نشاء توت فرنگی بیش از ۶۰ سال قبل توسط کاک عثمان وارد کشور و در کردستان کاشت شد؛ به دلیل زیبایی و خوشمزگی از اقبال خوبی برخوردار شد به طوری که هم اکنون حدود ۷۵ درصد شامل ۴۷ هزار تن از حدود ۶۶ هزار تن تولید سالانه این محصول در کشور توسط بهره برداران کردستانی تولید و روانه بازار می‌شود.
این محصول که در استان کردستان با حدود سه هزار و ۴۰۰ هکتار معیشت ۱۳ هزار خانواده با اشتغال ۱۷ هزار نفر را به خود وابسته کرده همچنان ۶۰ درصد از تولیدات خود را به صورت تازه خوری روانه بازار مصرف می‌کند.
ماندگاری کم و مدت زمان ۴۵ روزه فصل برداشت این محصول از عمده علت‌های سهم بیشتر تازه خوری آن در بازار است و این مساله باعث شده کمتر کسی جرأت سرمایه گذاری در بحث فرآوری توت فرنگی در این استان را به خود بدهد.
برخی از سرمایه گذاران باور دارند که ماندگاری کم و مدت زمان ۴۵ روزه فصل برداشت این محصول برای آنان صرفه اقتصادی ندارد و تمرکز یکجانبه کارخانه‌ها بر روی توت فرنگی به هیچ وجه توجیه اقتصادی ندارد.
این مساله فرصتی شده تا دلالان و واسطه گران در ایام برداشت محصول توت فرنگی دست به کار شوند و دسترنج کشاورزان و بهره برداران را با اندک هزینه از دست آنان خارج کنند و سود اصلی را به جیب خود بزنند.
خبرگزاری جمهوری اسلامی مرکز کردستان به منظور بررسی وضعیت تولید توت فرنگی و ارائه راهکارهای مناسب جلوگیری از واسطه گری، چالش‌های ایجاد زنجیره تولید و صنایع فرآوری این محصول را در قالب میزگردی با حضور کارشناس حوزه کشاورزی بررسی کرده است.
توت فرنگی باید جایگاه بهتری در صنعت پیدا کند
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان در این میزگرد اظهار داشت: معرفی ارقام جدید سازگار با بازار کار، بهبود شرایط تولید و نگهداری پیش از بازار و ارائه راهکارهای مناسب در مراحل کاشت، داشت و برداشت از جمله اقدامات انجام یافته برای پیدا کردن جایگاه بهتر توت فرنگی به عنوان طلای سرخ در صنعت کشور است.
محمد فرید سپری افزود: این استان امروزه سه هزار و ۴۰۰ هکتار سطح زیر کشت توت فرنگی دارد و امسال ۴۶ هزار تن پیش بینی تولید را داریم که حدود ۷۵ درصد از تولید این محصول در کشور است.
وی اضافه کرد: هم اکنون نزدیک به ۱۳ هزار خانواده با ۱۷ هزار اشتغال مستقیم از راه کشت توت فرنگی امرار معاش می‌کنند.
سپری در خصوص تاریخچه این محصول در کردستان گفت: حدود ۶۰ سال پیش مرحوم شیخ عثمان این محصول را برای اولین بار وارد کشور کرد که اکنون به یک توده محلی تبدیل شده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان اظهار داشت: اولین رقم کشت شده به رقم کردستان شهره شد که از خوشمزگی خاصی برخوردار بود ولی ماندگاری کم حداکثر ۲ روزه آن از مهمترین چالش‌ها بود.
سپری تاکید کرد: محققان طی سال‌های مختلف این چالش را بررسی کردند و تعداد ارقام کشت شده در این استان را به ۱۴ مورد رسانده‌اند که برخی طعم خوبی نداشت و برخی نیز از عملکرد کمی برخوردار بود و برخی نیز با شرایط جغرافیایی استان سازگاری نداشت.
وی یادآور شد: در نهایت ۶ رقم نهادینه شده بین کشاورزان برای کاشت، داشت و برداشت توصیه شد که امروزه چهار رقم شامل کوئین الیزا، پاروس، سروا، کاماروسا بیشترین سطح کشت در استان را دارند و بهره برداران به مرور در حال جایگزین این ارقام به جای ارقام دیگر هستند.
