ایران در یكسالی كه از زمان خروج واشنگتن از برجام می‌گذرد، با فداكاری و صبر، مسئولیت حفظ این توافق بین‌المللی را به دوش كشیده است اما نگاه خنثی دولتمردان اروپایی به انجام تعهدات خود با واكنش و اولتیماتوم تهران همراه شد كه زمان وعده‌های سیاسی اروپا به پایان رسیده و آنها برای حفظ برجام باید هزینه بدهند.
این اقدام ایران سبب شد تا دوشنبه هفته گذشته بروكسل میزبان نشست «فدریكا موگرینی» رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا و سه وزیر خارجه اعضای برجامی این قاره اتحادیه اروپا باشد.
نشستی كه در حاشیه آن به دیدار با «مایك پمپئو» وزیر خارجه آمریكا - كه بصورت غیرمنتظره به بروكسل رفته بود - نیز منتهی شد و آنها مخالفت و انتقاد خود را با رویكرد یكجانبه و تندروی واشنگتن علیه ایران با سیاست فشار حداكثری اعلام كردند.
در پنج روزی كه از این نشست گذشته است، دولتمردان، مقام‌های سیاسی و تحلیلگران در این قاره بویژه سران آن اظهاراتی مطرح كرده‌اند كه گویای تغییر مسیر در جهت حفظ برجام است؛ هرچند كه همچنان در حد لفاظی بوده و اقدام عملی از آنها دیده نشده است.
یكی از خواسته‌های ایران از اتحادیه اروپا بعد از خروج آمریكا از برجام، ایجاد ساز وكاری برای مبادلات مالی تهران با بروكسل بود و براین اساس دولتمردان اروپایی بعد از مدتها وقفه، اوایل زمستان سال گذشته «اینستكس» را پیشنهاد كردند؛ اما با وجود تاخیرهای مكرر، هنوز اجرایی نشده است؛ هرچند موگرینی در نشست هفته گذشته كه ریاست گروه سه كشور اروپایی «انگلیس، فرانسه و آلمان» موسوم به EU3 را برعهده داشت در پیامی جداگانه خواستار فعال شدن ساز وكار اینستكس برای انجام معاملات تجاری قانونی با ایران بدون نگرانی از تحریم‌های آمریكا شد و گفت نخستین معاملات از این راه در چند هفته آتی انجام می‌شود.
با این وجود، اغماض اروپا در انجام تعهدات برجامی، موضوعی است كه رسانه‌های اروپایی نیز به آن اذعان كرده اند. برای نمونه، پایگاه خبری فوربس در گزارشی با توجه به فشارهای آمریكا به متحدانش برای پرهیز از مبادلات با ایران نوشت: «زمانی وجود دارد كه انسان باید طرف یكی را بگیرد اما اتحادیه اروپا ظاهرا مصمم است كه مدت بیشتری در وسط باشد...».
در همین زمینه رییس جمهوری اتریش نیز اواخر هفته گذشته در نشست خبری مشترك با «ولادیمیر پوتین» همتای روس خود در سوچی به آن اشاره كرد: «اتحادیه اروپا هنوز نتوانسته مكانیزم كارآمدی را برای تجارت با ایران به اجرا گذارد.»
در واقع «الكساندر فان در بلن» نیز به كوتاهی سران بروكسل اذعان و تصریح كرده كه آمریكا با تحریم‌هایش علیه ایران، به نوعی اروپایی‌ها را نیز تنبیه كرده است.
وی خاطرنشان كرد، این رویكرد منفی با اعمال تحریم‌ها نسبت به ایران در حالی صورت گرفته كه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از زمان اجرایی شدن برجام، پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را تایید كرده است.
وی اذعان كرد با توجه به این برخورد با تهران، «سخت است كه در این شرایط، بتوان ایران را جذب كرد.»
«آنگلا مركل» صدراعظم آلمان نیز از وحدت اروپایی‌ها در قبال توافق هسته ای با جمهوری اسلامی ایران استقبال كرده و گفته، اروپا در تعامل با مساله ایران ضعیف عمل كرده است.
وی با بیان اینكه آلمان، فرانسه و انگلیس رویكرد متفاوتی با آمریكا در برابر برجام دارند، تصریح كرده، اروپا تلاش می‌كند توافق هسته‌ای را نجات دهد اما با وجود نقش دلار به‌عنوان ارز پیشرو جهان، اروپا در مواجهه با تحریم‌های آمریكا با مشكلاتی روبه‌روست.
وی در مصاحبه با روزنامه «زوددویچه سایتونگ» اعلام كرده كه اروپا در تقابل با تحریم‌های آمریكا برای حفظ برجام با چالش مواجه است؛ با این حال اروپایی‌ها پیشرفت‌هایی نیز حاصل كرده‌اند.
