زبانشناسی و روانشناسی؛ زمینه ساز توسعه ادبیات كودك و نوجوان

ادبیات كودك و نوجوان از مهم ترین حوزه های ادب و فرهنگ به شمار می رود و هدف از آن آمادگی این قشر به منظور شناخت و برقراری ارتباط با محیط اطراف، شناسایی خویشتن، احترام به اصالت انسان، ایجاد علاقه به مطالعه، افزایش عاطفه و احساس است.

این شاخه از ادبیات به معنی واقعی آن به نوشته هایی می گویند كه در آن حس و حال كودكانه حاكم و به زبان و نثری مناسب نوشته شده و به طور معمول همراه با تصاویر باشد. پیدایش ادبیات به ویژه ادبیات كودكان و نوجوان را می توان با فرهنگ عامه مرتبط دانست كه شامل ترانه ها، افسانه ها، داستان ها و ... می شود و از تخیل و اندیشه انسان ها در زمان های گوناگون سرچشمه می گیرد.

آموزش و پرورش كودكان و خردسالان از اهمیت بسزایی برخوردار است و با نگاهی به تاریخ ادبیات ایران می توان به این مهم پی برد. باید دانست پایه‌گذاری ادبیات نوین كودكان از آذربایجان و به وسیله «جبار عسكرزاده»(باغچه‌بان) شروع شد و در حوزه شعر كودك نیز «ایرج میرزا» نخستین شاعری محسوب می شود كه شعر سروده است.

توجه به حوزه ادبیات كودك در طول سال های مختلف افزایش یافته است به گونه ای كه در سال های نخست دهه 40 خورشیدی شورای كتاب كودك به فعالیت پرداخت و مدتی بعد كانون پرورش فكری كودك و نوجوان شكل گرفت.

ادبیات كودك و نوجوان پس از پیروزی انقلاب اسلامی با تحول و دگرگونی همراه شد و در میان جامعه اهمیت بیشتر پیدا كرد. این موضوع سبب شد تا شورای فرهنگ عمومی، 18 تیر سالروز درگذشت «مهدی آذریزدی» نویسنده پیشكسوت ادبیات كودك و نوجوان را كه آثار ارزشمندی در این حوزه دارد، «روز ادبیات كودكان و نوجوانان» نامگذاری كند.

مهدی آذریزدی در ۱۳۰۰ خورشیدی در روستای خرمشاه یزد دیده به جهان گشود. آشنایی او با حوزه شعر و ادب با كار در یك كتابفروشی همراه شد. وی پس از آن كه قصه‌ای از «انوار سهیلی» در چاپخانه توجه‌ او را خود جلب كرد، به فكر ساده‌نویسی قصه برای كودكان افتاد و این مهم زمینه‌ساز نگارش نخستین جلد «كتاب قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» شد.

این نویسنده در ۱۳۴۳ خورشیدی به دلیل نگارش كتاب «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» از طرف سازمان سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد(یونسكو) جایزه دریافت كرد. وی در ۱۳۷۹ خورشیدی به سبب نوشتن داستان‌های قرآنی و دینی، «خادم قرآن» معرفی شد.

پرتیراژترین نویسنده‌ تاریخ ادبیات كودك و نوجوان ایران در مجموع بیش از 20 عنوان كتاب برای این گروه از جامعه نوشته و از خویش آثاری همچون «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب، قصه‌های تازه از كتاب‌های كهن، قند و عسل، گربه‌ ناقلا و گربه تنبل» را به یادگار گذاشته است.

پس از در گذشت آذریزدی در شهر یزد با تلاش حوزه هنری استان یزد و با همكاری اداره پست آن شهر تمبر یادبودی از این نویسنده شهیر به چاپ رسید.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت «روز ادبیات كودكان و نوجوانان» با «امیر اسماعیل آذر» استاد زبان و ادبیات فارسی به گفت وگو پرداخت.

اسماعیل آذر درباره ویژگی های مهم ادبیات كودك و نوجوان، گفت: این ادبیات باید با زبان، بیان، درك زبان نوشتاری، تخیل و تجربه های كودكان و نوجوانان متناسب باشد و به رشد و پرورش شخصیت خواننده كمك كند. زیبایی در ادبیات كودكان در واقع تصویر خاصی از زیبایی هنری و زیبایی به مفهوم عام است و كودكان به دلیل دارا بودن حس های بسیار لطیف به شكلی از زیبایی نیاز دارند كه به رشد روانی و ذهنی آنها كمك كند. چنین هدفی چهارچوب های زیبایی را در این حوزه مشخص می كند. در ادبیات بزرگسالان گاهی زیبایی در بستری از بدبینی فلسفی، خشونت اجتماعی و پریشانی روانی ساخته می شود اما كودكان چون به دنیایی سرشار از شادی، صلح، خوش بینی و امنیت نیاز دارند، نمی توان برای آنها زیبایی را در قلمروهایی تیره و تاریك به تصویر كشید. بنابراین این رده سنی ادبیات خاصی دارد كه باید با توجه به گذر زمان در قالب تغییر نیازهای كودكان متفاوت باشد.

