غفلت از توانمندسازی حاشیه نشینان

حاشیه نشینی در کلان شهرهای کشور از قبیل تبریز، از زمانی آغاز شد که رژیم پهلوی تصمیم به اجرای اصلاحات ارضی و به دنبال آن صنعتی سازی لجام گسیخته بر اساس الگوهای غربی گرفت؛ در چنین شرایطی کشاورزان که از قطعات کوچک زمین حاصل از اصلاحات ارضی، قادر به تامین نیازهای معیشتی خود نبودند، به امید یافتن فرصت های بهتر به شهرهای بزرگ سرازیر شدند، اما چون سرمایه کافی برای خرید یا ساخت منزل مسکونی در بافت اصلی و قدیمی شهر را نداشتند، به حاشیه ها روی آوردند و با ساخت خانه های غیراستاندارد، روندی را آغاز کردند که امروز به نام «حاشیه نشینی» شناخته می شود.

البته رواج حاشیه نشینی در کلان شهرها در پنج دهه گذشته، موضوعی نبود که تنها از منظر شهرسازی و اصول فنی- مهندسی به آن نگریسته شود، بلکه گسترش این امر، مسایل و مشکلات بسیاری را در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی امنیتی دامن زد.

امروزه در کلان شهر ۱.۸ میلیون نفری تبریز، افزون بر ۴۰۰ هزار نفر در مناطق حاشیه نشین زندگی می کنندکه تلاش ها برای ساماندهی آنان تا به امروز ناکام مانده است؛ گفته می شود نگاه صرف مهندسی و شهرسازی، دلیل اصلی بی نتیجه ماندن طرح های مربوط به حاشیه نشینی در طول دهه های اخیر با عناوین مختلف و متعددی مانند «ساماندهی»، «بهسازی» و «بازآفرینی» بوده است.

به عبارت دیگر متخصصان و کارشناسان فعال در حوزه اصلاح و ساماندهی مناطق حاشیه نشین در کلان شهرهای کشور، به دنبال رفع معضل حاشیه نشینی، از طریق ساخت خانه های استاندارد هستند، اما واقعیت این است که اولاً هیچ دولتی قادر به تامین منابع مالی لازم برای ساخت مسکن اصولی ۴۰۰ هزار حاشیه نشین در تبریز نیست، دوم اینکه هیچ تضمینی وجود ندارد که سکونت در خانه های نوساز و مهندسی بتواند تبعات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ناشی از سال ها زندگی حاشیه نشینی را برطرف کند.

کارشناسان با درک این واقعیت، امروزه به این نتیجه رسیده اند که راهکار اصلی مواجهه با «حاشیه نشینی»، نه صرفاً ساخت واحدهای مسکونی استاندارد برای ساکنان این مناطق، بلکه توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی آنان است، زیرا تجربه و مشاهدات میدانی نشان می دهند که اغلب ساکنان مناطق حاشیه نشین، بر خلاف تصور تصمیم سازان و برنامه ریزان، نه تنها از محل سکونت و سبک زندگی خود ناراضی نیستند، بلکه اکثریتی از آنها به دلایلی همچون زندگی کلونی، مثلاً سکونت افراد یک روستا در یک محله مشخص از یک منطقه حاشیه نشین و پیوندهای عاطفی، فرهنگی و اجتماعی ناگسستنی بین آنها، حتی حاضر نیستند با منازلی با امکانات روز نیز نقل مکان کنند.

انجام اقدامات هماهنگ برای حل مشکلات حاشیه نشینی با ایجاد دفاتر تسهیلگری

نماینده وزارت کشور در اجرای طرح ایجاد دفاتر تسهیل گری و توسعه محلی گفت: یک سوم جمعیت شهری کشور که ۲۰ میلیون نفر را شامل می شود، در بافت‌های ناکارآمد ساکن هستند.

نواب میرزایی اظهار داشت: دانشگاه تهران در دهه ۱۳۵۰ مطالعاتی را در مورد بحث حاشیه نشینی انجام داد که آن زمان میزان افراد حاشیه‌نشین را حدود ۱۵ هزار نفر اعلام کرد.

وی با بیان اینکه طبق آمار دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف در حال حاضر ۹ تا ۱۱ میلیون نفر ساکن سکونتگاه‌های غیررسمی هستند، افزود: از دهه هفتاد سکونت گاه‌های غیر رسمی به عنوان پنج آسیب اول کشور مطرح است.

