گود زورخانه خاستگاه مسلك پهلوانی / مصاف سنگین ورزش پهلوانی با الگوهای ورزش غربی

به گزارش ایرنا، منش پهلوانی و ورزش زورخانه ای از خصلت های فرهنگی و اخلاقی ایرانی است كه علاوه بر محوریت سلامت، نشاط جسمی و روحی و تقویت روحیه تعاون و همگرایی، مدرسه ای از پرورش خصلت های مثبت اخلاقی و تربیت انسان وارسته و غیور را در خود دارد.
در حالی كه مرام و مسلك پهلوانی در ورزش حرفه ای جهان كم رنگ و غریب شده است، ورزشكاران ایرانی می توانند برای گسترش روحیه جوانمردی با تكیه بر مرام و منش پهلوانی ورزش زورخانه ای كاپ اخلاق ورزش را همواره بر روی دست بگیرند.
ورزش ایران نیز مانند همه نقاط دنیا در سال های اخیر به سمت و سوی حرفه ای شدن و قهرمان پروری گام برداشته اما ورزش زورخانه ای با شاخصه های متنوع آن كمتر در این جرگه جای گرفته و راه سنتی خود را پیموده است.
وجود 200 ورزشگاه پرورش اندام در نقاط مختلف استان مركزی دلیل محكمی بر این مدعا است چرا كه حلقه زورخانه های استان مركزی تنها 22 باب است.
ورزش زورخانه ای كه علاوه بر حركات جسمانی ، آموزه های دینی و اخلاقی با خود دارد این روزها مصاف سنگینی با الگوهای ورزشی غربی دارد.
از دیرباز باستانی كاران با اقتدا به مولایشان امام علی(ع) پای در گود زورخانه می گذاشتند و در كنار موفقیت در میدان ورزش حلقه سلامت اجتماعی و محمل تفكر و مودت نیز با راهبری زورخانه ها در هر محله برپا بود.
بزرگانی چون محمود بن ولی‌الدین خوارزمی (‌پوریای ولی) پهلوان قرن هشتم قمری و جهان پهلوانان غلامرضا تختی، مصطفی طوسی، ضیاءالدین میرقوامی و عباس زندی پهلوانان دوران معاصر در دامان ورزش زورخانه ای پرورش یافته و نام نامیشان همواره بر فراز آسمان ایران زمین می درخشد.
ورزش زورخانه زیبایی سیرت و اخلاق را در كنار زیبایی اندام و زور بازو برای ورزشكار دنبال می كرد اما امروزه جوانان و نوجوانان با گرایش به سمت پرورش اندام در سایه تبلیغات گسترده سرمایه گذاران و پشتوانه های نامعلوم، تنها صاحب اندام برآمده و عضلانی می شوند و منش پهلوانی كه در ورزش زورخانه ای موج می زند در این رشته نوظهور كمتر به چشم می خورد.
به بهانه هفته ورزش پهلوانی راهی زورخانه متقین اراك بر آن شدیم تا در این زورخانه قدیمی با باستانی كاران همراه و زوایای این ورزش را بیشتر كاوش كنیم.
در ورودی سالن زورخانه و در كنار رختكن پهلوانان، وضوخانه قرار داشت و باستانی كاران پیش از درس عشق با گرفتن وضو و نیت خالص خود را برای خودسازی آماده می كردند.
در مقابل تابلویی بود كه بر آن عبارت لافتی الا علی لاسیف الا ذوالفقار نقش بسته بود و در كنارش جمله ای كه هر روز ورزشكاران آن را بر قلبشان حك می كنند و آن این است كه دست افتاده بگیر و خانه غرورت را بروب.
سردم زورخانه در ضلع راست در جایگاهی مرتفع واقع است كه رو به قبله تعبیه شده و مرشد با وضو در آن حضور می یابد، این مكان با آیات الهی زینت گرفته و در دو سوی آن نام های الهی یا رحمان و یا رحیم تعبیه شده است.
مرشد، ضربش را با چراغی قدیمی گرم می كند و با ذكر صلوات و خواندن اشعار و قطعات عرفانی و اخلاقی توجه حاضران را جلب می كند و در بالای سر مرشد سه زنگ به چشم می خورد.
