حاشیه نشینی»، خطری كه تبریز را تهدید می كند

به گزارش ایرنا، سكونت حجم انبوهی از جمعیت در محلات حاشیه ای كلانشهر تبریز از دهه 1350 و پس از انقلاب سفید شاه در پهنه های بزرگی از بخش های شمالی و پهنه ای در جنوب این شهر شیوع پیدا كرد و روز به روز بر گستردگی و وسعت آن افزوده شد.
این موضوع همواره مشكلات عدیده اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و طبقاتی به وجود آورد كه نبود برنامه ای جامع برای مقابله با آن، امروز حاشیه نشینی را به معضل و چالش اصلی تبریز تبدیل كرده است.
در كنار مشكلات مختلف ناشی از حاشیه نشینی و استقرار در سكونت گاه های غیرمجاز، آنچه طی ماه های اخیر باعث نگرانی شدید محققان و پژوهشگران این حوزه شده است، حاشیه خطرناكی دیگر این مشكل اجتماعی به شكل مهاجرت معكوس طبقات مختلف مردم تبریز به این محلات است.
با وجود اینكه طی سال های متمادی گذشته شاهد مهاجرت اهالی شهرستان ها و روستاییان اطراف تبریز و آذربایجان شرقی به تبریز و استقرار در محلات حاشیه ای بوده ایم، امروز این شرایط تبدیل به مهاجرت از درون شهر و محلات مركزی به حاشیه ای شده است.
حدود 9 ماه قبل گروهی از بانوان جوان تبریزی با حمایت وزارت راه و شهرسازی در قالب طرحی با عنوان توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی محلات حاشیه نشین با محوریت 2 محله، ابعاد و زوایای گوناگون زندگی مردم در حاشیه های شهر تبریز را بررسی و نتایج بسیار قابل توجه و قابل تاملی ارایه كرده اند كه مطالعه و بررسی آن از سوی مسئولان و نهادهای مسئول شهری، استانی و ملی بسیار لازم و ضروری است.
مدیر این پروژه ملی با حضور در خبرگزاری ایرنا تبریز ضمن تشریح ابعاد و حوزه های مختلف این طرح تحقیقاتی، گفت: دولت در سال های اخیر با ایجاد امكاناتی مثل برق، گاز، مخابرات، راه های مواصلاتی و فضاهای آموزشی در روستاها و شهرستان ها قصد كاهش آمار مهاجرت مردم به كلانشهرها را داشته و با اجرای طرح های متعدد سعی در رسیدن به این هدف دارد.
' سمیرا پوركریم ' اظهار داشت: اما با این وجود مشكلات اقتصادی و معیشتی باعث افزایش هر روزه حاشیه نشین ها می شود، چون عموم حاشیه نشین ها به دلیل آنكه قدرت مالی پایینی دارند و امكانات عمومی كافی در این مناطق وجود ندارد، زندگی بسیار پرحاشیه ای دارند.
وی با اشاره به نتایج بررسی های پرسش گران طرح فوق، مهاجرت معكوس از مناطق مركزی و نقاط مرفه نشین تبریز به محلات حاشیه ای را یكی از مهمترین دستاوردها برشمرد و گفت: به علت شرایط اقتصادی حاكم بر كشور، طی ماه های اخیر شاهد حضور برخی خانواده ها و همچنین فعالان اقتصادی خرد و متوسط در محلات حاشیه ای هستیم.
پوركریم اضافه كرد: به دلیل هزینه های پایین و اجاره بهای اندك واحدهای مسكونی و تجاری در محلات حاشیه ای، به تدریج شاهد حضور جمعیتی از مركز شهر و سایر نقاط در این محلات بوده و با روند فعلی این روند سرعت بیشتری به خود خواهد گرفت.
وی خاطرنشان كرد: این موضوع هشدار دهنده و یكی از چالش های مهم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كلانشهر تبریز در سال های آینده خواهد بود كه باید مسئولان و نهادهای ذیربط از هم اكنون به فكر چاره اندیشی باشند.
پوركریم ، نبود نظارت و بازرسی دقیق، فرار از مالیات، هزینه های بسیار پایین و نیروی انسانی كم هزینه را از عوامل مهم در مهاجرت معكوس به محلات حاشیه ای و و سكونت گاه های غیر مجاز در تبریز بیان كرد.
وی، محلات یوسف آباد و مالازینال را جزو مناطق تحت پوشش پروژه تحقیقاتی گروه تحت مدیریت خود اعلام كرد كه جامه آماری آنها را پنج هزار و 856 نفر در قالب یكهزار و 794 خانوار در محدوده 14هكتاری تشكیل می دهد.
پوركریم با بیان اینكه پروژه فوق در محله یوسف آباد نهایی شده است، اظهار داشت: در این زمینه از چهار هزار و 80 نفر از ساكنان منطقه در قالب یكهزار و 142 خانوار به صورت چهره به چهره پرسش گری شده و شرایط اجتماعی، اقتصادی و سلامت آنها مورد سئوال قرار گرفته است.
وی با بیان اینكه طبق برآوردهای پژوهش فوق 30 درصد از جمعیت ساكن در محله یوسف آباد شاغل هستند، گفت: از این جامعه آماری 27 درصد به شغل قالی بافی، 18 درصد كفاشی و 15 درصد به كارگری اشتغال دارند.
