به گزارش ایرنا، نمد از قدیم الایام در زندگی مردم در موارد مختلفی كاربرد داشته است و هرچند در دوره ای استفاده از آن كمرنگ شد و كمتر كسی از آن استفاده می كرد، اما دوباره این محصول با نوآوری های تحصیلكردگان این رشته سر از بازارهای جهانی درآورده است.
براساس اعلام كارشناسان صنایع دستی، 'نمد نوعی زیرانداز سنتی است كه از پشم گوسفند تولید می شود و تفاوت این زیرانداز با دیگر انواع زیراندازهای سنتی در این است كه در تهیه آن عملیاتی تحت عنوان بافتن انجام نمی شود'.
نمد از پشم گوسفند تهیه می شود و برای تهیه این كالا نمد مال ها زحمت فراوانی متحمل می شوند.
نمدمال ها برای تولید نمد از گذشته تاكنون از پشم چیده شده گوسفندان در فصل بهار استفاده می كردند و دلیل استفاده از پشم بهاری گوسفندان، تحكم ریشه ها پشم است.
نمد نوعی بافته سنتی و زیرانداز است كه با پشم تولید می‌شود، برای تهیه نمد روش نمدمالی رایج است كه فرد نمدمال برای تولید نمد از طریق ایجاد فشار بر پشم، تزریق رطوبت و حرارت انجام می شود تا الیاف پشمی درهم كوبیده شود و در این حالت نمد با دو خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدن پشم، امكان تولید آن را فراهم می شود.
نمد به لحاظ سهولت در فرآوری و وجود دسترسی به ابزار و مواد مورد نیاز تولید آن نیز فراوان بود و در بیشتر شهرها كارگاه ها نمدمالی رواج داشت.
پشمی كه برای تولید نمد به كار می‌رود پشم بهاره گوسفند با الیاف بلند است، از صابون و زرده تخم‌مرغ نیز می‌توان برای بهتر شدن كیفیت كار استفاده كرد.
مقدار پشمی كه برای هرمترمربع نمد لازم است با مقدار پشم لازم برای تولید قالی برابر است اما چون زمان تولید نمد بسیار كوتاه و حدود یك روز است قیمت آن از دیگر انواع فرش ها مناسب تر است.
برای تهیه نمد، نمد مالان در روش سنتی ابتدا نقش مورد نظر را با پشم‌های رنگی روی یك پارچه كرباس طراحی می‌كنند، سپس پشم حلاجی شده را روی تمام سطح پارچه قرار داده و پارچه كرباس را می‌پیچند آنگاه نمدمال با ریختن آب جوش بر آن و فشردن مداوم كار، با كوبیدن دست و پا بر روی آن به مدت پنج تا شش ساعت بصورت مداوم فرشی از نمد را تولید می كند.
در روشی دیگر كه به نوعی روش صنعتی نیز است از همان ابتدا الیاف رنگینی را مطابق طرح و نقشه بر روی پارچه كرباسی گسترانده و پیش از پیچاندن مجموعه لایه ای در حدود 10 سانتی متر از پشم ساده بر رویش می گسترانند، پس از اینكه الیاف را مطابق طرح و نقشی آماده كردند محلول تهیه شده آب و صابون مخصوص را به جهت مرطوب ساختن قطعه مورد نظر بر جای جای آن می افشانند.
نمد مالان در ادامه لایه كرباس دوم را بر آن پهن كرده و با دقت و فشار متناسب آنرا لوله می كنند، استوانه لوله شده را با طنابی محكم كرده و آنرا به دستگاه نمدمالی می دهند، پس از مالش در حدود دو ساعت با دستگاه به جهت درهم تنیده شدن كامل الیاف و متراكم شدن آنها تا حدی كه ضخامت آن به یك سانتی متر برسد، این عمل ادامه می‌یابد.
نمد مالان برای تهیه نمدهای حجمی شكل مانند كلاه، بالاپوش و پاپوش از قالب های مخصوص و متناسب برای بستر كار استفاده می كنند.
نقوش به كار رفته در نمد به لحاظ محدودیت و سختی كار در ساختار، تقریبا باید ساده باشد و كمتر از نقوش پیچیده استفاده می شود.
رنگ آمیزی نمد و نقش های آن در اصل محدود به رنگ های طبیعی پشم، مانند سفید، سیاه، قهوه‌ای و خاكستری می‌باشد اما در بسیاری موارد نیز از الیاف رنگ آمیزی شده گوناگون، همچون قرمز، زرد، آبی، نارنجی و سبز در تزئین محصولات نمدی، خصوصاً آن دسته كه جنبه فرش و تزئینی دارد، استفاده می‌شود.
