ناگهان چقدر زود دیر می شود

وقتی به سالمندی می رسی، جوانی و میان سالی ات را مرور می کنی و دفتر خاطرات و آلبوم های عکس خانوادگی را یکی یکی مرور می کنی، باورت نمی شود که صدها برگ از برگ های زندگیت را گذرانده ای و هر برگ را با خاطره ای ثبت کرده ای، ناخودآگاه زیر لب شعر معروف قیصر امین پور را زمزمه می کنی، حرف های ما هنوز ناتمام...تا نگاه می کنی، وقت رفتن است، باز هم همان حکایت همیشگی!،پیش از آنکه باخبر شوی، لحظه ی عزیمت تو ناگزیر می شود، آی...ای دریغ و حسرت همیشگی!، ناگهان، چقدر زود، دیر می شود!

سالمندی پایان زندگی نیست، آغاز فصل جدیدی از زندگی است اما با  کوله باری از تجربه. سالمندی آغاز رویش میوه های درخت پرباری است که اکنون به ثمر نشسته است و حال به تماشای میوه های زندگی ات می نشینی و گاه آه می کشی و گاه می خندی...

باید قدر لحظات زندگی را دانست و برای این لحظات برنامه داشت تا هر فصلی از زندگی رنگ و بوی خود را بیابد. 

همواره سالمندان به موازات پیر شدن، با توجه به تغییرات روانی و جسمی که نتیجه گذر سال‌های رفته، خلقیات خاصی پیدا می‌کنند که با احوال دوران میانسالی و جوانی شان متفاوت است. طبیعت تکاملی آدمی همین بوده ممکن است فردی که روزگاری به عنوان نیروی فعال جامعه عمل می کرده ، امروز در کنج عافیت نشسته باشد. گذشته سالمندان را تا خودشان روایت نکرده اند، به طنز و کنایه به رخشان نکشیم چرا که گاهی باعث ناراحتی شان می شود.

اواخر بزرگسالی که به سالمندی هم مرسوم است معمولا به مرحله ای از دوره زندگی که از ۶۵ سالگی شروع می شود اطلاق می شود. عملکرد اکثر دستگاه های بدن در سالمندی کاهش می یابد و تغییرات به طور طبیعی با افزایش سن در بدن اتفاق می افتد، در مغز نیز مانند سایر اعضای بدن تغییراتی بوجود می آید. قدرت حافظه کم و یادگیری مطالب جدید سخت شده و با توجه به این تغییرات، توانایی سالمند برای رویارویی با مشکلات جدید و یافتن راه حل آنها کم می شود که به عنوان عامل خطر برای سلامت روان محسوب می شود.

داشتن دوران سالمندی سالم اهمیت زیادی دارد و برای رسیدن به سالمندی سالم، ضرورت دارد که در تمامی مراحل رشد و نمو، تمام ابعاد سلامتی، مدنظر قرار گرفته شود و برنامه های حوزه سالمندی از قبل آماده و طراحی شده باشد.

آمارهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نشان می دهد 10 درصد جمیعت کشور، سالمند هستند و  وضعیت در کشور ما به گونه ای است که تا ۳۰ سال آینده، شاهد افزایش جمعیت سالمند به ۳۰ درصد خواهیم بود، یعنی در ۳۰ سال آینده، از هر سه نفر، یک نفر سالمند است.

 بیشترین آمار سالمندان در کشور، مربوط به استان گیلان و کمترین آمار به استان سیستان و بلوچستان اختصاص دارد و البرز و مازندران در مورد رشد جمعیت به سمت سالمندی رتبه بالاتری دارند.

 تعداد مردان سالمند به ازای هر ۱۰۰ زن سالمند، ۹۷.۶ درصد است. یعنی، تعداد مردان سالمند، ۲.۴ درصد از زنان سالمند کمتر است. نرخ مشارکت اقتصادی سالمندان ۱۲.۲ است، یعنی افراد سالمندی که هنوز نان آور خانوار هستند.

بر اساس گزارش وزارت بهداشت،در ایران ۸۹ درصد مردان سالمند و ۴۴.۷ درصد زنان سالمند دارای همسر هستند و ۹۴ درصد از سالمندان بیمه پایه داشته و ۳۱.۳۴ درصد از سالمندان تحت پوشش بیمه تکمیلی هستند. براساس آمار، نیاز سالمندان به بستری شدن، دو برابر افراد دیگر است.

 بالاترین میزان مرگ و میر در سنین ۶۰ تا ۶۹ سال در مردان و زنان، به ترتیب، بیماری های قلبی عروقی، دیابت، بیماری های کلیوی و سرطان ها است.

 میزان شیوع فشارخون بالا در افراد بالای ۶۰ سال، ۳۴.۶ درصد است و از این تعداد، کمتر از ۴۰ درصد، تحت کنترل بوده و داروهای مناسب دریافت می کنند، شیوع دیابت در افراد بالای ۶۰ سال، حدود ۱۱ بوده که کمتر از ۴۰ درصد آنها تحت کنترل هستند، شیوع چربی خون نیز، حدود ۳۳ درصد است و ۶۰ درصد از آنها خدمات درمانی دریافت می کنند و ۵۶.۵ درصد سالمندان فعالیت فیزیکی کافی ندارند. ۲۱ درصد سالمندان نیز سابقه مصرف دخانیات دارند.