این محقق، 70 درصد علت انتخاب ساكنین محله یوسف آباد را اقتصادی، 24 درصد را فامیلی و 6 درصد را بدون دلیل اعلام و اضافه كرد: علت مهاجرت 64 درصد ساكنین این محله شغلی بوده است.
پوركریم تاثیر یارانه در زندگی مردم محلات حاشیه ای تبریز را بسیار بالا عنوان كرد و گفت: طبق این تحقیق 95 درصد جمعیت پرسش شونده تاثیر یارانه در زندگی خود را زیاد عنوان كرده اند.
وی درباره نوع و نحوه واحدهای مسكونی جمعیت حاشیه ای تبریز نیز گفت: 98 درصد از منازل مسكونی این افراد قولنامه ای بوده و تنها دو درصد خانه های واقع در این محله سند ملكی قطعی دارند و 81 درصد مالك بوده و حدود 18 درصد نیز به صورت مستاجر در این واحدها مستقر هستند.
پوركریم با اشاره به وضعیت بغرنج اقتصادی ساكنان محلات حاشیه ای تبریز، از اینكه 92 درصد این جمعیت از هرگونه پوشش اجتماعی محروم هستند ابراز تاسف و تعجب كرد و افزود: طبق آمارهای به دست آمده تنها 4.2 درصد مردم محله یوسف آباد تحت پوشش كمیته امداد و 3.8 درصد نیز تحت پوشش بهزیستی هستند.
به گفته وی هم اكنون 35.8 درصد جمعیت ساكن در محله مزبور بیمه سلامت و 5.3 درصد بیمه قالی بافی دارند.
پوركریم ادامه داد: 45 درصد جمعیت هدف هیچ مهارتی نداشته و 22 درصد از مهارت قالی بافی و 12 درصد نیز از مهارت كفاشی برخوردارند.
وی با اشاره به اینكه یكی از خروجی های مهم پژوهش فوق، تفاهم نامه سه جانبه بین اداره كل راه و شهرسازی، تعاون، كار و رفاه اجتماعی و فنی و حرفه ای آذربایجان شرقی بوده است، اظهار داشت: بر این اساس تلاش برای مهارت آموزی و اشتغال پایدار جمعیت ساكن در محلات حاشیه ای و سكونت گاه های غیرمجاز تبریز ساختارمند می شود.
پوركریم، استقبال دستگاه های اجرایی و به ویژه استانداری آذربایجان شرقی از پروژه تحقیقاتی توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی محلات حاشیه نشین تبریز را مناسب خواند و گفت: با توجه به اهمیت این پروژه روز به روز مسئولان بیشتر متوجه موضوع شده و بر تداوم چنین طرح هایی در سایر محلات حاشیه ای تاكید دارند.
وی، ایجاد بانك اطلاعاتی دقیق از جمعیت ساكن در محلات یوسف آباد و مالازینال را از مهمترین دستاوردهای پروژه تحقیقاتی فوق بیان و اضافه كرد: با توجه به وجود چنین بانك اطلاعاتی، دست یابی به آخرین اطلاعات و آمار مربوطه در شرایط خاص از جمله وقوع حوادث غیرمترقبه بسیار سهل خواهد بود.
پوركریم، جلب اعتماد مردم ساكن در محلات مزبور را از دیگر دستاوردهای پروژه تحقیقاتی برشمرد و با اشاره به اینكه این مردم بی اعتمادی كامل به مسئولان داشتند، افزود: بر این اساس در ابتدای كار با مقاومت هایی مواجه شدیم اما چون هیچ دروغی در كار ما نبود، به تدریج مردم منطقه اعتماد كرده و به پرسش های ما پاسخ داده و در نهایت همكاری های خود را شروع كردند.
وی، ایجاد و راه اندازی دفتر خانه-محله در دو محله یوسف آباد و مالازینال را جزو نخستین اقدامات گروه تحقیقاتی یاد شده بیان كرد و گفت: با تلاش های شبانه روزی اعضای گروه كه 25 نفر از دانش آموختگان كارشناسی و كارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز را شامل می شود، هم اكنون مردم منطقه همكاری و تعامل بسیار نزدیك با ما داشته و پروژه با موفقیت پیش می رود.
پوركریم افزود: دفتر خانه-محله با استفاده از مشاركت مردم و نهادهای مردمی، هماهنگی های لازم برای رشد و توسعه این محلات و ساماندهی معضلات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، كالبدی و بهداشتی فعالیت خود را شروع كرده است.
وی ادامه داد: این دفتر مجموعه ای متشكل از كارشناسان اجتماعی، شهرسازی، معماری، اقتصاد، عمران، برنامه ریز توریسم، روان شناسی، طراحی شهر، برنامه ریزی شهری، علوم ارتباطات، فاسفه و حقوق است كه وظیفه آنها اعتمادسازی، آگاه سازی، نیازسنجی و امكان سنجی، نظرسنجی مردمی و پیگیری پروژه های مورد نظر و ترغیب ساكنان به مشاركت در حل مشكلات است.
در كلان شهر تبریز 2 هزار و 500 هكتار بافت حاشیه نشین وجود دارد كه جمعیت آن از جمعیت بسیاری از مراكز استان های كشور بیشتر است.
3038/518