میرزایی اظهار داشت: اقدامات مختلفی در سکونتگاه‌های غیر رسمی انجام می‌شود که بر اساس آن، دستگاه‌های اجرایی اعم از کمیته امداد، بهزیستی، علوم پزشکی و شهرداری وارد عمل شده و کارها و هزینه‌های زیادی نیز کرده‌اند اما در نهایت این اقدامات باعث بهبود وضعیت حاشیه‌نشینی نشده است.

وی با بیان اینکه راهکارهای مختلفی توسط نهادهای متولی ارائه شده است، افزود: در حوزه اجرا همه برای انجام کارها متفق القول هستند، از این‌رو دفاتر تسهیل‌گری در این محلات تشکیل می‌شود تا به صورت نظام یافته و هدف‌مند بتوانیم این منابع را توسط دستگاه‌های نهادهای مختلف هزینه کنیم.

میرزایی گفت: طبق آسیب‌شناسی انجام گرفته از سوی صاحب نظران، یکی از مهم‌ترین دلایل انفعال، نبود اقدامات هماهنگ و هم پیوند است از این‌رو باید اقدامات به صورت متوالی در یک بازه زمانی مشخص انجام می‌شد و وقتی چنین نشده آسیب‌های ناشی از کمبود امکانات و یا مشکلات اقتصادی و اجتماعی تشدید شده و به نوعی حل نشده باقی مانده است.

وی با بیان اینکه بخشی از آسیب‌ها در حوزه کلان کشور هست و این در آسیب‌شناسی بسیار تأثیرگذاراست، افزود: در عین حال اقدامات خوبی در سطح محلات می‌توان انجام داد.

میرزایی اظهار داشت: آذربایجان‌شرقی از نظر جمعیت هفتمین استان کشور از نظر سکونتگاه غیر رسمی است و طبق وظیفه محوله وزارت کشور از سوی رهبر معظم انقلاب، سال گذشته ۱۰ استان به عنوان پایلوت انتخاب شد و ۶۹ دفتر تسهیلگری در این استان‌ها تشکیل شد.

وی ادامه داد: با توجه به کسب نتایج خوب در استان‌های پایلوت تصمیم بر آن شد تا در سال جاری ۱۰ استان پایلوت به ۲۲ استان ارتقا یابد که استان آذربایجان‌شرقی نیز جزو این استان‌ها است.

میرزایی افزود: بیشترین دفاتر را در استان سیستان و بلوچستان، خوزستان و تهران داریم که این محلات با کمبود خدمات محلات، مصالح و نبود مدیریت شهری در این مناطق و مشکلات اقتصادی روبرو هستیم.

وی گفت: دفتر تسهیلگری علاوه بر نیاز سنجی، دارا سنجی و آسیب سنجی را نیز انجام می‌دهد که در نهایت مجموع آنها به یک سنتز و تحلیل مناسب می‌رسد که همه دستگاه‌های متولی در آن دخیل هستند.

استاندار آذربایجان شرقی: حاشیه نشینان را از نظر فکری و فرهنگی توانمند کنیم

استاندار آذربایجان شرقی نیز با بیان اینکه لازمه توانمندسازی، ایجاد فرصت شغلی و آموزش مهارت است، گفت: باید مردم مناطق حاشیه نشین را از لحاظ فکری توانمند کنیم.

محمدرضا پورمحمدی اظهار داشت: در زمینه اولویت‌های اعتماد ساز دولت که وزیر کشور هم به آن تاکید دارد، اولویت‌هایی وجود دارد که مدیران هر بخش باید روی آنها کار دقیق انجام دهند.

وی با بیان اینکه در حوزه اجتماعی و فرهنگی رصد اجتماعی و فرهنگی نیاز است، افزود: یک مرکز رصد فرهنگی باید موضوعات آسیب‌های اجتماعی را رصد و راه حل ارائه کند.

استاندار آذربایجان شرقی با تاکید بر لزوم مشارکت خیران و سمن‌ها در حل آسیب‌های اجتماعی گفت: همه مشکلات باید در سایه مشارکت مردم حل شود چون بدون همراهی مردم انجام امور ناممکن است.