کارشناسان حوزه سلامت بر این باورند که فوت دوستان و اقوام بخصوص همسر، مستقل شدن فرزندان و دوری از آنها، بازنشستگی، معلولیت های ناشی از بیماری های متعدد جسمی و اختلالات حسی بویژه کاهش حس شنوایی و بینایی از جمله عوامل خطر زای برای سلامت جسم و روح دوره سالمندی است، این شرایط موجب انزوای اجتماعی سالمند می شود.

به گفته این کارشناسان، اگر سالمند نتواند با این موقعیت های دشوار کنار بیاید یا با روش صحیح با آنها برخورد کند، زمینه برای بروز اختلالات روانی بوجود می آید. افسردگی و زوال عقل مهمترین بیماری های روانی در سالمندان است. استرس واختلالات خواب نیز ممکن است زمینه ساز این بیماری های روانی باشد و یا بر اثر این بیماری ها بوجود بیاید.

غفلت از شیوههای بدرفتاری با سالمندان

مهدی راحلی یک روانشناس در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: غفلت و بی توجهی از شایع ترین شیوه های بد رفتاری با سالمندان است  که باعث ناراحتی آن‌ها می شود، نتایج چنین رفتاری زمینه بروز اتفاقاتی مثل تغذیه نامناسب، افسردگی، وسواس، تنها ماندن سالمند در خانه و غیره را فراهم می آورد. بنابراین نباید شرایطی ایجاد شود که سالمند احساس کند مورد بی توجهی قرار گرفته است.

وی ادامه می دهد: بهره برداری از منابع مالی و وسایل شخصی سالمند برای استفاده خود و نیز توجه نکردن اعضای خانواده به نیازهای مالی سالمند و رفع نیازهای روزانه، نمونههایی از بدرفتاری مالی با سالمند است، به طور طبیعی بعضی در دوران پیری از لحاظ مالی در تنگنا قرار می گیرند و بد رفتاری مالی با آن‌ها، غم و اندوه شان را زیاد میکند.

سالمند شکننده است

این روانشناس با بیان اینکه  افراد سالمند مثل شیشه شکننده هستند، می افزاید: آن‌ها با کوچکترین رفتار نامناسبی می شکنند، غمگین و افسرده شده، رنجیده می شوند و و احساس  ناراحتی می کنند. پس یادمان باشد رفتارهای ما آن‌ها را نشکند و باعث دلشکستگی آنها نشویم.

راحلی توضیح  می دهد: دوره سالمندی هم مانند هر دوره دیگری در زندگی خصوصیات و دغدغه‌های مربوط به خود را دارد باید همواره در ذهن خود یادآوری کنیم که این سالمند (پدر، مادر یا هر عضو دیگر خانواده) به دلیل ضعف قوای جسمانی و آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌ها به شدت نگران و مضطرب است که مبادا سلامت او به مخاطره بیفتد.

جایگاه سالمند را حفظ کنیم

وی اظهار می دارد: سالمندان به خاطر تغییر شرایط زندگی و کم‌مشغله‌تر شدن نسبت به گذشته‌ها، تا حدی دچار کاهش اعتماد به نفس می‌شوند، همواره در تلاش‌ هستند و با این درگیری ذهنی می‌کوشند که به خود و اطرافیان بگویند هنوز هم مانند گذشته فرد موثری هستند، اگر ما به اشکال مختلف، به فرد سالمند کمک کنیم که از نظر ذهنی، آسودگی اینکه هنوز جایگاه قبلی، یعنی موثر و مفید بودن را دارد، در نتیجه از اضطراب سالمند کم شده و جایگاه خود را در مخاطره نمی‌بیند و دچار کاهش اعتماد به نفس نمی‌شود.

این استاد دانشگاه تهران تصریح می کند: فرد سالمند به دنبال به دست آوردن آن جایگاه قبلی، ممکن است به حوزه‌هایی وارد شود که شاید برای شما یا بعضی از افراد خانواده ورود به این حوزه نوعی دخالت تعبیر شود یا تا حدی هضم آن سخت باشد، به عنوان مثال مادر شما چنین قصدی ندارد که در امور تربیت فرزند شما یا روابط خانوادگی‌تان دخالت کند، بلکه فقط می‌خواهد، نشان دهد که هنوز هم مثل گذشته فردی مفید و توانمند است.

وی ادامه می دهد: اگر هر کدام از ما برحسب علاقه، توان و تخصص سالمندمان، جایگاهش را به او تقدیم کنیم و با رفتارمان به او نشان دهیم که هرگز از نظر ما به فردی سربار و غیر موثر تبدیل نشده است، بسیاری از مسایل و مشکلات‌مان حل خواهد شد.

ارتباط افسردگی سالمندان با مشکلات حافظه ای 

ناصر رضایی متخصص طب سالمندی نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: مشکلات حافظه و گیجی از نشانه هایی است که افسردگی در سالمندان سبب آن می شود و این افراد همچنین در تفکر و تمرکز نیز ناتوان خواهند بود.

