پیوستن به اتحادیه اورآسیا ؛ دروازه جدیدی برای اقتصاد ایران

اقای روحانی بعدازظهر امروز  (دوشنبه ) در صدرهیاتی بلندپایه برای شرکت در اجلاس اتحادیه اورآسیا راهی ارمنستان خواهد شد.

رئیس جمهوری علاوه بر سخنرانی در این اجلاس و تشریح توانمندی‌ها و ظرفیت‌های گسترده کشورمان برای تعامل تجاری با اتحادیه اوراسیا، دیدارهای دوجانبه ای نیز با نخست وزیر و مقامات ارشد ارمنستان خواهد داشت که در آن مهمترین مسائل در روابط تهران - ایروان و آخرین وضعیت اجرای موافقتنامه‌ها و طرح‌های مشترک مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
روحانی همچنین در حاشیه اجلاس سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا، دیدارهای جداگانه‌ای با برخی سران حاضر در این اجلاس خواهد داشت که طی آن، در مورد مهمترین مسائل مورد علاقه طرفین، منطقه ای و بین المللی گفت و گو و رایزنی خواهد شد.

ایران در سال ۱۳۹۵ به کمیسیون اقتصادی اتحادیه اوراسیا پیشنهاد ایجاد یک منطقه آزاد تجاری میان ایران و این اتحادیه را مطرح کرد؛ پیشنهادی که از جانب اعضای آن نیز مورد استقبال قرار گرفت و طی دو سال مذاکرات متعدد و ارزیابی کمی و کیفی اقلام و میزان تعرفه ترجیحی آنها، بالاخره این موافقتنامه در تاریخ ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ در شهر آستانه قزاقستان به امضا رسید.

اهداف اولیه تشکیل اتحادیه اوراسیا

قرارداد تشکیل اولیه اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ۲۹ مه ۲۰۱۴ میان کشورهای روسیه، بلاروس و قزاقستان منعقد و جایگزین اتحادیه گمرکی اوراسیا شد و سپس کشورهای ارمنستان و قرقیزستان نیز به عضویت آن در آمدند. 

این اتحادیه کار خود را به طور رسمی از اول ژانویه ۲۰۱۵ آغاز کرد. کشورهای عضو اورآسیا هم اکنون ۲۰ میلیون کیلومترمربع مساحت و بیش از ۱۸۳ میلیون نفر جمعیت دارند که ۵.۲ درصد جمعیت جهان است. در روز اجرای این توافق‌نامه ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه اعلام کرد: امروز ما یک مرکز رشد اقتصادی قدرتمند و جذاب ایجاد کرده‌ایم، یک بازار منطقه‌ای که بیش از ۱۸۰ میلیون نفر را به هم مرتبط می‌کند.

درباره اهداف این اتحادیه اقتصادی می‌توان به تسهیل تجارت، ایجاد بازار مشترک در حوزه کشورهای مستقل هم سود عضو، حذف تدریجی قوانین گمرکی در داخل اتحادیه، برقراری تعرفه خارجی مشترک در میان کشورهای عضو و هماهنگ سازی تشریفات گمرکی اشاره کرد.

فرصتی مهم برای ایران

با توجه به تنوع بازار و تنوع منابع موجود در کشورهای عضو این اتحادیه پیوستن به آن یک فرصت قابل توجه برای اقتصاد ایران ایجاد می کند و می توان از این طریق بخشی از اثر تحریم ها را جبران کرد . قطعا ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همکاری با این اتحادیه می‌تواند دروازه جدیدی برای اقتصاد ایران باشد که بتواند با سایر اعضا به راحتی روابط اقتصادی برقرار کند و یا روابط خود را توسعه دهد.

پیوستن به این اتحادیه، مزیت‌های اقتصادی بسیاری برای ایران به دنبال دارد از جمله آن می‌توان به تخفیف‌های تعرفه‌ای برای صادرکنندگان ایرانی به کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا اشاره کرد. همچنین از آنجا که اتحادیه اوراسیا با کاهش استفاده از دلار، سهم پرداخت‌های تجاری با ارز ملی را به ۷۰ درصد افزایش داده، می‌توان به کاهش استفاده از دلار در مبادلات تجاری خوشبین بود که این اتفاق در شرایط کنونی تحریم برای تجار ایرانی امیدوارکننده است.

از اواخر سال ۱۳۹۴ مذاکرات فشرده‌ای بین دولت‌های ایران با پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا جهت ایجاد منطقه موقت آزاد تجاری برای یک دوره سه ساله آزمایشی صورت گرفت که سرانجام موافقت‌نامه مذکور، در ماه می ۲۰۱۸ میلادی (اردیبهشت ماه ۱۳۹۷) در شهر آستانه پایتخت قزاقستان توسط وزیر وقت صنعت، معدن و تجارت ایران امضا و هیات وزیران نیز در تاریخ ۱۸ آذرماه ۱۳۹۷ لایحه مربوطه را به تصویب رساند.

این توافق که بعد از دو سال مذاکره به نتیجه رسیده، از هفته اول آبان ۹۸ ماه اجرایی می‌شود. قرار است موافقتنامه تمام عیار تجارت آزاد با اوراسیا امضا شود و از سه سال دیگر تقریبا تمام کالاها مشمول کاهش تعرفه خواهند شد.

براساس این موافقتنامه، ایران از اتحادیه اقتصادی اوراسیا امتیازات گمرکی خاصی دریافت کرده و کشورهای این اتحادیه هم این امکان را خواهند داشت تا حجم صادرات خود به ایران را تا ۷۵ درصد افزایش دهند. ایران نیز می‌تواند با امتیازاتی که دریافت می‌کند، صادرات کالاهای خود به مقصد پنج کشور اوراسیایی را تا چند برابر افزایش دهد.

