آنچه مشخص است با نهايي شدن همكاري‌هاي خودرويي دو كشور، ورود محصولات شركت آوتوواز (خودروساز روس و مالك برند لادا) به بازار خودروي ايران كليد خواهد خورد. بر اين اساس به‌نظر مي‌رسد كه با تكميل اين سناريو، روسيه مسيري را طي خواهد كرد كه پيش از اين چيني‌ها آن را پيموده بودند. مسيري كه در خلأ حضور خودروسازان اروپايي توليد‌كنندگان اين كشور را به سرعت به مقصد مورد نظرشان برساند.
گويا سناريوي ورود خودروهاي روسي به ايران بازهم كليد خورده و اين‌بار نه در قالب واردات، بلكه سخن از توليد محصولات روسي است. بنابر ادعاي منابع خبري روسيه، قرار است خودروهاي روسي نيز وارد جاده‌هاي كشور شوند تا شايد راهي را كه چيني‌ها رفتند و موفق شدند، آنها نيز طي كرده و جايي در بازار خودرو ايران براي خود دست و پا كنند.اين اخبار البته غيررسمي و نه‌چندان تاييد شده از سوي وزارت صنعت، معدن و تجارت و غول‌هاي جاده مخصوص، نشان مي‌دهد مذاكراتي با خودروساز بزرگ روسيه براي توليد محصولات اين شركت در ايران انجام و توافقاتي نيز به دست آمده است.
خودروساز روس اما «آوتوواز» نام دارد كه اصلي‌ترين و مشهورترين محصول آن «لادا» است. گويا در مذاكرات انجام شده ميان طرف‌هاي ايراني و روسي، بر سر توليد لادا در كشور توافقاتي حاصل و اگر مسائل مربوط به تامين قطعات و نقل‌و‌انتقال پول قابل حل باشد، هيچ بعيد نيست در آينده‌اي البته نه‌چندان نزديك، خودروهاي روسي نيز مهمان «جاده مخصوص» شوند. اما چه شده كه روس‌ها هوس بازار خودرو ايران به سرشان زده است؟ به‌نظر مي‌رسد خودروسازي روسيه قرار است راهي را برود كه چيني‌ها پيش‌تر رفتند و آن استفاده از خلأ بازار خودرو ايران است. خودروسازان چيني در دو مرحله توانستند جاي پاي خود را در صنعت و بازار خودرو كشور محكم كنند، ابتدا اواسط دهه 80 و مقطع بعدي نيز دوران تحريم‌هاي اوليه هسته‌اي. در هر دو مقطع، خودروسازي ايران با خلأ مواجه بود؛ مقطع اول به‌دليل تنوع پايين محصولات و مقطع دوم نيز ناشي از تحريم و خروج خودروسازان معتبر خارجي از كشور. حالا روس‌ها نيز در شرايطي قرار است شانس خود را در بازار خودرو ايران امتحان كنند كه تحريم‌هاي آمريكا بر سر خودروسازي كشور سايه افكنده و خارجي‌ها را فراري داده است. رنو، پژو سيتروئن، فولكس‌واگن و البته برخي خودروسازان چيني، به‌دليل تحريم‌هاي سخت آمريكا، يا ايران را ترك كرده يا سطح فعاليتشان را به‌شدت كاهش داده‌اند.در چنين شرايطي طبعا اگر خودروسازي خارج از اين دايره به بازار ايران ورود كند، به شرط فائق آمدن بر تحريم‌ها، مي‌تواند تا سال‌ها به ماجراجويي در اين بازار ادامه داده و سهمي قابل‌توجه را براي خود دست و پا كند. گويا اين‌بار قرعه به نام روس‌ها افتاده و آنها مي‌خواهند از خلأ بازار خودرو ايران كه احتمالا با كاهش بيشتر فعاليت شركت‌هاي چيني، بزرگ‌تر نيز خواهد شد، استفاده لازم را ببرند.روس‌ها البته در گذشته نيز قصد حضور در ايران را داشتند، منتها در قالب صادرات محصول و تحت همكاري با بخش خصوصي. اين‌بار اما نه‌تنها پاي خودروسازان بزرگ و وابسته به دولت در ميان است، بلكه سناريو با محور مونتاژ و توليد نوشته شده تا شايد خودروهاي روسي نيز در قاب توليدات جاده مخصوصي‌ها ثبت شود.