سپری افزود: مهمترین ویژگی‌هایی که باعث شده این ارقام معرفی شوند مدت ماندگاری مناسب و خاصیت انبارداری است به صورتی که به محض برداشت به مدت یک هفته می‌تواند در میادین میوه و تره بار دوام داشته باشند.
وی گفت: با تدابیر انجام گرفته در صنایع تبدیلی کشاورزی اگر شرایط پری‌کولینگ و سردخانه را داشته باشند حداقل تا سه برابر این مدت حدود ۲۰ تا یک ماه هم می‌تواند در میادین داوم داشته باشد.
۱۹ دستگاه پیش سرد کن ویژه توت فرنگی در کردستان توزیع شده است
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان در بخش دیگری از سخنان خود افزود: در سال‌های گذشته ۱۹ دستگاه پری کولینگ (دستگاه ویژه افزایش ماندگاری میوه با سیستم سردخانه) را در جاهایی که به دروازه توت فرنگی کردستان شهره هستند توزیع شده است.
سپری اظهار داشت: این دستگاه‌ها در مناطقی همچون روستاهای شیان و توریور سنندج و برخی مناطق مریوان و کامیاران به صورت رایگان از سوی سازمان جهاد کشاورزی تهیه و نصب شده است که مهمترین وظیفه این دستگاه‌های پیش سرد کن کاهش درجه حرارت محصول از ۳۵ درجه هنگام برداشت به چهار تا پنج درجه سانتی گراد بالای صفر و کاهش تنفس محصول است.
وی افزود: همچنین چهار دستگاه ماشین باری ایسوزوی پنج تنی از محل تسهیلات بدون بهره در اختیار بهره برداران توت فرنگی کردستان قرار داده‌ایم تا محصولات را به بازار مصرف برسانند.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی کردستان هم گفت: توت فرنگی برند این استان بوده و از نظر ایجاد اشتغال و درآمد پایدار بهره برادران نقش بسزایی دارد.
سلیمی افزود: تنها رقم بومی کشت شده در این استان که از قدرت انبار داری پایین برخوردار بود موجب سو استفاده دلالان از این وضعیت شده چرا که کشاورز مجبوراست برای جلوگیری از کاهش ضرر خود محصول خود را سریع بفروشد و به دلالان بدهد.
وی اضافه کرد: سال ۹۱ و ۹۲ اعتباراتی از طرف ریاست جمهوری برای یک سری از محصولات خاص در استان‌های مختلف کشور در نظر گرفته شد که در کردستان این منابع برای تقویت تولید توت فرنگی تخصیص داده شد.
وی گفت: این اعتبارات برای ایجاد زیرساخت‌های صنایع تبدیلی استان هزینه شده به طوری که در اولین گام خرید دستگاه‌های پری کولینگ بود و ۹ میلیارد ریال برای خرید ۲۲ دستگاه در کل کشور در نظر گرفته شد و ۱۹ دستگاه از این تعداد در کردستان توزیع شد.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی کردستان اظهار داشت: طراحی و تولید جعبه‌هایی با شرایط خاص این محصول دیگر اقدامات در حوزه استفاده و بهره برداری بهینه از توت فرنگی بود.
سلیمی یادآور شد: پیش از این بهره برداران پس از برداشت توت فرنگی را در جعبه‌های بزرگ ۱۱ کیلویی حمل می‌کرد که این مساله باعث له شدن و کاهش قیمت محصول در بازار می‌شد.
وی افزود: برای حل این مشکل اتحادیه مربوطه استان پت های ۷۰۰ و ۸۰۰ گرمی طراحی و تولید کرد که در هر کارتون ۶ عدد از این پت ها قرار داده می‌شود و اکنون محصول با کمترین تلفات به بازار مصرف عرضه می‌شود.
وی گفت: با توجه به اقدامات انجام یافته برای بسته بندی محصول و معرفی ارقام جدید تا حدود زیادی نگرانی کشاورزان کاهش پیدا کرده است چرا که پیش از این توت فرنگی که در عرض ۱۲ ساعت از بین می‌رفت الان حداقل تا ۲ هفته نیز دوام می‌آورد.
