان رایج در منطقه مركزی ایران نیز واژگان اصفهانی بهره گرفت.
این در هم آمیختگی معنایی و تاویلی در مرز بین لهجه دهكردی و گویش دهكردی نمود بیشتری پیدا كرد به گونه ای كه برخی از واژگان گویش دهكردی شبیه لهجه اصفهانی شدند و همانند لهجه اصفهانی انتقال مفهوم از معنای اصلی، به وضوح برای مخاطب روشن و مبین است.
اگرچه كتاب اطلس زبان شناسی شرق اثر ˈ ادوارد ری دوبارگانˈ بین لهجه مركز ایران و گویش مركزی ایران تفاوت های قائل شده و گویش زاگرسی را منبع لهجه های جغرافیایی نقاط مركزی ایران دانسته است اما گویش دهكردی تاكنون نتوانسته است بر روی لهجه های دیگر از جمله لهجه های اصفهانی تاثیرگذار باشد.
مركز چهارمحال وبختیاری از دوران گذشته با نام ˈدهكرد ˈ شناخته می شد و دهكرد وجه تسمیه ˈ ده گردˈ به معنای محدوده پهلوان بوده كه امیران افشاریه بر این دشت نزدیك به منطقه ˈ جی ˈ اطلاق می كردند.
در متون باستان شناسی، دهكرد را ˈدژ گردˈ یا قلعه پهلوانان در دوران شاپور می نامیدند كه هم طراز با ˈدژپلˈ یا دزفول یا ˈچیل گردˈ یا چلگرد كوهرنگ بوده است.
دهكرد در سال در شهریور 1314 خورشیدی به شهركرد تغییر نام یافت و از همان قدیم و ندیم چند نقطه از شهركرد همواره به عنوان پرترددترین نقاط شهر محسوب می شد،كه از این جمله میدان امامزادگان حلیمه و حكمیه(دم امامزاده)، چهارراه بازار، فلكه آبی (دوازده محرم)، میدان فردوسی، محله ارباب میرزا، محله خان، فلكه فردوسی، محله یخچال، سه راه سینما و محله مسجد خرابه و محله رعنایی ها از مناطق پر جمعیت این شهر بوده اند.
علی اكبر دهخدا نویسندهˈچرند و پرندˈ و همرزم جهانگیرخان مدیر روزنامه ˈصوراسرافیلˈ در انقلاب مشروطه در آغاز جنگ اول جهانی در یك زمستان سرد به دهكرد (شهركرد امروزی) تبعید شد و پس از دهكرد در دزك اقامت كرد كه این اقامت نیز بنیادهای نوشتار لغتنامه را برای او ایجاد كرد.
از این رو،دومین كتاب شعر محلی با لهجه دهكردی با حمایت حوزه هنری چهارمحال و بختیاری از سوی یك خانواده فرهنگی در این استان مورد نشر قرار گرفت.
رئیس حوزه هنری چهارمحال وبختیاری در آئین رونمایی از كتاب' اورحی گنگ زبون' گفت:این كتاب نوشته دكتر نادر ساكنیان دهكردی نه یك اثر ادبی بلكه یك اثر هویتی برای این استان است.
حجت الله شیروانی،در آیین رونمایی از این كتاب در فرهنگسرای سرد شهركرد افزود:این مجموعه در 165 صفحه و 34 عنوان شعر به چاپ رسیده است.
به گفته وی،ویراستاری این اثر برعهده احمد رحیم خانی سامانی و مهسا ساكنیان دهكردی بود و طرح جلد آن را سعید عباسی بنی اجرا كرد.
شیروانی گفت:این كتاب پس از 'قوطی بگیر بی نشون ' دومین اثر با گویش دهكردی است كه از سوی حوزه هنری استان منتشر شده است.
یكی از تاریخ دانان معاصر، نیز در این رونمایی گفت:چهارمحال و بختیاری از ،اندیشمندان و محققان شناخته شده یا كمتر شناخته ای دارد.