نمد و نمد مالی در استان چهارمحال وبختیاری در شهرهای شهركرد و بروجن رواج دارد كه محصولات آن به صورت پوشاك نمدی، كلاه و زیر‌اندازهایی به نام زیرمنقلی و پادری صورت می گیرد.
در نمد مالی شهركرد، رنگ ها كمتر كاربرد دارد ولی در نمدهای سنتی بروجن رنگ های نارنجی، قرمز و سبز به صورتی خام و پرتلالو استفاده شده است كه یادآور رنگ های پرهیجان گلیم‌های قشقائی است.
از سوی دیگر، یكی از كاربردهای رایج نمد درگذشته در چهارمحال و بختیاری علاوه بر بالاپوش نمدین و زرانداز، تولید كلاه ها نمدی بود كه اكنون این كلاه مالی رو به زوال است اما متدهای جدید باعث تولید كلاه های نمدی به روز تری شده است.
از منظر شرق شناسان، كلاه نمدی بختیاری، پر مصرف ترین و با دوام ترین كلاه تاریخ در جهان است و از این رو این كلاه در میراث فرهنگی بشر جایگاهی مهمی داشته است.
كلاه نمدی در ساختار فرهنگی و اجتماعی مردم جایگاهی خاص داشت، چونان كه فردوسی مرگ اسفندیار را افتادن ˈكلاه مهی ˈ عنوان می كند.
در خاستگاه زیست بومی كلاه نمدی به ویژه در حوزه زیستی زاگرس و فلات مركزی ایران، مردم قرن هاست از كلاه به عنوان یك پوشش اجتماعی و فرهنگی صیانت كرده اند و هیچ دوره ای اجازه ندادند كلاه پهلوی و كلاه فرنگی بر آن چیره شود.
اكنون، تعداد پدید آوردندگان كلاه نمدی به تعداد انگشتان دست رسیده است و آنان همچنان با دست های پر از درد بر ساخت كلاه نمدی مشغول می باشند.
كلاه نمدی در چهارمحال و بختیاری قدمتی 400ساله دارد و نگاره های سنگی نخستین بار كلاه نمدی نشانه دار را، پوشاك سربازان قلعه و دژ نشان داده اند.
كلاه نمدی ساختاری مخلوطی شكل دارد و در دوران صفوی نقش نگاره و خط نگاری می شد، كه بعدها از ارتفاع این كلاه كاسته شد و تنها به كلاه طاقی ختم شد.
كلاه خسروی و كلاه طاقی اكنون هنوز در بین برخی از عشایر و روستاییان كاربرد دارد و در بیشتر آیین های اجتماعی، مردان سنتی پوش از كلاه نمدی استفاده می كنند.
از سوی دیگر جوانان تحصیلكرده در چهارمحال و بختیاری با حركتی نو اقدام به تولید محصولات نمدی بازار پسند كرده اند كه بخشی از صادرات كالای این استان را به خود اختصاص داده است.
این هنرمندان با روش های نو موفق به كالاهای مورد پسند بازارهای جهانی شده اند و تعدادی از این كالاها مهر تایید یونسكو را نیز دریافت كرده اند.
استفاده از رنگ های تند و جوان پسند، بهره گیری از روش های جدید بازاری مانند تنوع در رنگ، رفع بوی پشم از نمد، تولید محصولات پزشكی و طبی مربوط با نمد باعث شده است دست سنتی نمد از آستین مدرن این هنر بیرون بیاید.
بیشتر صادرات نمد كشور به صورت چمدانی به كشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می شود و بقیه بیشتر به صورت سفارشی برای داخل استان به شكل زیرانداز، كیف زنانه، كلاه و جلیقه تولید می شود.
سرپرست دفتر توسعه و ترویج معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفت: در سال های گذشته هنرمندان توانمند شهركردی با نوآوری و به روزرسانی محصولات نمدی توانسته اند این شهر را به عنوان شهر ملی نمد به ثبت برسانند.
'حسین خواجه بیدختی' در سفر به شهركرد افزود: شهركرد دارای ویژگی ها و ظرفیت های بسیاری در حوزه تولید نمد است كه اگر از این ظرفیت ها به خوبی بهره گیری شود بی شك می توان در ثبت این شهر به عنوان شهر جهانی نمد نیز موفق عمل كرد.
وی ادامه داد: با وجود ظرفیت برخی دیگر از مناطق كشور در حوزه تولید نمد اما مهمترین عامل برای ثبت شهركرد به عنوان شهر ملی نمد، نوآوری و مصرفی كردن نمد است و امید می رود تداوم این پویایی را در این هنر صنعت شاهد باشیم.