شناخت بازار مهمترین رکن موفقیت تولید توت فرنگی است
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان گفت: بازار مهمترین مساله در تولید و صنعت است به طوری که هر صنعت و شغلی در صورتی موفق خواهد بود که بازارهای خودش را شناخته باشد.
سپری اضافه کرد: از این رو هم سازمان تعاون روستایی هم مدیریت بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی کردستان سالانه میزان تولید و کیفیت محصولات خود را به نقاط مختلف کشور اعلام می‌کنند تا بتوانیم بازار بهتری را در داخل کسب کنیم.
وی اظهار داشت: ایجاد شرایطی برای ورود بخش خصوصی تشکل‌های صنفی به بخش فروش و عرضه توت فرنگی ضروری بوده و در این راستا سازمان تعاون روستایی غرفه‌ای را در بازارچه حاجی آباد سنندج در اختیار تشکل‌ها قرار داده است تا این محصول به صورت مستقیم و بدون واسطه در اختیار مصرف کنندگان قرار بگیرد.
وی افزود: علاوه بر آن این سازمان کلاس‌های متعددی برای کاشت، داشت، برداشت و تغذیه محصول را برگزار می‌کند که تولید خوبی را از لحاظ کمی و کیفی داشته باشیم.
معاون فنی و بازرگانی سازمان تعاون روستایی کردستان هم در این ارتباط با اشاره به اینکه تعاون روستایی بیشتر در بحث بازاریابی و بازار رسانی محصولات کشاورزی فعالیت می‌کند اظهار داشت: توت فرنگی با توجه به بازار خاص و تولیدکنندگان خرد از شرایط خاصی برخوردار است.
مجتبی سعیدی اضافه کرد: در این راستا تعاون روستایی به عنوان زیر مجموعه‌ای از وزارت جهاد کشاورزی در قالب اتحادیه‌های تعاونی‌ها و تشکل‌های مختلف در مراحل تولید تا عرضه توت فرنگی ورود پیدا کرده است.
وی یادآور شد: اتحادیه‌ها و تشکل‌های توت فرنگی کاران کردستان نیز زیر نظر این سازمان با اخذ تسهیلات دولت در مسیر تولید ظرف و کارتون برای بسته بندی و عرضه بهتر کالا در بازار، تهیه سموم و آموزش کشاورزان در تولید کمی و کیفی گام برداشته‌اند.
سعیدی گفت: علاوه بر آن کارشناسان حوزه بازرگانی این سازمان نیز به صورت مرتب در مراحل مختلف در مزارع حضور می‌یابند و آموزش‌های لازم را به توت فرنگی کاران ارائه می‌دهند.
معاون فنی و بازرگانی سازمان تعاون روستایی کردستان همچنین با بیان اینکه فروش مهمترین تمرکز این سازمان در محصول توت فرنگی کردستان است افزود: اتحادیه تعاونی تولید توت فرنگی کردستان همه ساله در بحث فروش وارد می‌شود.
سعیدی اظهار داشت: اما چون حجم تولید استان زیاد است و تنها یک تعاونی در بحث بازار فروش آن فعالیت می‌کند حضور آن در بازار و عرضه محصول زیاد تأثیر گذار نیست.
معاون فنی و بازرگانی سازمان تعاون روستایی کردستان گفت: امکان عرضه مستقیم و بدون واسطه محصول توت فرنگی باغداران در این استان فراهم شده است.
سعیدی با اشاره به اهمیت توت فرنگی در اقتصاد باغداران کردستانی اظهار داشت: مقرر شده که در شهرستان‌ها برای حمایت از تولید کنندگان، عرضه این محصول به صورت مستقیم در بازارچه‌های این سازمان انجام شود.
وی افزود: هم اکنون غرفه‌ای برای این منظور در بازارچه حاجی آباد سازمان تعاون روستایی در سنندج ایجاد شده و برخی از بهره برداران نیز برای عرضه مستقیم محصول خود در این غرفه اعلام آمادگی کرده‌اند.