وی با بیان اینکه بحث توانمندسازی یک مقوله متفاوت از ان چیزی است که رخ می‌دهد، اظهار داشت: توانمندسازی بعد از عبور از ساخت خانه‌های ارزان قیمت و اعطای تسهیلات بوده و باید مردم مناطق حاشیه نشین را از نظر فکری و فرهنگی توانمند سازیم.

پورمحمدی خاطرنشان کرد: دولت نباید برای مردم خانه بسازد، بلکه توانمندسازی اساس اش ایجاد فرصت شغلی و آموزش مهارت‌های شغلی و اجتماعی است.

وی مهاجرت معکوس را در کاهش حاشیه نشینی مؤثر دانست و تاکید کرد: برای جلوگیری از گسترش بافت‌های حاشیه نشین ستاد ملی بازآفرینی باید تدبیر کند.

یک چهارم جمعیت تبریز حاشیه نشین هستند

مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری آذربایجان‌شرقی نیز با اشاره به مجموع بافت‌های ناکارآمد شهری استان در بین ۳۱ شهر جمع‌بندی شده است، گفت: مجموع مساحت ناکارآمد شهر تبریز ۸ هزار و ۴۳۹ هکتار است.

علی بدر شکوهی با بیان اینکه تعداد پهنه‌های حاشیه‌نشینی در تبریز اعم از پهنه شمالی، جنوبی، آخماقیه، پارک بزرگ است، افزود: تعداد محلات حاشیه‌نشین ۱۸ محله تبریز است که تعداد جمعیت بر حسب آنچه اعلام شده است جمعیتی معادل ۴۰۰ هزار نفر که معادل یک چهارم جمعیت کل شهر تبریز است.

معاون اجتماعی استانداری آذربایجان‌شرقی اظهار داشت: بیشترین میزان ساکنان در پهنه شمالی با جمعیت ۲۵۰ هزار نفر است که در بخش حاشیه جنوبی اتوبان پاسداران زندگی می‌کنند.

وی افزود: طرح‌های توانمندسازی و کاهش آسیب‌های اجتماعی مناطق حاشیه‌ای با عنوان طرح ایجاد و فعال‌سازی دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی و توانمندسازی و کاهش آسیب‌های اجتماعی در مناطق حاشیه نشین با محوریت مهارت آموزی و اشتغال زایی است که ۴ دفتر توانمندسازی و کاهش اجتماعی در تبریز ایجاد شده است.

وی با تاکید بر ارتقاء زیرساخت‌های تفریحی، فراغت، ورزشی در آذربایجان شرقی، گفت: فعال‌سازی سمن‌های حضور زنان و حمایت از زنان کارآفرین استان، ارائه آموزش‌های لازم به والدین برای بهبود فضای ارتباطی درون خانواده و آگاهی از نحوه مواجهه با مسائل چالش‌ها زمینه را فراهم می‌کند.

شکوهی، اعتبارات تخصصی به دستگاه‌های عضو ستاد را ۲۴ میلیون و ۷۳۵ هزار ریال اعتبار در حوزه اجتماعی برای استان برشمرد و گفت: تعداد دستگاه‌های طبق تفاهم‌نامه با وزارت کشور ۲۲ دستگاه است.

وی با بیان اینکه برای توانمندسازی و کاهش آسیب‌های اجتماعی محلات حاشیه‌نشین شهرهای استان اقدامات زیادی انجام گرفته است، تصریح کرد: وزارت کشور نباید خودش را عقب بکشد و از بحث حاشیه‌نشینی دور باشد به طوریکه وزارت کشور خود را باید در مرکز حاشیه‌نشینی ببیند.

شکوهی گفت: باید حاشیه شهرها در کنار بافت‌های فرسوده داخل شهر مورد توجه و اهمیت قرار گیرد.

وی با تاکید بر اینکه در کمک‌رسانی به مردم و توانمندسازی آنها از نظر شرعی، اخلاقی، انقلابی، قانونی و اجتماعی مسوول هستیم، ادامه داد: مناطق اسکان غیر رسمی باید، ساماندهی شود و با تغییر، تحول و توانمندسازی به جوانان آموزش دهیم تا مسائل اجتماعی را حل کنند.

گزارش از: نعمت مرادپور

۵۱۸/‌۶۱۳۲