سینمای مستند مانند موزه‌داری درآمدزا نیست

سیدمحمدمهدی طباطبایی‌نژاد روز دوشنبه در خصوص جشنواره مستند به ایرنا گفت: وقتی شبکه ای مانند شبکه مستند متولی برگزاری یک جشنواره باشد، در نتیجه یک فضای تعاملی میان فیلمساز، شبکه و مخاطبان ایجاد می شود.
وی افزود: اول اینکه فضای رقابتی جشنواره، یک فضای نشاط عمومی برای فیلمساز و علاقه مندان فیلم مستند ایجاد می کند؛ همچنین موجب ارتقای کار مستندساز می شود چون کارش را در سنجش عمومی قرار می دهد و نظرات و برگزیده شدن آثار در تولیدات بعدی آنها اثر می گذارد. این  فضای رقابتی موجب می شود تا جشنواره ها کار پیست را انجام دهند. دونده ای که در پیست قرار می گیرد باید بیشتر بدود برای فیلمساز هم اینگونه است وقتی در رقابت قرار بگیرد باید بیشتر تلاش کند. 
معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی افزود: جشنواره ها فارغ از اینکه ویترینی برای عرضه محصولات هستند وقتی در مدیوم تلویزیون قرار بگیرند،گسترده تر می شوند و علاوه بر عرضه محصولات، مخاطب را هم به تماشا دعوت می کنند، در نتیجه هم برای فیلمساز و هم مخاطب فضای جدیدی ایجاد می کنند.
از نظر او این فضای تعاملی یک ضرورت برای رسانه تلویزیون و به ویژه شبکه مستند است. 
طباطبایی نژاد که اردیبهشت ماه امسال پس از ۶ سال، مدیریت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی را به محمد حمیدی مقدم واگذار کرده است درباره همکاری این مرکز با شبکه مستند سیما نیز گفت: خوشبختانه از همان ابتدا بین مجموعه مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی با شبکه مستند ارتباط خوبی برقرار شد و در دوره آقای غفوری این ارتباط تعمیق و گسترش یافت. چنانچه در جشنواره حقیقت، شبکه مستند حضور گسترده ای هم در انتخاب فیلم برگزیده خود و هم جوایز داشت.
وی یادآور شد: مرکز گسترش نیز به شبکه مستند به چشم یک همراه همیشگی نگاه کرده است. آثاری که در مرکز تولید شده و امکان نمایش تلویزیونی داشته در اختیار شبکه مستند قرار داده شده اند. شبکه مستند نیز با رعایت اصول حرفه ای نسبت به پخش و تعهداتش عمل کرده است. ارتباط وسیع، عمیق و حرفه ای بین این دو نهاد برقرار بوده که امیدوارم ادامه داشته باشد. به هر حال این دو به عنوان یک مجموعه و از خانواده بزرگ سینمای مستند ایران هستند و خود را یکی می دانند.
طباطبایی نژاد درباره وضعیت گونه‌ها و ژانرهای مختلف مستند در ایران افزود: در این سال ها در فضای مستندسازی به انواع گونه های مستند اهمیت داده شده است. برای نمونه تلویزیون به مستند حیات وحش بها داده و کیفیتش افزایش یافته است ولی در حوزه مستندهای علمی خلأ داریم و به سمت این گونه مستندها نرفتیم. این خلأ محسوس است. با توجه به اینکه در این سال ها اتفاقات جدی رخ داده و شایسته بوده که مستندهای مهمی در این باره ساخته شود که گزارش گونه نباشد و رویکرد علمی داشته باشد. ولی چون این گونه مستندها پرهزینه هستند و در جشنواره های داخلی و خارجی به آنها زیاد توجه نمی شود فیلمسازان رغبتی برای ساخت آنها ندارند. شاید این بر عهده سیاستگذاران و مدیران است که این بخش را تقویت کنند. 
وی عنوان کرد: ما باید به تدریج به سمت ساخت مستندهای بزرگ و بیگ پروداکشن برویم. در ایران به دلیل این که ما برای مستندها کم هزینه می کنیم این محصولات ساخته نمی شود. این نقد هم به مدیران وارد است که مستندسازانمان را به این سمت سوق ندادیم. باید به تدریج برای مستند هزینه جدی کنیم. می شود بودجه را به سمت کارهای جدی و پخته برد تا بتوان کم کم مستندهای نوع الف، با کیفیت و پروداکشن سنگین را تولید کرد. اما اکنون در حد کیفیت قابل قبول برای مستند هزینه می کنیم و تا این حد هم کاهای قابل توجهی ساخته می شوند اما باید قله بلندتری را در نظر بگیریم و برای فتح قله های بلند به سرمایه گذاری های جدی نیازمندیم.