خواجه بیدختی تصریح كرد: اهمیت نمد در این استان بخوبی تبیین شده و با توجه به وفاق و همدلی شكل گرفته در این حوزه چشم انداز روشنی برای صنعت نمد در استان ترسیم می شود.
سرپرست اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری گفت: در سال های 91 تا 96 در حدود یك میلیون و 250 هزار دلار محصولات نمدی از استان صادر شد و این نشان می دهد این محصول می تواند یكی از مهمترین كالاهای صادراتی استان باشد.
'مهرداد جوادی' در گفت وگو با ایرنا افزود: عمده ترین بازار هدف صادرات محصولات نمدی استان به كشور آمریكا است.
وی ادامه داد: هم اینك 500 هنرمند نمدمال در استان فعالیت دارند كه از این تعداد 400 نفر در شهركرد و 100 نفر در بروجن هستند.
جوادی افزود: تاكنون 250 فقره مجوز صنایع دستی برای این رشته صادر شده است و 4 شركت فعال در تولید و صادرات نمد در استان فعالیت دارند.
وی با بیان اینكه در خرداد ماه سال 90 نمدمالی استان جزو میراث ناملوس ملی به ثبت رسید، تصریح كرد: از ویژگی های بارز هنر نمدمالی استان تغییر كاربری و مصرفی كردن آن مطابق با نیاز روز است.
سرپرست اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری خاطرنشان كرد: با توجه به كاربرد زیاد نمد، قابلیت استفاده این تولیدات در صنایع گردشگری، خودروسازی، دفاع و ورزش نیز وجود دارد.
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار چهارمحال و بختیاری نیز در این آیین از نهادهایی كه در ثبت شهركرد به عنوان شهر ملی نمد تلاش كردند، قدردانی كرد و گفت: این تلاش ها تا ثبت جهانی نیز باید تداوم داشته باشد.
'جعفر مردانی' افزود: گذشتگان سالیان سال با كمترین امكانات این هنر صنعت را برای ما به یادگار گذاشتند و ضروری است تا این میراث به خوبی حراست و تداوم داده شود.
وی تصریح كرد: در استان با توجه به شرایط آب و هوایی و پتانسیل هایی كه در این حوزه وجود دارد باید نگاه ویژه ای به این هنر صنعت به صورت سنتی و صنعتی شكل گیرد.
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار چهارمحال و بختیاری افزود: با توجه به نامگذاری سال و اهمیت تولید كالای ایرانی، باید این هنر را در نقاط مختلف استان ترویج دهیم و آن را به عنوان یك برند به جهانیان معرفی كنیم.
یك پژوهشگر تاریخ نیز در این آیین با اشاره به نقش تاریخی نمد در زندگی بشر اظهار داشت: سابقه استفاده از نمد در زندگی بشر بسیار مفصل است، به نحوی كه در تاریخ و اسطوره ها نیز می توان نشانی آن را گرفت.
'بابك زمانی پور' افزود: نمدهای ارزشمندی از دوره صفویه در موزه خانه ستوده چالشتر نگهداری می شود كه نشان از كیفیت بالای این تولیدات دارد.
وی خاطرنشان كرد: در دو همایش نمدمالی گذشته مقرر شده بود تا 26 اردیبهشت برای روز نمد انتخاب شود اما پیشنهاد می شود 27 دی با عنوان روز همیشگی نمد نامگذاری شود.
به گزارش ایرنا، هم اینك 250 كارگاه كوچك و 15 كارگاه بزرگ تولید نمد در چهارمحال و بختیاری با اشتغالزایی 500 نفر فعال است.
سالانه 40 تن انواع محصولات نمدی در این استان تولید می شود كه قابلیت افزایش تا 50 تن را دارد.
تولید محصولات نمدی چهارمحال و بختیاری به 2 روش سنتی و نوین صورت می گیرد كه امروزه در بخش تولید نمدهای نوین به علت نوآوری و كاربردهای مختلف افزون بر 40 نوع محصول نمد تولید و روانه بازار مصرف می شود.
برخی تولید كنندگان نمد چهارمحال و بختیاری تحصیلات دانشگاهی در رشته های طراحی و صنایع دستی و برخی نیز تحصیلات غیرمرتبط دارند.
2097/6021
شهركرد - ایرنا - نمد یكی از محصولات كاربردی صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری است كه از گذشته تاكنون در بین مردم طرفداران خاص خود را دارد، ولی عده ای بر این عقیده هستند با وجود پوشاك جدید، دیگر كسی از نمد به صورت كاربردی استفاده نمی كند و این محصول به خاطره ها سپرده خواهد شد.