كنار در ورودی و در مركز محلی كه آنرا سردم می نامند، جامی تعبیه شده كه هر تماشاچی و ورزشكار به رسم جوانمردی در آن پولی می ریزد و هر ماه این پول ها برای كمك به نیازمندان و بخشی از آن برای مخارج و برنامه های زورخانه هزینه می شود.
در میان زورخانه چاله ای بزرگ است كه به آن گود می گویند، این مكان هشت ضلعی مركز اصلی زورخانه است ورزشكاران سید و سادات در بالای گود و پس از آن پیشكسوتان و حرفه ای ها می ایستند و تازه كاران در بخش پایینی گود مشق عشق می كنند.
محفل گرم آنان پذیرای میانداری است كه به قول معروف استخوان تركانده و خاك میدان خورده ورزش باستانی است و از نظر درجه خودشناسی و آداب پهلوانی با تجربه تر از دیگران است.
مرشد به نام حق و با توكل و پاكی، حماسه خوانی می كند و مدح علی (ع) می گوید و میاندار در حالیكه زمین را می بوسد حركات ورزشی را با رخصت مرشد آغاز می كند.
شاگردان كلاس جوانمردی تخته های شنای خود را كه بر آنان جملات اخلاقی حك شده، دایره وار در گود می چینند و با نوای زورخانه ای و صدای مرشد، همخوان با حركات میاندار ،شنای كرسی و شنای پا جفت و پیچ می روند.
حركات نرمشی از بخش بالای سر، بسته به تشخیص میاندار همگام با ضرب و نوای مرشد انجام می شود و پهلوانان گاه با رخصت مرشد، حركات پیچ و شیرین كاری انجام می دهند و این مرحله با خمگیری كه نوعی مخصوص از نشست و برخاست است خاتمه می یابد.
حالا ورزشكاران با ذكر یاعلی و با آدابی خاص میل برمی گیرند، برای این كار نیز سادات و پیشكسوتان پیشتازند، دایره وار می ایستند و با زمزمه سروده های حماسی و دینی، میل ها را بر سردست می برند، با رهبری میاندار حركات میل بر روی زمین و پس از آن میل شلاقی انجام می شود.
تماشاچیان كه بر سكوی كنار گود نشسته اند یا انجام حركات بدنی و تلاش پهلوانان در خودسازی جسم و روح و اخلاق، آنها را تصدیق می كنند و در همین حین با سلام و صلوات حركات پازدن آغاز می شود، پیشكسوتان با حضور در میان گود با حركت مخصوصی در پای چپ و پس از آن راست شروع به چرخش می كنند گاه پای جنگلی و گاه پای تبریزی می زنند این تمرینی است در سایه رخصت بزرگان مجلس انجام می شود .
پس از چرخش نوبت به كباده می رسد ،اكنون با رخصت مرشد، كباده می زنند، دست و پاها را به طرزی موزون حركت می دهند و با این كار جسم و روحشان پالایش می شود.
می گویند در گذشته های دور ایران زمین به جای گود خندق، به جای كباده چله كمان، به جای میل گرزگران و به جای سنگ سپر بوده و این همه نشان از ریشه و هویت پهلوانی و جوانمردی ورزش زورخانه ای دارد.
ورزشكاران این بار با رخصت مرشد و در میان تشویق تماشاچیان سنگ برمی گیرند ،مرشد نواهای موزون سرمی دهد و ورزشكار ˈكنده ˈ می زند و زمین را می بوسد، بر زمین دراز می كشد ، سنگ ها را بر دست گرفته و به شیوه ای ماهرانه حركت می دهد، این حركات با بسم الله آغاز و برای طلب بخشش گناهان است و بعد با هر حركت سنگ، ذكری پنجاه گانه از اسامی حسنی خداوند، پیامبران و ختم انبیا به زبان پهلوان جاری می شود.
در پایان میاندار با پهن كردن لنگی در میان گود برای درماندگانی كه هرگز نام یا نشانشان فاش نمی شود آیین گلریزان می گیرد و این بار تماشاچیان هرآنچه توان دارند بر لنگ می ریزند، این پول به صورت قرض الحسنه در اختیار نیازمند قرار می گیرد و اگر روزی تمكن مالی یافتند، قرضشان را برای دستگیری از مستمند دیگر با گلریزان زورخانه باز می گرداند.