مشاركت احتمالي ايران و روسيه در خودروسازي كشورمان اما قرار است بازي برد-برد باشد. از يك طرف روس‌ها به فكر گرفتن سهمي از بازار خودرو ايران هستند و در طرف ديگر، خودروسازي ايران نيز مي‌خواهد بخشي از كمبود توليد و كاهش سبد محصولاتش را به‌واسطه «لادا» جبران كند. روسيه اگرچه مانند ديگر كشورها به قواعد تحريم عليه ايران پايبند است، اما به هر حال نزديكي برخي مواضع سياسي دو كشور و همچنين همسايگي آنها، سناريوي توليد خودروهاي روسي را در «جاده مخصوص» كليد زده است. باور كلي بر اين است كه اثر تحريم روي خودروهاي روسي (براي حضور در ايران) كمتر از ساير برندها است و بنابراين امكان توليد محصولات مشاركتي در ايران وجود دارد.
** تاملي بر آوتوواز
حالا كه صداي پاي خودروهاي روسي به ايران به گوش مي‌رسد، مشتريان داخلي مايلند بدانند سطح كيفي و قيمت و همچنين تنوع محصولات «آوتوواز» چيست؟ به گزارش گروه بين‌الملل روزنامه «دنياي‌اقتصاد» در سال 2018، مجموع صادرات برند «لادا» كه مالك آن آوتوواز است، رقم 38 هزار و 58 دستگاهي را به ثبت رسانده است. اين عدد سبب شده رشدي 57 درصدي در صادرات نصيب خودروساز روسي شود. محصولات توليدي آوتوواز در 34 كشور مختلف ازجمله تركيه، شيلي و كوبا به‌فروش رسيده‌اند كه اين موضوع نشان مي‌دهد بازارهاي بزرگ جهان استقبال چنداني از لادا نكرده‌اند. طبق آمار موجود، بيشترين فروش اين برند در كشورهاي استقلال‌يافته از اتحاد جماهير شوروي رقم خورده است، يعني فروشي تقريبا درون خانوادگي. حدود 26 هزار دستگاه از اين خودروها نيز در قزاقستان، بلاروس و ازبكستان به‌فروش رسيده‌اند. در اين ميان لادا «وستا» پرچمدار محصولات اين برند در صادرات بوده است.اما نكته جالب ديگر در مورد آوتوواز اينجاست كه 67.6 درصد از سهام اين شركت در اختيار شركت رنو فرانسه قرار دارد. اين شركت بزرگ‌ترين خودروساز روسيه و شرق آسيا محسوب مي‌شود و سالانه تحت برند لادا، توليد 400 هزار دستگاهي را به ثبت مي‌رساند.
تقويم آوتوواز را كه مرور كنيم، روزهاي تاريكي در گذشته اين خودروساز روس ديده مي‌شود. در جريان ركود جهاني سال 2009 كاهش توليد اين شركت، آن را تا مرز ورشكستگي پيش برد و كمك 600 ميليون دلاري دولت روسيه بود كه به منجي آوتوواز بدل شد. در سال 2010 نيز دولت روسيه براي حل مشكل اين شركت تمهيداتي انديشيد. براي مثال طرح تعويض خودروهاي فرسوده با اعطاي وام از سوي دولت كليد خورد كه به موجب آن فروش آوتوواز در سه‌ماه دوم سال 2010 به دو برابر افزايش يافت و تا پايان همين سال سطح توليد در شركت به پيش از ركود جهاني بازگشت. در سال 2012 اين شركت روسي با مقامات ازبكستان به توافق رسيد تا يك پروژه همكاري مشترك را در اين كشور افتتاح كند. اين شركت كه اكنون در حال فعاليت است سالانه 120 هزار خودروي لادا را در ازبكستان توليد مي‌كند.