نخستین فردی كه در ایران درباره كودكان سخن گفت، «ابوحامد امام محمد غزالی» بود. وی برای كودكان سخن می گفت و برداشت های خویش را در این زمینه می نوشت اما از كودكان حرف نمی زد و هنوز هم همان ایراد سده های گذشته در جامعه امروزی وجود دارد و افرادی كه برای كودكان شعر می نویسند؛ در این اندیشه هستند كه اگر شعری ساده بسرایند و هجاهای كلمه ها را تغییر دهند؛ آن شعر كودكانه خواهد شد و كودكان آن را بهتر می فهمند اما خلاف این امر است و افرادی كه برای كودكان می نویسند باید از كودكان بنویسند. شاعر و نویسنده كودك، باید درون كودك را به خوبی بشناسد و این امر مستلزم برخورداری از علم و دانش والا و اشراف در حوزه روانشناسی است.

این استاد زبان و ادبیات فارسی با بیان اینكه روانشناسی كودكان یك رشته مجزای دانشگاهی و از شاخه های علم محسوب می شود، تصریح كرد: اكنون تعداد نویسندگان و هنرمندانی كه كه از كودكان می نویسند و با درونیات كودك آشنا هستند؛ اندك است. شاعران و نویسندگان هنگامی كه برای این قشر از جامعه متنی را به یادگار می گذارند، باید درك خویش را نسبت به وجود، درون و رفتارهای كودكان بالا ببرند و با آگاهی از روانشناسی كودك در این حوزه وارد شوند. در غیر این صورت آن مطلبی كه می نویسند یا می سرایند هرگز راه به جایی نمی برد و مفید و آموزنده برای این گروه سنی نخواهد بود.

وی با اشاره به شیوه تدوین كتاب های درسی در دوره ابتدایی، اظهار داشت: كتاب های درسی دوره ابتدایی از بزرگ ترین نقص های آموزش نه تنها در ایران بلكه در تمامی دنیا هستند. در واقع مسوولان باید بدانند كه در كتاب های درسی ابتدایی چه مقوله هایی را بایستی بیاورند تا بر اخلاق كودكان اثرگذار باشد. افرادی چون روانشناسان عالم به علم كودك، جامعه شناسان و فقیهان دینی باید به نگاشتن كتاب های درسی كودكان همت گمارند. یكی از راه هایی كه می توان برای كودكان آینده سازی كرد؛ آموزش معلمان ابتدایی به وسیله متخصصان كودك است. افرادی كه كتاب های درسی برای دوره ابتدایی و حتی راهنمایی می نویسند، باید به علم درونیات كودك آشنا باشند و در صورت برخوردار نبودن از این موضوع باید از متخصصان آن كمك بگیرند تا در این زمینه به اطلاعات مورد نیاز در خصوص ادبیات كودكان دست یابند. به طور كل بایستی مطالب در این حوزه برپایه نیازهای ارایه شده از طرف متخصصان تدوین و نوشته شود.

اسماعیل آذر در پایان یادآور شد: آموزگاران و مسوولان تدوین كتاب ادبیات كودكان در آموزش و پرورش باید به زبان شناسی كودك آگاه باشند و از روانشناسان كودك در این زمینه كمك بگیرند. مطلب هایی كه برای كودكان نوشته می شود باید بر پایه اطلاعات و دانش در ارتباط با حالت، روحیه و رفتار كودكان باشد و این آگاهی یك علم محسوب می شود. اكنون ادبیات كودكان به معنی استفاده از كلمه های ساده تر و وزن شعر كوتاه تر نیست و بهتر است نویسندگان و شاعران این امر را رعایت كنند. در آموزش و پرورش نیز ضرورت دارد تا مسوولان مربوطه بهترین متخصصان را گردهم آورند و با بهره بردن از قدرت تفكر آنان از این اندیشه ها به منظور تدوین ادبیاتی جامع نسبت به دنیای كودكان بهره ببرند.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: فاطمه مهدوی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9128**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.