گزارش شانزدهم آژانس و چشم انداز برجام

شانزدهمین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره ایران روز گذشته (جمعه) توسط "کورنل فروتا" رومانیایی مدیرکل موقت آژانس منتشر شد؛ گزارشی که در چارچوب گزارش های پیشین مثبت اما با کمی تغییرات روبه رو شده بود.

در این گزارش،‌آژانس بین المللی انرژی اتمی تاکید می کند که ایران همچنان به اجرای موقت پروتکل الحاقی موافقتنامه پادمان ها بر اساس ماده ۱۷ (b) پروتکل الحاقی، تا زمان لازم الاجرا شدن آن ادامه می دهد. آژانس به ارزیابی اظهارنامه های ایران ذیل پروتکل الحاقی ادامه داده وتحت پروتکل الحاقی دسترسی های تکمیلی به همه سایت ها و اماکن مورد نیاز برای بازدید در ایران داشته است. بنابر این اعلام همکاری به موقع و فعالانه از سوی ایران در ارائه چنین دسترسی، موجب تسهیل در اجرای پروتکل الحاقی شده و اعتماد را افزایش می دهد. 
دراین گزارش همچنین آمده که غنی‌سازی اورانیوم در ایران در سطح ۴/۵ درصدی ادامه دارد و ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به ۲۴۱ کیلوگرم رسیده است.

کاظم غریب آبادی سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان های بین المللی در وین عصر جمعه همزمان باانتشار شانزدهمین گزارش مدیرکل موقت آژانس بین المللی انرژی اتمی درخصوص راستی‌آزمایی اجرای برجام، آن را نشانه حسن نیت جمهوری اسلامی ایران برای حفظ چندجانبه گرایی در روابط بین الملل و گواهی بر پایبندی آن به تعهدات بین‌المللی‌اش خواند.

غریب آبادی معتقد است که در گزارش شانزدهم، همانند پانزده گزارش پیشین، تصریح شده که از روز اجرای برجام، آژانس به نظارت و راستی آزمایی اجرای تعهدات مرتبط هسته‌ای از سوی ایران بر اساس مفاد برجام ادامه داده است.

آژانس بین المللی انرژی اتمی درحالی در گزارش شانزدهم پایبندی جمهوری اسلامی ایران به تعهدات برجامی را تایید کرد که دولت ترامپ علیرغم این تایید، فشار یکجانبه علیه ایران را افزایش داده و طرف های اروپایی برجام نیز نتوانسته اند تعهدات خود را به سرانجام برسانند.

گزارش شانزدهم آژانس به ما چه می گوید؟

گزارش شانزدهم آژانس در سه بخش اصلی منتشر شده که در این سه بخش فعالیت های مربوط به آب سنگین و بازفرآوری، فعالیت های مربوط به غنی سازی و سوخت، تحقیق و توسعه، تولید و موجودی سانتریفیوژها را مورد بررسی قرار می دهد.

در چارچوب بند ۱۵ توافق برجام، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که مسئولیت نظارت بر توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ را برعهده دارد، در تیر/مرداد اعلام شد که سطح اورانیوم غنی سازی ایران از حد مجاز ۲۰۲.۸ کیلوگرم و خلوص غنی سازی اورانیوم نیز از ۳.۶۷ درصد فراتر رفته است. 

گزارش تازه آژانس تازه آژانس نیز نشان می دهد که با گذشت دو ماه ایران از محدودیت های خود عبور کرده و میزان اورانیوم غنی شده خود را به ۲۴۱.۶ کیلوگرم رسانده و خلوص غنی سازی اورانیوم نیز به ۴.۵ درصد رسیده است.

گزارش شانزدهم آژانس نشانه های مثبت از روند فنی این نهاد- تخصصی حوزه هسته ای را نشان می دهد. با وجود اینکه گزارش به طور شفاف اعلام کرده ایران سطح و میزان غنی سازی را افزایش داده اما هنوز میزان غنی سازی آن به ۳۰۰ کیلوگرم تاکید شده در توافق هسته ای برجام نرسیده است.

برای برجام چه گذشت؟

پس از آنکه "حسن روحانی" رییس جمهوری اسلامی ایران در ۱۸ اردیبهشت۹۸ تعلیق برخی تعهدات برجامی ایران را اعلام کرد، در گام اول ایران با عبور از ذخیره۳۰۰ کیلوگرمی تلاش کرد تا نشان دهد که سیاست کاهش تدریجی اما آرام تعهدات را انتخاب کرده است.

در همان زمان مهلتی ۶۰ روزه به طرف های برجامی اعلام شد تا سرعت عمل به تعهدات خود را افزایش دهند و ۱۶ تیرماه پس از پایان آن مهلت، جمهوری اسلامی ایران گام دوم یعنی عبور از غنی سازی ۳.۶۷ ذکر شده در برجام را اعلام کرد؛ نشانه ای دیگر از شکل گیری روندی تازه در دیپلماسی برجامی و حفظ منافع ملی.

«سیدعباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر خارجه ایران همان زمان در نشست خبری مشترک با سخنگوی دولت و سخنگوی سازمان انرژی اتمی اعلام کرد که، ما امروز در موعد ۶۰ روز گام اول کاهش تعهدات برجامی خودمان هستیم و از آنجایی که خواسته‌های ما در باره برجام تحقق نیافت، گام دوم خود را بر می‌داریم.

ایران با تاکید بر ادامه کاهش تعهدات برجامی خود تاکید کرده این گام‌ها در چارچوب برجام و طبق بندهای ۲۶ و ۳۶ این توافق است و در صورتی که شرکای برجام گام‌های لازم برای ایفای تعهدات خود بردارند این اقدامات به سرعت قابل بازگشت است.

پس از این اقدام، "یوکیا آمانو" مدیرکل فقید آژانس بین المللی انرژی اتمی با انتشار گزارشی(گزارش۱۵) غنی سازی فراتر از۳.۶۷ درصدی را در ایران تایید کرد و اعلام کرد که برابر اعلام اپراتور کارخانه غنی سازی سوخت، این غنا ۴.۵ درصد می باشد.

اقدام برجامی ایران درحالی انجام شد که "دونالد ترامپ" رییس جمهوری آمریکا از ۱۸ اردیبهشت ۹۷ از توافق چندجانبه برجام خارج شده و ازآن تاریخ تحریم هایی یکجانبه را علیه ایران به مرحله اجرا گذاشته است.الگوی رفتاری آمریکای ترامپ در قبال ایران به طور اعم و در قبال این توافق به طور اخص، الگویی  دیپلماسی اجبار در قالب سیاست فشار حداکثری اجرایی می شود.

چشم انداز برجام

جمهوری اسلامی ایران پس از خروج دولت ترامپ از برجام تلاش کرده تا با پیگیری سیاست صبر راهبردی از همه ظرفیت های دیپلماسی دوجانبه و چندجانبه درقالب تداوم گفت و گوهای دوجانبه با همه طرف های برجامی و دیپلماسی چندجانبه در چارچوب برکزاری کمیسیون مشترک برای دنبال کردن منافع ملی بهره بگیرد اما اساسا فضای برجامی اکنونی روزهای حساسی را می گذراند پس از مذاکرات "محمد جواد ظریف" وزیر امورخارجه ایران در بیاریتز فرانسه نگاه ها به طرح تازه اروپا و ایران برای روند همکاری های برجامی جلب شد.

وزیرخارجه ایران یکشنبه هفته گذشته در اقدامی غیرمنتظره  به شهر بیاریتز فرانسه محل برگزاری نشست سران گروه ۷ سفر و با "امانوئل مکرون" رییس جمهوری و "ژان ایو لودریان" وزیر خارجه فرانسه دیدار و رایزنی کرد.

همچنین وزیران خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان روز جمعه در نشستی در "هلسینکی" پایتخت فنلاند گردهم آمدند تا در مورد راه های حفظ توافق هسته ای با ایران، رایزنی کنند.

"فدریکا موگرینی" مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و امضا کنندگان اروپایی برجام (انگلیس، آلمان و فرانسه) در این نشست که به فاصله اندکی پس از نشست سران گروه ۷ در فرانسه برگزار شد، مواردی که در همین ارتباط در دیدار سران این کشورها در شهر بیاریتز مطرح شده، را پیگیری کردند.

مسؤول سیاست خارجی اروپا پس از خروج از نشست هلسینکی در جمع خبرنگاران، گفت: اروپا ضمن ادامه تلاش ها برای حفظ توافق هسته ای با ایران از هر پیشرفتی در ورای برجام برای حفظ آن نیز استقبال می کند.

موگرینی افزود: وظیفه من حفاظت از اجرای کامل توافقات موجود است؛ اما چنانچه قرار باشد اقدامات دیگری نیز براساس برجام و برای تکمیل آن شکل گیرد، اتحادیه اروپا از آن اقدامات استقبال می کند.

در فضای کنونی به نظر می رسد، اگرچه تلاش های دیپلماتیک گسترده ای از سوی اروپا در حال انجام است اما رهبران اروپا به گفته موگرینی در یک چارچوب هماهنگ در حال طراحی طرح های تکمیلی برای توافق برجام هستند؛ وضعیتی که در باره طرح های قبلی مانند اینستکس و اس پی وی هنوز نتیجه مشخصی نداشته است، اما به نظر می رسد اروپا تلاش می کند تا با ابزارهایی نظیر دیپلماسی و کنترل در برجام و همچنین دیپلماسی شاتل(رفت و آمد) این مسیر را برای حفظ برجام بازنگهدارد.