** رنو در پشت صحنه ماجراي «لادا»؟
اما نكته‌اي كه در ماجراي مطرح شدن دوباره ورود خودروهاي روسي به ايران از اهميت بالايي برخوردار است، به ارتباط و شراكت اين خودروساز با رنو فرانسه مربوط مي‌شود. همان‌طور كه گفته شد 67.6 درصد از سهام اين شركت در اختيار شركت رنوي فرانسه قرار دارد. اما آنچه مهم به‌نظر مي‌رسد نقش خودروساز فرانسوي در حضور احتمالي دوست روسي اش در ايران است. بنا به گفته منابع آگاه، ظاهرا زمينه سازي براي آمدن آوتوواز به كشور بي‌ارتباط با رنو نبوده و اين شركت مي‌خواهد به‌واسطه شريك روسي‌اش، به نوعي شبحي از خود در بازار ايران داشته باشد. به‌عبارت بهتر، ظاهرا رنو قصد دارد حالا كه به‌دليل تحريم‌ها امكان حضور مستقيم را در خودروسازي ايران ندارد، از مسير آوتوواز دسترسي به اين بازار را حفظ كند تا اگر روزي روزگاري تحريم‌ها برداشته شد، راحت‌تر بتواند برگردد. رنو اگرچه قصد نداشت با وجود خروج آمريكا از برجام و تحريم خودروسازي ايران، «جاده مخصوص» را ترك كند، اما تاب تحمل فشارها را نداشت و سرانجام تسليم شد و رفت. گفته مي‌شود تا چندي ديگر، ذخاير قطعات رنو در ايران به اتمام مي‌رسد و آخرين محصولات اين شركت نيز از خطوط توليد ايران خودرو و پارس خودرو خارج خواهند شد و اين به معناي پايان بيش از يك دهه حضور مستمرخودروساز فرانسوي در يكي از بازارهاي بزرگ خاورميانه است. ازآنجاكه ايران به لحاظ جغرافيايي شرايط مناسبي براي تبديل شدن به‌هاب توليد و صادرات خودرو دارد، رنو از خيلي وقت پيش به دنبال تبديل كردن آن به مركز توليد و صادرات خود در خاورميانه بود.
اگر تحريم‌ها و البته سنگ‌اندازي‌هاي داخلي ابتكار عمل را از دست رنو نمي‌گرفت، اين شركت با استناد به خواص جغرافيايي جذاب كشور، تبديل ايران به‌هاب توليد خود را كليد مي‌زد. با اين حال تحريم‌ها از يكسو و حواشي داخلي از سوي ديگر، اين فرصت طلايي را از رنو گرفت. حالا اما آن طور كه منابع آگاه مي‌گويند، رنو مي‌خواهد شانس خود را براي استفاده از موقعيت استراتژيك ايران در راستاي ايجاد هابي جديد در منطقه خاورميانه، همچنان حفظ كند، آن هم به‌واسطه شريك روسي‌اش.
** چالش‌هاي خودروساز روسي در ايران
باور عمومي طرف‌هاي ايراني مبني بر اينكه مشاركت با خودروسازي روسيه، آسيب كمتري از تحريم خواهد ديد، به نوعي سبب شده وزارت صنعت،معدن و تجارت و دو غول جاده مخصوص، خودروسازي اين كشور را جانشيني براي شركاي سابق (به‌ويژه اروپايي‌ها) فرض كند و با كمك همسايه شمالي، تيراژ و تنوع محصول را افزايش دهد. اينكه اين باور كلي تا چه اندازه قابل پذيرش و تكيه كردن است، پرسشي است كه پاسخ آن را وزارت صنعت و خودروسازان بهتر مي‌دانند، با اين حال بدون ترديد، «لادا» نيز كم و بيش تيغ تيز تحريم را تجربه خواهد كرد. مشكل بزرگي كه تحريم‌هاي آمريكا براي خودروسازي ايران به وجود آورده، قفل شدن تقريبي نقل‌و‌انتقال پول و به تبع آن، بروز اختلالي بزرگ در پروسه تامين قطعات است. اين موضوع روسيه و چين و اروپا نمي‌شناسد، چه آنكه اتفاقا خودروسازان چيني با وجود همه دلبستگي و خوشي‌هايشان در بازار ايران، زير بار اين ماجرا كمر خم كرده‌اند؛ بنابراين به‌نظر مي‌رسد مشكلات و چالش‌هاي مربوط به نقل‌و‌انتقال پول و تامين قطعات، گريبان خودروهاي روسي را نيز براي توليد در ايران خواهد گرفت.
