«معامله قرن»؛ ناکام در گام نخست

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، پس از زمینه چینی‌های فراوان کاخ سفید به صورت رسمی از نخستین مرحله از طرح به اصطلاح صلح «دونالد ترامپ» با عنوان «معامله قرن» در منامه پایتخت بحرین رونمایی کرد. ابتکاری که بخش‌های اقتصادی و سرمایه‌ای آن یک طرح ۴۰ صفحه‌ای را شامل می‌شود به عنوان پیش درآمدی برای پرداختن به قسمت‌های مشکل تر طرح یعنی موضوع‌های سیاسی و امنیتی در دستور کار قرار گرفت. گفته می‌شود چارچوب‌های سیاسی این معامله تا چند ماه دیگر و پس از رفع چالش‌های منطقه به ویژه انتخابات در اراضی اشغالی ارائه می‌شود.

به نظر می‌رسد این ابتکار که طراح و برنامه ریز آن «جرد کوشنر» داماد رئیس جمهوری آمریکا است تلاش دارد تا با بهره برداری از نیازهای اقتصادی و سرمایه گذاری فلسطینیان آنها را به معامله یا به عبارت دیگر بده بستان با اسرائیل متمایل سازد. گویا در این طرح قرار است فلسطینی‌های نواره غزه، کرانه باختری، مصر، لبنان و اردن هر یک در ازای دریافت چند میلیارد دلار سرمایه گذاری از برخی خواسته‌های اصلی خود چشم پوشی کنند. به اعتقاد تحلیلگران موضوعاتی همچون تشکیل دو دولت، بحث بازگشت آوارگان فلسطینی به وطن خود و به ویژه تعیین تکلیف وضعیت بیت المقدس از جمله مهمترین موضوعات چالش برانگیزی هستند که کاخ سفید امید دارد در مراحل بعدی با انعطاف بیشتر فلسطینی‌ها راه حلی برای آنها پیدا کند.

منامه؛ بی شباهت به نشست صلح

از شواهد پیداست که حکام عربی منطقه در این طرح به بازیچه سیاست‌های آمریکا تبدیل شده اند و هر یک خوانش های متفاوتی را از این معامله دارند. به گزارش خبرگزاری رویترز، عربستان سعودی به این امید وارد عرصه می‌شود که میدان دار اصلی طرح صلح باشد و با این کار رهبری خود در جهان عرب را تثبیت کند. از سوی دیگر در حالی که برخی کشورهای عرب منطقه همچون وزیر امور خارجه بحرین از تشکیل دو دولت سخن می‌گویند اما در کل در این طرح آمریکایی چیزی به عنوان کشور فلسطینی دیده نشده است. اگرچه این موضوع از طرف کوشنر هم مورد تأیید قرار گرفت اما در بخش‌های اقتصادی و سیاسی این معامله کذایی، سخنی از تعامل با یک دولت فلسطینی مستقل به میان نیامده است.

معامله قرن در نخستین گام نه تنها نتوانست نویدبخش صلح باشد بلکه بیش از پیش اختلافات و ناتوانی در مدیریت اوضاع را نشان داد. مهمترین معضل آن هم غیبت دو طرف اصلی دعوا در این معامله بود.

براساس این طرح واشنگتن وعده داده است در ۱۰ سال آینده ۵۰ میلیارد دلار کمک مالی و سرمایه گذاری به فلسطینی‌ها ارائه کند اما جالب اینجاست که کاخ سفید خود این کمک‌ها را انجام نمی دهد و انتظار دارد منابع مالی را از جیب کشورهای عرب منطقه تأمین کند.

کارشناسان اعتقاد دارند این طرح در نخستین گام اجرای آن نه تنها نتوانست نویدبخش صلح باشد بلکه بیش از پیش اختلافات و ناتوانی در مدیریت اوضاع را نشان داد. مهمترین معضل معامله فوق آن است که هیچیک از دو طرف دعوا در اولین نشستی که قرار است در مورد آنها تصمیم گیری کند حضور نداشتند.

در این کنفرانس دو روزه که مقام‌های آمریکایی به شدت دوست داشتند به آن عنوان ورکشاپ (Work Shop) یا کارگاه آموزشی دهند از سوی فلسطینیان و رژیم صهیونیستی هیچ مقامی شرکت نداشت. کوشنر اما مدعی شد که از بسیاری از کشورهای عربی در این نشست نمایندگانی به ویژه در حوزه‌های اقتصادی و سرمایه‌ای حضور داشتند. وی در مقابل پرسش خبرنگاران برای بیان نام برخی از شرکت کنندگان مهم یا مقامات کشورها، سکوت اختیار کرد.

خبرگزاری «فرانس پرس» به نقل از کارشناسان خود، بر ناتوانی این نشست تصریح کرد و دلیل اصلی آن را نبود طرف‌های اصلی این معامله دانست. به اعتقاد این گزارش چنین گردهمایی در منامه اگرچه نتوانست برای فلسطینی‌ها دستاوردی داشته باشد اما برای ایالات متحده و متحدان عرب آن این امتیاز را داشت که خود را در مقابل رویکردهای تهران متحد نشان دهند.