معاون فنی و بازرگانی سازمان تعاون روستایی کردستان گفت: در سایر شهرستان‌های استان نیز آمادگی داریم در صورت استقبال باغداران امکان عرضه مستقیم این محصول را در بازارچه‌های خود فراهم کنیم.
وی در خصوص اقدام این سازمان برای خرید توافقی این محصول یادآور شد: با توجه به عمر کم توت فرنگی و فساد پذیری آن تاکنون تصمیمی برای این اقدام گرفته نشده است اما برای اطلاع رسانی در کل کشور نیز از طریق سازمان مرکزی و اتحادیه‌های کشوری طی نامه‌ای اطلاع رسانی به کل اتحادیه‌های کشوری انجام شده است.
تعاونی‌های تخصصی باید به سمت تحرک بیشتر حرکت کنند
معاون فنی و بازرگانی سازمان تعاون روستایی کردستان در خصوص تشکیل تعاونی‌های تخصصی گفت: هم اکنون تعاونی تخصصی در این زمینه وجود دارد اما فعالیت چندانی در حوزه فرش و عرضه محصول در استان و سایر استان‌های کشور ندارند.
سعیدی اضافه کرد: اما با توجه به اینکه فصل برداشت توت فرنگی بسیار محدود و سرمایه بر است ضرورت ایجاد صنایع تبدیلی این محصول را دوچندان کرده است.
وی افزود: لازم است تعاونی‌های تخصصی در این زمینه وارد بشوند و اگر تعاونی جدیدی تشکیل شود باید آن قدرت و توان مالی را داشته باشد که بتواند در صنایع تبدیلی وارد شود که در این راستا به کمک‌های دولتی و جهاد کشاورزی نیازمند است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان گفت: انتظار می‌رود برای موفقیت بیشتر تشکل‌های استان حضور خیلی فعال‌تری در میادین میوه و تره بار کشور و استان داشته باشند.
وی با بیان اینکه در این بخش سازماندهی تشکل‌ها برای این حضور خود چالشی دیگر است افزود: دولت در کردستان محل را در اختیار تشکل‌ها قرار داده اما انتظار می‌رود آنان با حمایت سازمان تعاون روستایی به عنوان متولیان مدیریت تشکل‌ها در تهران و سایر شهرهای بزرگ نیز حضور داشته باشند.
وی اضافه کرد: اگر توت فرنگی کاران و تشکل‌ها بتوانند در میادین تهران در مزایده‌های آنان شرکت کنند می‌توانند خودشان دست واسطه‌ها و دلالان را کوتاه کرده و خود گامی در توسعه فروش محصول خود بردارند.
وی گفت: دولت در استان تمامی مقدمات ارسال محصول تولیدی از کردستان به سایر مناطق را با در اختیار گذاشتن سردخانه‌ها، پری کولینگ ها و ماشین آلات حمل بار و اعطای اعتبار چهار میلیارد ریالی برای بسته بندی کالا در اختیار کشاورزان قرار داده و تشکل‌ها باید گام نهایی را بردارند.
توت فرنگی به تنهایی جوابگوی کارخانه فرآوری نیست
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی کردستان با اشاره به اینکه در چند سال گذشته نیز در بحث فرآوری کارهای خوبی صورت گرفته است اظهار داشت: اما از آنجا که سرمایه گذار حاضر نیست فقط برای تولید محصولی که ۴۵ روز در سال تولید می‌شود کارخانه ایجاد کند تاکنون نتیجه مطلوبی از این اقدامات حاصل نشده است.
سلیمی گفت: با توجه به اینکه حداقل اعتبار مورد نیاز برای راه اندازی کارخانه تولید کنسانتره و آب میوه ۶۰ میلیارد ریال است تأسیس یک کارخانه برای یک محصول مقرون به صرفه نیست اما در استان کردستان چون محصولات دیگر باغی مانند انگور و میوه‌های سردرختی کشت می‌شود می‌توان احداث کارخانه را توجیه دار کرد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان با بیان اینکه توت فرنگی محصولی لوکس در بازار و سبد مصرفی خانواده‌ها است اظهار داشت: با توجه به کیفیت تولید آن در کردستان کمتر از ۳۰ درصد این محصول پرت می‌شود و قابلیت فرآوری در کارخانه‌ها را دارد.