موضوع ديگري كه نمي‌توان از آن غافل شد، بحث قيمت خودروهاي روسي در ايران است. با توجه به اينكه حضور احتمالي اين محصولات در خودروسازي كشور در قالب مونتاژ خواهد بود، مشتريان ايراني بهتر است از همين حالا خود را براي خودروهايي به اصطلاح‌گران آماده كنند.ترديدي نيست كه حضور محصولات آوتوواز در ايران، با داخلي سازي پاييني (حداقل در ابتداي كار) همراه خواهد بود و اين موضوع به معناي وابستگي بالاي ارزي است. ازآنجاكه نرخ ارز در ايران به شدت در سال جاري افزايش يافته، تامين قطعات از خارج نيز در مقايسه با گذشته بسيار گران از آب در مي‌آيد و اثر مستقيم اين موضوع، خود را روي قيمت تمام شده نشان خواهد داد.در اين مورد، فربدزاوه، كارشناس خودرو كشور به «دنياي‌اقتصاد» گفت: گمان نمي‌كنم قيمت محصولات برند «لادا» با توجه به كيفيت احتمالا معقول شان، كمتر از 8 هزار دلار باشد، بنابراين حداقل قيمت تمام شده توليد آنها در ايران (با فرض دسترسي به دلار «نيما» يعني حدود 9 هزار تومان)، 72ميليون تومان خواهد بود. اين البته در شرايطي است كه اولا خودروسازان و قطعه‌‌سازان نياز ارزي خود را از بازار آزاد تامين مي‌كنند، ثانيا هزينه‌هاي جانبي نيز در قيمت موردنظر (72 ميليون تومان) لحاظ نشده است. بنابراين بسيار بعيد به‌نظر مي‌رسد قيمت لادا در ايران زير 100ميليون تومان از آب در بيايد.
نكته ديگري كه اين كارشناس به آن اشاره مي‌كند، به تاثير تحريم‌ها بر حضور خودروساز روسي در ايران مربوط مي‌شود.به گفته اين كارشناس، داستان محدوديت نقل‌و‌انتقال پول و اختلاس در تامين قطعه، لادا را هم فرا خواهد گرفت و حتي ممكن است آمريكايي‌ها از طريق رنو، مانع حضور آوتوواز در ايران شوند. وي تاكيد كرد: من نيز احتمال مي‌دهم اين خودروساز روسي با هماهنگي رنو قصد حضور در ايران را دارد، با اين حال اگر آمريكايي‌ها رنو را تحت فشار قرار دهند، هيچ بعيد نيست خودروساز فرانسوي تسليم و پرونده لادا بسته شود. زاوه گفت: به نظر نمي‌رسد حضور خودروساز روسي در ايران حتي با وجود قرار داشتن رنو در پشت صحنه اين ماجرا، نسخه‌اي بلندمدت و شفابخش براي صنعت و بازار خودرو ايران باشد.
منبع: روزنامه دنياي اقتصاد؛ 1397،12،14
گروه اطلاع رساني **1699**2002
تهران- ايرنا- حضور روس‌ها در بازار خودروي ايران اگرچه هنوز از سوي مسوولان صنعتي و خودرويي ايران تاييد نشده است، اما برخي مقامات روسي مذاكره در اين خصوص را تاييد كرده‌اند.