دولت و صداوسیما باید به مستندسازی توجه نشان دهند
مدیر پیشین مرکز گسترش سینمای مستند وتجربی درباره درآمدزایی سینمای مستند گفت: اساساً سینمای مستند به عنوان بخش فرهنگی حوزه سینما و تلویزیون محسوب می شود و مانند موزه داری درآمدزا نیست بلکه مجموعه ای فرهنگی محسوب می شود که به ارتقای فرهنگ یک جامعه می انجامد و نشان هویتی آن جامعه است. البته این به معنای بی توجهی به مستندسازان نیست بلکه باید مستند را حمایت کرد تا بازارهای داخلی، بین المللی و اکران و بازارهای جدید بیابد. اما واقعیت امر این است درآمدزایی در سینمای مستند راحت نیست. چون یک امر فرهنگی است.

وی در این باره افزود: اتفاقا به دلیل فرهنگی بودن آن، دولتها اگر قرار است جایی هزینه کنند و سوبسید ارائه بدهند همین سینمای مستند است که آگاهی بخش است. حتی برای نخستین بار مترجمان برای معادل این واژه در فارسی فیلم آگاهی و نه مستند را برگزیدند. پس این وظیفه دولت و حاکمیت است که برای ارتقای فرهنگ عمومی هزینه نماید. این درست است که فیلم مستند باید در پی افزایش فضای جذب سرمایه، اسپانسر و بازار خود را بیابد و شرکت های بزرگ را وارد چرخه کار تولیدی خود نماید. اما دولت و صدا وسیما هم باید به عنوان مراکز جدی بر مبنای رویکرد فرهنگی به آن توجه ویژه نمایند. 
طباطبایی نژاد ادامه داد: وجوه مختلفی برای بازار مستند وجود دارد مانند سامانه ویدئوهای درخواستی. الان در مرکز گسترش سینمای مستند بیش از ۵۰۰ عنوان آثار مرکز را در سامانه درخواست گذاشتیم هر چند هنوز بازگشت سرمایه ندارد اما وقتی VOD  در کشور جا بیفتد می تواند به درآمدزایی منجر شود یا می شود به اکران عمومی در سینمای هنر و تجربه اشاره کرد برای مثال فیلم «در جستجوی فریده» ۱۵۰ میلیون تومان در اکران هنر و تجربه فروخت و این بیش از هزینه های فیلم بود یا مستند «صفر تا سکو» که در اکران آزاد تقریباً در حد یک فیلم بلند داستانی بیش از ۵۰۰ میلیون تومان فروخت. بنابراین باید این قالب های مختلف نمایش از تلویزیون تا سینما  و VOD را جدی گرفت. 
طباطبایی نژاد همچنین افزود: در کنار اینها باید به تولید مشترک در حوزه مستندسازی بها داد چون تولید مشترک می تواند بازار خارجی را ایجاد کند اما ما در این حوزه هم به صورت جدی وارد نشدیم و این فضای بکری برای ماست. هر چند تجربه های اندکی در آن اتفاق افتاده ولی همان هم موفق بوده مانند مستند «در جستجوی فریده» که با شبکه الجزیره  به صورت مشارکتی تولید شد. همین تولید مشترک امکان رسیدن به بازار نو در شبکه های مختلف دنیا را فراهم می کند البته در حال حاضر موانعی چون تحریم ها وجود دارند که کار تولید مشترک را سخت کرده است اما نباید از آن غفلت کنیم. 
سومین جشنواره تلویزیونی مستند سیما از ۱۵ تیر با پخش آثار راه یافته به مسابقه کار خود را آغاز کرده است و تاکنون آثار بسیاری از مستندسازان سراسر کشور، فرصت پخش سراسری را با این جشنواره پیدا کرده اند، همچنین آثار به قضاوت مردم نیز گذاشته می شود.