رییس هیات ورزش های پهلوانی و زورخانه ای استان مركزی می گوید: در فرهنگ پهلوانی و زورخانه معنویت و اخلاق محوریت دارد و احترام به كسوت و موی سپید، عزت، غیرت و مردانگی فلسفه رفتاری باستانی كاران است.
تیمور همتی ادامه می دهد: در مسلك زورخانه ضعیف كشی و ظلم به مظلوم محكوم است و حمایت و طرفداری از ضعیفان وظیفه اصلی ورزشكاران به شمار می رود.
وی اظهار كرد: در فرهنگ پهلوانی زرتشت و آیین پاكش، حضرت محمد(ص) و اسلام نابش و امام علی(ع) و آیین فتوتش الگو و پیشوا هستند و یكی از نقاط تمایز و قابل افتخار این ورزش مكتبی این است كه مرام آن از تلاقی دو فرهنگ غنی و دو گوهر ایران باستان و اسلام ناب محمدی (ص) جریان یافته و به این دلیل شاید به جرات بتوان گفت این ورزش نمونه ی كوچكی از آن مدینه فاضله ی تمدن ایرانی اسلامی است كه یكی از آرمان های انقلاب اسلامی ایران بوده و هست.
رییس هیات ورزش های پهلوانی و زورخانه ای استان مركزی افزود: باستانی كاری تنها یك ورزش نیست بلكه مدرسه مردمداری و ایمان است، یك باستانی كار چشم و قلب و جسم و روحش را صیقل می دهد و با همه وجودش منش انسانی دارد.
وی اضافه كرد: باستانی كار معتقد است كه جسم و روحش از آن خداست، دو دست و یك قلب از پروردگار نزد او امانت است كه باید با آن ها ببخشد و نیكی كند.
همتی اظهار كرد: در ورزش زورخانه ای كه تركیبی از اصالت مذهب، سنت، فرهنگ و داشته های ملی است، احترام به بزرگترها اصلی انكارناپذیر است، سنتی اخلاقی كه این روزها در هر قشر و لایه اجتماعی به شدت نیازمند آن هستیم.
وی گفت: این ورزش از دیرباز در استان طرفدار داشته و به عنوان مسجد دوم برای كار خیر، رسیدگی به حاجتمندان و رتق و فتق امور اجتماعی و محله ها كاربرد داشته است.
رییس هیات ورزش های پهلوانی و زورخانه ای استان مركزی گفت: زورخانه متقین اراك یكی از ورزشگاه های قدیمی است كه در سال1347 بنا شده و به عنوان كانون همگرایی پهلوانان شهر فعالیت داشته و هركسی از قشری به طور رایگان در این مكان ورزش می كرده و درس افتادگی می آموخت.
وی ادامه داد: درحال حاضر 22 زورخانه در استان مركزی وجود دارد كه 10 باب آن در اراك و مابقی در شهرهای، ساوه، آشتیان، تفرش، دلیجان، محلات و شازند فعالیت دارند.
وی ادامه داد: ما در این ورزش ضرب و زنگ داریم یعنی هركسی كه رتبه بالاتری دارد باید تقوا و اخلاق بالاتری داشته باشد و برای افراد جامعه الگویی مناسب باشد.
رییس هیات ورزش های پهلوانی و زورخانه ای استان مركزی گفت: این استان با وجود جمعیتی بالغ بر یك میلیون و 400 هزار نفر تنها 22 زورخانه دارد و این در حالی است كه در شهرستان میبد از استان یزد با جمعیت 50 هزار نفری 14 زورخانه دایر است كه این مهم نشان از كم لطفی مسوولان به این ورزش مقدس است.
وی افزود: چندی پیش از سوی هیات ورزش های پهلوانی و زورخانه ای استان مركزی درخواستی به شورای اسلامی شهر و شهرداری اراك ارسال شد كه حمام تاریخی میدان ارگ این شهر را به زورخانه تبدیل كنیم اما هنوز پاسخی به درخواست هیات داده نشده است.
وی بهره برداری از زورخانه های حضرت علی ابن ابیطالب (ع) دهستان مشهدالكوبه و امام علی(ع) شهرستان تفرش، برگزاری بزرگداشت حكیم ابوالقاسم فردوسی، تجلیل از 67 پیشكسوت ورزش زورخانه ای استان، اعزام تیم ورزش های زورخانه ای و كشتی پهلوانی خردسالان استان مركزی برای حضور در رقابت های كشوری در استان البرز، برگزاری كارگاه های آموزشی مرشدی و دیگر بخش های ورزش زورخانه ای برای همه سنین از مهمترین اقدامات هیات ورزش زورخانه ای و پهلوانی استان مركزی عنوان كرد.