وی می افزاید: افرادی که در سالمندی از  افسردگی رنج می­­ برند،به طور مکرر درباره مرگ فکر می­ کنند و حتی مرگ برای آنها مطلوب است، این افراد  تفکراتی در مورد خود کشی دارند و حتی در شرایطی ممکن است اقدام به خود کشی کنند.

رضایی ادامه می دهد: برخی از سالمندان نیز ممکن است بیقراری و اضطراب را تجربه کنند، این بیقراری و اضطرابی در فعالیت های فیزیکی آنها نیز مشخص است و به عنوان مثال نتوانند آرام بنشینند و مدام دستهای خود را حرکت دهند، در مقابل ممکن است فعالیت فیزیکی و کلامی برخی دیگر از سالمندان کند شود، این افراد با تاخیر شروع به حرف زدن می­ کنند و با تاخیر نسبت به دیگران واکنش نشان می­ دهند و حتی در مواردی ممکن است به طور مطلق سکوت کنند.

ززوال عقل بیماری مهم سالمندی

وی به زوال عقل اشاره می کند و می گوید: زوال عقل یکی از بیماری های دوره سالمندی است که روی حافظه، تفکر، رفتار و احساس اثر می گذرد. علایم آن ممکن است کاهش حافظه، مشکل در یافتن لغات درست برای صحبت کردن و یا فهمیدن حرف های دیگران، مشکل انجام دادن فعالیت های روزمره قبلی و تغییرهای خلق و خو باشد . زوال عقل جزء شرایط طبیعی دوره سالمندی نیست. لذا تشخیص این بیماری از فراموشی طبیعی سالمندی، برای شروع هر چه سریعتر درمان اهمیت دارد.

رضایی تصریح می کند: همه سالمندان دچار ضعف حافظه نمی شوند، اما به طور کلی با افزایش سن، احتمال فراموش کاری بیشتر می شود. آنها چیزهایی را که مربوط به گذشته دور است خوب به یاد می آورند، اما اتفاقاتی را که اخیرا رخ داده، فراموش می کنند. به عنوان مثال خاطرات دوران جوانی را به یاد می آورند ولی یادشان نمی آید که یک ساعت پیش که به خانه برگشتند، کلید را کجا گذاشتند و  گاهی این فراموشکاری مشکلاتی برای خود سالمندیا خانواده اش ایجاد می کند.

وی از آلزایمر به عنوان شایعترین علل زوال عقل یاد می کند و می گوید:  در این مرحله حافظه، اختلال پیدا می کند. این اختلال بیشتر در حافظه کوتاه مدت است. قدرت یادگیری سالمند کم می شود،اختلال حواس زاد شده و  انجام دادن کارهایی مانند پخت و پز، خرید و اداره امور مالی برای سالمند دشوار می شود.

50 درصد سالمندان اختلالات خواب دارند

این متخصص طب سالمندی با بیان اینکه حدود ۵۰ درصد افراد سالمند از مشکلات خواب شکایت دارند، می گوید:  برخی از این مشکلات حاصل تغییرات طبیعی سالمندی بوده و  شایع ترین اختلال خواب این دوره بی خوابی است که به شکل سخت به خواب رفتن و یا اشکال در ادامه خواب بروز می کند. بی خوابی به خودی خود بیماری نیست و گاهی علامت مشکل هایی مانند فشار روانی مثل غم و غصه و اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی است و با برطرف شدن آنها بی خوابی نیز برطرف می شود.

رضایی ادامه می دهد: سطح استرس در دوره ی سالمندی نه تنها کاهش پیدا نمی کند، بلکه در بسیاری از موارد افزایش می یابد،  اکثر عوامل استرس زای دوره سالمندی از نوع فقدان است مانند از دست دادن همسر، بینایی، شنوایی، شغل، موقعیت اجتماعی و غیره وقتی تعداد این استرس ها زیاد و فاصله آنها کم باشد، سالمند به ویژه فردی  که به دلیل بیماری های دیگر قوایش تحلیل رفته است، از پا در می آید.

وی  تاکید می کند: استرس بسیار شدید ممکن است به افسردگی و حتی میل به خودکشی منجر شود،  بیماری های جسمی و روانی سبب بروز استرس می شوند و استرس نیز به نوبه خود خطر ابتلا به بیماریهای جسمی و روانی را افزایش می دهد.

این متخصص طب سالمندی تصریح می کند: با توجه به مشکلات زیادی که از لحاظ سلامت جسم و روان برای افراد در دوره سالمندی بوجود می آید باید مسوولان د امکاناتی را برای این افراد بوجود آورند تا این افراد سلامت روان خود را از دست ندهند.

رضایی خاطرنشان می کند: سالمندان نیاز دارند تا با همسن و سالان خودشون تعامل داشته باشند، بر این اساس باید انجمن‌های سالمندان و خانه‌های سالمندان که با خانه سالمندی که مرکز نگهداری است متفاوت است  بوجود آیند تا آموزش‌های لازم به سالمندان در جهت آگاهی از دوره‌ی رشد آن ها داده شود.