مدیر اندیشكده روابط بین‌الملل و راهبردی فرانسه نیز در این زمینه با انتقاد از یكه‌تازی‌های آمریكا در صحنه بین المللی، تاكید دارد كه اروپا درباره كنار گذاشتن تجارت با دلار در اقتصاد جهانی باید بیشتر بیاندیشند زیرا تهدید اصلی برای حاكمیت كشورهای اروپایی است.
«پاسكال بونیفاس» تهدید اصلی برای حاكمیت كشورهای اروپایی را سیاست‌های یكجانبه گرایانه رئیس جمهوری آمریكا دانست.
«سیاست دونالد ترامپ خیلی سریع نظم جهانی را برهم می‌زند و این به هرج‌ومرج در كشورهای مختلف منجر خواهد شد.»
به گفته رئیس اندیشكده روابط بین‌الملل و راهبردی فرانسه، آمریكا همزمان تحریم‌ها و فشارهای خود را به كشورهای ایران، كره‌شمالی، ونزوئلا و كوبا افزایش داده و نظر دارد «امپریالیسم آمریكایی» را كه در گذشته تضعیف و متزلزل شده بود، احیا كند.
** فصلی جدید برای محك اروپا
در كنار تاكید سران بروكسل به ضرورت حفظ برجام و ضرورت بهره‌مندی ایران از منافع اقتصادی آن، فشار احزاب و گروه‌ها در این اتحادیه اروپا به دولتمردانشان برای ترغیب واشنگتن با هدف بازگشت به توافق هسته‌ای بیشتر شده است و در این میان، واكنش‌‌ها در آلمان بیشتر از دیگر كشورها بوده است.
احزاب دموكرات مسیحی و سوسیال دموكرات آلمان چهارشنبه گذشته در نشستی در برلین، بر لزوم حل و فصل موضوع ایران از طریق سیاسی تاكید كردند.
«الكساندر گراف لامبسدورف» معاون فراكسیون پارلمانی حزب دموكرات آزاد آلمان نیز در گفت وگو با نشریه «دی ولت»، با توجه به رخدادهای منطقه غرب آسیا، افزایش تنش در منطقه میان آمریكا و ایران را به زیان آلمان دانست و گفت: پیامدهای چنین اتفاقی می‌تواند به طور مستقیم متوجه آلمان شده و پیامدهای سنگینی به بار آورد.
نمایندگان پارلمان آلمان(بوندستاگ) نیز در سخنرانی‌های خود در این مجلس بر لزوم حفظ برجام و مقابله با سیاست‌های یكجانبه آمریكا علیه ایران تاكید كردند.
«نوربرت روتگن» نماینده فراكسیون دموكرات مسیحی در این رابطه گفت: روح برجام آسیبی ندیده است و می توان آن را ادامه داد. هسته اصلی توافق هسته‌ای ایجاد ساز وكاری برای برقراری امنیت در منطقه و توسعه اقتصادی ایران است.
وی با یادآوری جدایی مسیر آمریكا و اروپا در موضوع ایران افزود: نباید فقط به آمریكا متكی باشیم؛ اتحادیه اروپا باید راهی منحصر به خود در این میان بیابد و راهبرد سیاسی‌اش را برای منطقه تدوین كند.
«نیلز اشمیت» عضو فراكسیون حزب سوسیال دموكرات آلمان نیز سیاست‌های آمریكا را عامل تشدید اوضاع در منطقه خواند و گفت: سیاست‌های كاخ سفید تلاش‌های دیپلماتیك را بی‌اثر كرده است اما آلمان به بازگشت به مسیر دیپلماتیك اصرار دارد.
وی خاطرنشان كرد: از همه ظرفیت‌های دیپلماتیك برای حفظ برجام استفاده خواهیم كرد. «ما سال‌ها برای به ثمر رساندن این توافق زمان صرف كرده‌ایم و خواهیم كوشید كه منافع اقتصادی مورد نظر ایران در این توافق تامین شود.»
شدت تحولات در منطقه و افزایش تنش‌‌ها سبب شده تا حزب سبز آلمان از وزیر خارجه این كشور درخواست كند كه سفری به تهران داشته باشد.
با این حال یك عضو فراكسیون حزب سبز پارلمان آلمان اعلام كرد كه هنوز برنامه‌ای برای سفر «هایكو ماس» به ایران با هدف رایزنی درخصوص برجام اعلام نشده است.
دولت ترامپ انتظار داشت همچون گذشته كه متحدانش در اروپا از سیاست‌های واشنگتن حمایت می‌كردند، این بار نیز علیه ایران با او همسو شوند اما امید او بر باد رفت و این بار در اظهارات علنی مقام‌های اروپایی دیده شده است.