وی بیان كرد: بر اساس آخرین رده بندی فدراسیون ورزش های زورخانه ای و پهلوانی كشور هیات استان مركزی پس از استان اصفهان در رده دوم جدول قرار دارد.
مرشد پیشكسوت و بین المللی استان مركزی نیز گفت: ورزش زورخانه ای مانند بسیاری از ورزش های دیگر ریتمیك و با موسیقی عجین است اما تفاوت آن با سایر رشته ها، زینت یافتن نوای ضرب با اشعار و جملات نغز اخلاقی و معنوی است كه پهلوانان را پرورش می دهد.
مرشد عباس جولایی بیان كرد: تفاوت نواختن ضرب زورخانه ای با ضرب در مجالس دیگر این است كه دستان نوازنده آن با آب وضو تطهیر شده و مرشد با آن حالتی از برانگیختگی روح و ارشاد درون را انجام می دهد.
وی افزود: اشعار و عبارات منتخب توسط مرشد یا حماسی خوانی و شاهنامه خوانی است و یا ابیاتی در مدح بزرگان دین و اخلاق و در مناسبت جشن و یا سوگ اشعار همخوان آن قرائت می شود.
این مرشد پیشكسوت اظهار كرد: اغلب زورخانه ها مزین به یك زنگ است اما برخی زورخانه ها سه زنگ دارد و كاربرد زنگ توسط مرشد نیز یكی برای ادای احترام به پیشكسوتان ورزشی و یكی برای تغییر حركات و ایجاد نظم در جمع پهلوانان گود زورخانه است.
وی گفت: مرشدان در تقسیم های فدراسیون ورزش های زورخانه ای مدارج متفاوتی دارند كه از نوپنجه، نوخواسته، خوش پنجه، خوش نوا و خوش صدا آغاز می شود تا مرشد تمام می رسد و كلید موفقیت در این وادی حسن شهرت، افتادگی و فروتنی، روابط عمومی بالا ، بن مایه های معنوی و اخلاقی غنی است.
مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی نیز گفت: پرونده ثبت جهانی ورزش های زورخانه ای و آیین های پهلوانی در سال 1383 به درخواست فدراسیون بین المللی ورزش های زورخانه ای و با تلاش مسوولان میراث فرهنگی ایران پیگیری شد و این آیین كهن و اصیل در سال 2010 در فهرست میراث معنوی یونسكو ثبت جهانی شد.
سید محمد حسینی افزود: ورزش زورخانه ای آمیخته ای از موسیقی و آواز، حركات جسمانی موزون و فلسفه و منش پهلوانی است كه برگرفته از افسانه های دلاورانه ی دوره ایران باستان است .
وی بیان كرد: باستانی كاران مسجد را خانه خدا و زورخانه را خانه علی (ع) می دانند و در آداب و رسوم خاص این ورزش پاكیزگی مذهبی با سلامت جسم و روان از یك خانواده برشمرده شده و ورزشكاران در كنار سلامت جسم به اصلاح و سلامت محیط و حلقه دوستان و همشهریان نیز می اندیشند.
هم اكنون یك هزار و 400 ورزشكار، 40 مرشد و 12 مربی بین المللی در 22 زورخانه استان مركزی فعالیت می كنند.
17 شوال روزی است كه حضرت علی (ع) با عمروبن عبدود پهلوان معروف عرب مبارزه كرد و او را شكست داد و پرچم اسلام را سر بلند و پرچم كفر را واژگون ساخت، به همین دلیل این روز را به عنوان روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای نامیده اند.
كارشناسان و دست اندركاران امور فرهنگی و ورزشی بر این باورند كه موفقیت الگوهای بومی رشد و توسعه كشوردر سایه حفظ و احیای مولفه های اخلاقی و هویت اصیل ایرانی است و شاید وقت آن رسیده كه با بازنگری جدی بسترهای حرفه ای شدن ورزش زورخانه ای گام برداشته شود.
3017/3075/ خبرنگار: مصطفی مجللی*** انتشار دهنده: حسین مهدی زاده