بابك زمانی پور ،افزود:از جمله كسانی كه برای احیای گویش های بومی و محلی در این منطقه تلاش كرده اند می توان به ملا زلفعلی كرانی،پژمان بختیاری،حیدرآقا طالب پور بروجنی،میرزا حبیب دستان بنی ،عمان و دهقان سامانی اشاره كرد.
به گفته وی،شهركرد از دوران پس از صفویه به بعد 150شاعر صاحب عنوان دارد و استفاده از تمثیل ها در ادبیات این منطقه كاربرد فراوانی داشته است.
وی تصریح كرد:محققان و پژوهشگران معاصری از جمله سید كریم نیكزاد حسینی دهكردی،سید مرتضی حسینی دهكردی،مرحوم صولتی و مرحوم حسینی،عبدالرسول نوبخت دهكردی،سید رسول موسویان دهكردی،احمد رحیم خانی سامانی و محمد حكیم آذر چالشتری و عباسعلی حكیم آذر،اسفندیار ساكنیان دهكردی،نادر ساكنیان دهكردی،برای احیای گویش و تاریخ فرهنگ این استان تلاش كرده اند.
به گفته وی،خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مركز شهركرد نیز در معرفی گویش های بومی گزارشهای ارزشمندی را منتشر كرده است.
رئیس گروه ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهركرد نیز گفت:زبان به عنوان یك رسانه و وسلیه ارتباطی محسوب می شود و سابقه زبان های فارسی به پارسی باستان،پارسی میانه ،پهلوی ساسانی و اشكانی و پارسی دری و معاصر رایج در ایران بوده است.
محمد حكیم آذر در این نشست افزود:زبان پارسی معاصر تركیبی از واژگان گذشته و معاصر است و زبان مانند مصالحی است كه ساختمان ادبیات را تشكیل می دهد.
به گفته وی،متونی كه از زبان رسمی انحراف داشته باشد در بخش ادبیات گویشی یا لجهه ای و عامه قرار می گیرند.
وی گفت:در سطح ایران به دلیل تنوع قومیت ها ،ادبیات غیر رسمی و عامه متنوع فراوانی وجود دارد.
این استاد ادبیات پارسی گفت:وظیفه افراد فرهیخته جامعه ،مكتوب كردن خرده فرهنگ ها و گویش ها و لهجه هاست و ادبیات عامه پیشتوانه قوی برای ادبیات رسمی كشور است.
حكیم آذر افزود:متاسفانه رسالت شبكه های استانی صدا و سیما قرار بود كه خرده فرهنگ ها تقویت شود و گویش ها و لجهه ها مورد تاكید قرار گیرد كه این مهم تاكنون محقق نشده است.
به گزارش ایرنا،نادر ساكنیان دهكردی،مولف ' كتاب اورحی گنگ زبون ' نخستین گوینده رادیو در چهارمحال و بختیاری بوده است و زمانی شهردار شهركرد،رییس دانشگاه پیام نور شهركرد و هم اكنون عضو هیات علمی دانشگاه شهركرد است.
دهكردی ،نام قدیم شهركرد مركز چهارمحال و بختیاری است و لهجه دهكردی از زیر مجموعه های گویشهای ایران مركزی از جمله گویش ' جی قدیم 'است.
دمای شهركرد در زمان رونمایی از این كتاب در فرهنگسرای شهركرد حدود هفت درجه زیر صفر بود و استاد ، برای سخنرانی در این نشست نوشته هایش را در جیب كت اش جا گذشته بود.
گزارش از محمود رئیسی
2097
شهركرد- ایرنا- حوزه هنری چهارمحال وبختیاری امسال نیزهمانند دو سال گذشته برای حفظ و احیای گویش های بومی و محلی دست به كار و در روز كتاب و كتابخوانی با رونمایی از یك كتاب دیگر با گویش دهكردی در این راستا پیش قدم شد.