در این زمینه خبرگزاری آسوشیتدپرس به مخالفت سه كشور اروپایی انگلیس، آلمان و فرانسه با سیاست‌های تنش‌آفرین كاخ سفید علیه ایران اشاره كرد و نوشت: تنش بر سر ایران آزمونی است كه ائتلاف اروپایی و آمریكا را محك می‌زند.
«آنگلا مركل» صدر اعظم آلمان نیز تصریح كرده كه فرانسه، آلمان و انگلیس «رویكردی متفاوت» از آمریكا درباره ایران اتخاذ كرده و در این زمینه «منافع مشتركی» با روسیه و چین دارند.
به اعتقاد تحلیلگران بین‌المللی، سه كشور انگلیس، فرانسه و آلمان در صورت اجرایی كردن كانال مالی با ایران، به راهی برای جلوگیری از تحریم‌های آمریكا دست یافته و نشان خواهند داد كه ائتلاف‌ها می‌تواند به بازسازی اروپای غربی بعد از جنگ جهانی دوم كمك كند؛ ضمن آنكه محكی برای شروع به كار چنین ائتلاف‌های علیه واشنگتن باشد كه پیش از این وجود نداشته است.
** اروپا همانند ایران هزینه دهد
ایران بارها تصریح كرده كه برایش قابل‌پذیرش نیست اروپا نتواند در انجام تعهدات برجامی خود قدمی برندارد؛ در واقع سران قاره سبز باید بپذیرند كه برای پایبندی طرفین توافق هسته‌ای، هزینه دهند.
هرچند اروپا به دلیل فشارهایی كه از طرف آمریكا وجود دارد به‌راحتی نمی‌تواند برخی از تعهداتشان را اجرا كند اما این نافی تعهدات و مسئولیت‌شان نیست؛ ضمن آنكه اجرا نشدن كانال مالی میان اروپا با ایران، برای طرف غربی نیز خسارت بار بوده است.
طبق گزارش شبكه «زد.دی.اف» آلمان، اجرا نشدن ساز وكار مالی ویژه بین ایران و اتحادیه اروپا سبب كاهش مناسبات تجاری شركت‌های آلمانی با تهران شده است.
این رسانه، از سكوت اروپایی‌ها در قبال تحریم‌های آمریكا به عنوان عامل اصلی كاهش مناسبات تجاری ایران و آلمان در ماه‌های اخیر یاد كرد.
فرافكنی سران اروپایی برای اجرای این ساز وكار مالی در حالی بارها مطرح شده كه «زیگمار گابریل» وزیر امور خارجه سابق آلمان در این رابطه تصریح كرده «برای بهره‌مندی ایران از منافع توافق هسته‌ای امكاناتی وجود دارد كه اروپا تاكنون آنها را به كار نگرفته است.»
در این زمینه «وندی شرمن» دیپلمات آمریكایی و عضو سابق تیم مذاكرات هسته‌ای نیز در یاداشتی در روزنامه آمریكایی «نیویورك تایمز»، بر نقش فعال و مثبت سه كشور فرانسه، انگلیس و آلمان در زمان مذاكرات منجر به برجام تاكید و به آنها یادآوری كرده: «در شرایط حساس كنونی این سه كشور نقش بیشتری برای كمك به ایران با هدف جلوگیری از یك جنگ احتمالی با آمریكا دارند.»
وی یكی از مهم‌ترین راه‌ها برای اروپایی‌ها برای دسترسی ایران به منافع اقتصادی برجام را «به راه انداختن چرخه حركت ساز وكار مالی تجارت با ایران(اینستكس)» دانسته و نوشته است: اروپا باید «مكانیسم مالی واقعی و قابل اجرا» را برای ارائه برخی سرمایه گذاری‌ها و كمك‌های بشردوستانه به ایران ایجاد كند.
در واقع این دیپلمات سابق آمریكایی نیز اذعان كرده اروپا باید كانال مالی پیشنهاد دهد كه قابلیت اجرایی داشته باشد و به نوعی، هزینه و ریسك‌های تعهدات برجامی خود را بپذیرد.
اروپام** 2023**2040
تهران- ایرنا- پیامدهای نشست هفته گذشته اعضای برجامی اتحادیه اروپا در بروكسل درباره اولتیماتوم تهران، به مسیری ختم شده كه دولتمردان این قاره از پوستین خود درآمده وبا اعتراف به كوتاهی در اجرای تعهداتشان، تصریح كرده‌اند، تحریم‌های آمریكا علیه ایران، به نوعی تنبیه اروپا نیز بوده است.