سپری گفت: با این وجود یکی از شرکت‌های بزرگ استان که هم اکنون در حال اتمام مراحل احداث خود است که پس از بهره برداری سالانه بیش از ۸۵ هزار تن مواد خام از جمله توت فرنگی برای تولیدات خود نیاز دارد.
وی با اشاره به اینکه علاوه بر آن سازمان جهاد کشاورزی در مراحل کاشت، داشت و برداشت صنایع تبدیلی را برنامه ریزی کرده تا محصول توت فرنگی راحت به بازار مصرف برسد افزود: از این رو می‌طلبد که تشکل‌ها در میادین میوه و تره بار حضوری قوی داشته باشند تا دست واسطه گران را حذف کنند.
وی اضافه کرد: متولی تشکل‌ها تعاون روستایی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است و با توجه به نظام خاص بهره برداری محصول توت فرنگی کردستان انتظار می‌رود تشکل‌ها برای موفقیت بیشتر خود با یک حرکت جمعی و خود جوش به این سمت حرکت کنند.
واسطه‌ها بر بازار تازه خوری مسلط شده‌اند
معاون فنی و بازرگانی سازمان تعاون روستایی کردستان با بیان اینکه تنها یک تعاونی تولید در بخش فروش توت فرنگی استان فعال است اظهار داشت: این محدویت باعث شده که فروش محصول در بازار تازه خوری در دست دلال‌ها و واسطه گران باشد.
سعیدی افزود: تعاون روستایی نیز برای مقابله با این اقدام تمام کارهای لازم از جمله تشکیل تعاونی، اطلاع رسانی در سطح کشور برای بازاریابی، ایجاد بازارچه تمام وقت در مرکز استان را انجام داده اما به نظر می‌رسد این اقدام نتوانسته زیاد تأثیر گذار باشد.
وی اضافه کرد: امیدواریم با برنامه‌های در دست اقدام وزارتخانه و سازمان جهاد کشاورزی کردستان و ایجاد بازارچه استانی توسط سازمان تعاون روستایی بتوانیم الگویی برای کل کشور در فروش یک محصول در یک مدت محدود باشیم.
وی اظهار داشت: برنامه‌ها باید طوری پیش برود که تعاونی‌ها و بخش خصوصی در مساله صنایع تبدیلی وارد شده و در کنار سایر تولیدات باغی استان توت فرنگی را نیز فرآوری کنند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان با بیان اینکه شرایط صادرات برای محصول توت فرنگی در کردستان فراهم نشده است اضافه کرد: برای این مهم فعال سازی کشاورزی قراردادی توسط بهره برداران، تشکل‌ها یا فعالان اقتصادی ضروری است.
سپری گفت: در صورت سازماندهی تولید در این استان امکان صادرات توت فرنگی کردستان حداقل به بازارهای آسیای میانه و روسیه امکان پذیر است.
وی اضافه کرد: برای فعال و سازماندهی کردن واحدهای تولید کننده در قالب کشاورزی قراردادی باید تدبیری اندیشیده شود که تولیدات استان طبق استانداردهای مورد نیاز کشور هدف تولید و بسته بندی شود که برای این مهم انتظار می‌رود اتاق بازرگانی سنندج گام‌هایی جدی تر بردارد.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی کردستان با بیان اینکه اکنون مجوز احداث هفت طرح فرآوری صادر و موافقت اولیه ۹ طرح نیز اخذ شده است که در مراحل تغییر کاربری زمین و اخذ مجوزهای ثانویه هستند.
سلیمی گفت: طرح ژینا نوش مریوان از مهمترین این طرح‌ها است و پس از اتمام سالانه ۸۰ هزار تن مواد خام از جمله توت فرنگی را به صورت مستقیم از بهره برداران خریداری و تبدیل به مالت و آمیوه می‌کند.