ترامپ و اولویت اقتصاد بر سیاست

در این نشست نگاه اقتصاد محور رئیس جمهوری آمریکا در کنار حمایت همه جانبه وی از اسرائیل نمایان بود. درحقیقت ترامپ سعی کرده است تا از طریق محرک‌های اقتصادی یک بیماری مزمن خاورمیانه را حل کند.

حتی «محمود عباس» رئیس تشکیلات خودگردان هم تاکید کرد گرچه در طرح معامله قرن، پول و اقتصاد اهمیت دارد اما این ابزارها هنگامی کارساز خواهند بود که راه حل سیاسی براساس قوانین بین المللی برای حل موضوع اندیشیده شوند. ابتدا می‌بایست زمینه‌های سیاسی معامله ایجاد شود تا کشورها برای سرمایه گذاری اقتصادی و کمک‌های تجاری پیشقدم شوند.

کارشناسان تاکید دارند نکته مهم اینجاست که سرمایه گذاری نیاز به امنیت و ثبات سیاسی دارد. وی تاکید کرد اینکه آمریکا می‌خواهد ماهیت مساله را از حالت سیاسی به اقتصادی تبدیل کند قابل قبول نیست. «نبیل رودینه» از دیگر مقام‌های ارشد فلسطینی هم این موضوع را که کاخ سفید بدون هماهنگی با فلسطینی‌ها به دنبال راه حل است، یک خطای بزرگ می‌داند که نمی‌تواند منجر به نتیجه دلخواه ایالات متحده شود.

چهره‌ها و مقام‌های غربی نیز چندان به این طرح خوش بین نیستند به ویژه آنکه تشکیل دو دولت را ضرورت و اولویتی برای صلح و ثبات در منطقه می‌داند و بر بی تأثیر بودن اقدامات اقتصادی پیش از حل سیاسی موضوع تاکید دارند. به باور کارشناسان وقتی اوضاع اقتصادی فلسطینی‌ها نامناسب است و آنها زیرساخت‌های درستی ندارند، وقتی آنها در محاصره اقتصادی شدید به سر می‌برند و هنگامی که رهبران فلسطینی قادر به اصلاح سیاست‌های اقتصادی خود نیستند نمی‌توان از این طرح انتظار موفقیت داشت.

با این وجود درحالی که رویکردهای کاملاً جانبدارانه کاخ سفید نسبت به رژیم صهونیستی قابل کتمان نیست، رئیس جمهوری آمریکا بار دیگر به فلسطینی‌ها تاخت و آنها را مسئول شرایط کنونی عنوان کرد. دونالد ترامپ پس از پایان نشست مدعی شد که مخالفت‌ها با معامله قرن نشان می‌دهد که رهبران فلسطینی‌ها نمی‌خواهند به مردم خود کمک کنند.

** منامه نشستی تقریباً فاجعه بار

بیشتر تحلیلگران و کارشناسان آشنا به مسائل منطقه تلاش اخیر کاخ سفید برای سرپوش گذاشتن بر منازعه دیرینه خاورمیانه و تمام کردن موضوع به نام ترامپ را تکاپویی شکست خورده در بیش از یک سال مانده به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا می‌دانند. روزنامه «گاردین» در گزارشی با بیان این موضوع که مشاور ارشد ترامپ در امور خاورمیانه نتوانست هیچ منفعتی را از طرح خود در منامه کسب کند، آورده است این ابتکار تنها اندکی با یک شکست فاحش فاصله داشت و کوشنر قادر نشد تا پایه‌های طرح خود را محکم کند. در واقع وی نتوانست هیچ خریداری را برای معامله پیدا کند.

طبق گزارش این روزنامه بریتانیایی، در غزه و رام الله علاقه‌ای به معامله قرن نشان داده نشد و رسانه‌های محلی اسرائیل هم این گردهمایی را کمتر از سطح مورد انتظار تفسیر کردند. حتی وعده ۵۰ میلیارد دلاری آمریکا هم برای توقعات مصر، اردن و لبنان راضی کننده نبود.

«تونی بلیر» نخست وزیر پیشین بریتانیا نیز در تبیین دلایل شکست نشست منامه، تصور اینکه بدون سیاست بتوان اقتصاد را اجرایی کرد احمقانه توصیف کرد. به طور کلی هیچ شرکت کننده‌ای قبل و هنگام نشست منامه علاقه نداشت درباره مسائل سیاسی صحبت کند. حتی پس از پایان دیدار هم این علاقه مندی کمتر شد. براساس تحلیل گاردین، در این چارچوب در واقع در فضایی که به ابعاد سیاسی صلح توجهی نشان داده نمی‌شود صحبت کردن از اقتصاد، حرف‌هایی اضافه و بی اهمیت (مُفت) به شمار می‌روند.