وی با اشاره به اینکه همه ساله ۷۰ درصد توت فرنگی کردستان به صورت تازه خوری به بازار عرضه می‌شود افزود: با راه اندازی این طرح‌ها ۳۰ درصد باقی مانده نیز برای فرآوری روانه کارخانه‌ها می‌شود.
وی اضافه کرد: انتظار می‌رود با این روند علاوه بر فرآوری محصول گامی نیز در راستای صادرات محصولاتی همچون توت فرنگی برداشت.
تغییر الگوی کشت گامی در ارتقای کیفیت و کمیت تولید توت فرنگی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان گفت: این سازمان در کنار تلاش برای معرفی ارقام با ماندگاری بیشتر محصول، تغییر شیوه‌های کشت این محصول را دنبال کرده به طوری که در این راستا علاوه بر برگزاری دوره‌های ترویجی اقدام به توزیع نشا گلدانی بجای نشا لخت کرده است.
سپری گفت: نشا گلدانی که در مرداد و شهریور در زمین کاشت می‌شود و شروع در فروردین سال بعد شامل هفت ماه به بهره برداری اقتصادی می‌رسد به طوری که در این نوع نشا نسبت به نشا لخت مدت زمان داشت از ۲ سال به هفت ماه کاهش یافته است.
وی اضافه کرد: هم اکنون سالانه ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار نشا بین کشاورزان به صورت الگویی توزیع می‌شود و علاوه بر آن خود کشاورزان نیز چند برابر این میزان را خودشان تولید و به صورت گلدانی توزیع می‌کنند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان افزود: همچنین برای جلوگیری از آسیب‌های سرمای دیررس بهاره در ماه‌های فروردین و اردیبهشت و سرمای زودرس پاییزه در مهر و آبان بحث گلخانه‌های کوچک مقیاس یا مینی تونل از سوی این سازمان طراحی و در معاونت باغبانی وزارت تصویب شده است.
سپری گفت: این طرح برای اولین بار در پاییز سال گذشته در روستای گزنه به صورت الگویی اجرایی شده و روزهای مزرعه را با هماهنگی مدیریت هماهنگی ترویج بردیم و توت فرنگی کاران آن را مشاهده کرده و پس از آن مرحله دوم این طرح در روستای یمینان کامیاران اجرا شده و برای حمایت از بهره برداران پیش رو نیز ۸۰۰ میلیون ریال تسهیلات پرداخت شده است.
وی اضافه کرد: این تونل‌ها باعث می‌شود که سرما در بهار به بوته‌های توت فرنگی آسیبی نزند و مانع از بروز بیماری آنتراکنوز و عدم تلقیح گردافشانی در اثر بارندگی‌های مداوم این فصل و نهایت موجب پیشرسی محصول شود.
سپری افزود: در پاییز نیز با توجه به دوره نوری که سبب گل انگیزی در بین گیاهان می‌شود در صورت رعایت این مهم ارقامی مثل پاروس در شهریور ماه نیز به بار می‌نشینند که کشاورزان می‌توانند حدود ۴۰ درصد از محصول بهار را دوباره در این فصل برداشت کنند.
وی گفت: خدمات دیگری نیز شامل اجرای نوار تیپ از سوی این سازمان در حال پیگیری است که اگر بهره برداران به صورت دسته جمعی کار کنند دولت در قالب طرح ساماندهی آبیاری ۸۵ درصد از هزینه‌های تجهیز مزارع به نوار تیپ را تأمین می‌کند.
به گزارش ایرنا، انتظار می‌رود با فعال شدن تشکل‌ها و تعاونی‌های تولید و همچنین بخش خصوصی در عرصه بازار یابی و فرآوری محصول توت فرنگی کردستان همچون آوازه‌اش جایگاه خود را در صنعت پیدا کند تا علاوه بر کاهش قدرت واسطه‌ها در فصل ۴۵ روزه برداشت بر میانگین درآمد استان نیز اضافه کرد.
البته نا گفته نماند که دستگاه‌های اجرایی از جمله سازمان جهاد کشاورزی و متولیان تعاونی‌ها و تشکل‌ها باید گام‌های مهمتری در حمایت از تولید کنندگان این محصول بردارند.
۷۳۴۹ / ۳۰۳۴
نظر شما