این امتیازات ۵۰۲ قلم کالاهای مختلف در حوزه‌های مواد غذایی، مواد مصرفی شیمیایی، محصولات ساختمانی، صدور خدمات فنی و مهندسی، محصولات صنعتی و محصولات کشاورزی از سوی اتحادیه اورآسیا و ۳۶۰ قلم کالا در همان موارد مشابه را از سوی ایران شامل می‌شود که در مجموع کل اقلام مشمول در موافقتنامه به ۸۶۲ مورد می‌رسد.

از مزایای پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا می توان به ایجاد پل ارتباطی برای اتصال به بازار با بیش از ۱۸۰ میلیون نفر و بازار بالقوه‌ای برای افزایش صادرات کشور اشاره کرد. همچنین تنها روسیه، یعنی بزرگ‌ترین کشور اتحادیه اوراسیا بازاری ۱۴۰ میلیون نفری پیش روی تجار ایرانی قرار می دهد. تولید ناخالص داخلی منطقه در مجموع ۱.۹ هزار میلیارد دلار است که ۳.۲ درصد GDP جهان را تشکیل می‌دهد

اگرچه هم اکنون تنها پنج کشور عضو این اتحادیه هستند، اما بیش از ۴۰ کشور و سازمان بین المللی از جمله چین، اندونزی، کره جنوبی، هند، مصر، صربستان و حتی برخی کشورهای حوزه آمریکای لاتین برای فعالیت در چارچوب این اتحادیه اعلام آمادگی کرده اند.

 جهشی در صادرات و واردات در مقابل تحریم ها

پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اورآسیا منجر به جهش بزرگی در صادرات  نفتی و غیرنفتی ایران خواهد شد.

عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا که چشم انداز روشنی پیش روی آن قرار دارد، می تواند نقش موثری در عبور ایران از تنگناهای اقتصادی ایفا کند.  با توجه به پتانسیل تجاری موجود بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا باید به این مسئله اشاره شود که این اتحادیه قابلیت تبدیل شدن به بازاری بزرگ و مطمئن برای کالاهای صادراتی ایران را دارد.

توافق با اتحادیه اقتصادی اوراسیا که در حال تبدیل شدن به یکی از قطب‌های مهم اقتصادی و سیاسی جهان است، علاوه بر اهمیت اقتصادی و تجاری، منافع سیاسی برای طرفین به همراه دارد. همگرایی منطقه‌ای تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر ثبات و امنیت اقتصادی دارد و به دلیل نزدیکی و دسترسی کشورمان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، امکان گسترش همکاری‌ها در بخش های مختلف اقتصادی، سیاسی، بانکی، حمل و نقل و خدمات فنی و مهندسی فراهم است.

در شرایطی که ایران همچنان با تحریم‌های ظالمانه اقتصادی از سوی آمریکا و هم پیمانانش روبرو است، همکاری در حوزه انرژی با کشورهای منطقه اورآسیا برای ایران  از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از سوی دیگر ایران نقش کلیدی در شاهراه‌های موجود منطقه یعنی جاده ابریشم، راه‌آهن سراسری آسیا، تراسیکا و کریدور شمال و جنوب دارد. اقتصاد ایران و کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز از توان هم‌تکمیلی جدی برخوردارند.

اگر چه هنوز حجم مبادلات میان ایران و کشورهای منطقه مطلوب نیست، اما ظرفیت‌های فراوانی برای رشد آن وجود دارد. عضویت ایران در چنین اتحادیه‌ای می‌تواند دستاوردهای اقتصادی و سیاسی داشته باشد. عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا می تواند کشورمان را به بازارهای کشورهای عضو این اتحادیه که با اکثر آنها زمینه تاریخی و فرهنگی مشترک دارد و سهم ناچیزی در بازار این کشورها دارد، نزدیک تر کند و این موضوع به کشورمان کمک خواهد کرد که از فشار تحریم‌های اقتصادی غرب علیه خود بکاهد و از قرار گرفتن در اتحادیه‌ای که کشور روسیه در آن نقش محوری دارد، بتواند بر وزن و نفوذ منطقه‌ای خود بیفزاید.

تقویت ارتباط با ایران برای اعضای اتحادیه اوراسیا دارای اهمیت است چرا که ایران با توجه به اهداف سیاسی مشترک با اغلب کشورهای عضو و همچنین قرار گرفتن در بهترین موقعیت ترانزیتی، یعنی قرار گرفتن بین دو دریای خزر در شمال و خلیج فارس در جنوب و قرار گرفتن در موقعیت ترانزیتی شرق به غرب، می‏تواند مسیری مناسب برای ترانزیت کالاهای کشورهای عضو اتحادیه در رونق کریدور بین‌المللی حمل و نقل شمال- جنوب موثر باشد.

براساس آمارهای رسمی اعلام شده، مجموع صادرات ایران به پنج کشور این اتحادیه در سال گذشته میلادی ۲/ ۹۱۸ میلیون دلار بوده و در مقابل صادرات کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا به ایران در سال ۲۰۱۸ حدود یک میلیارد و ۷۷۵ میلیون دلار ثبت شد. همچنین در میان اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ‌ایران بیشترین واردات را از کشور روسیه با رقمی معادل یک میلیارد و ۲۰۷ میلیون دلار و کمترین واردات را از کشور قرقیزستان با رقمی نزدیک به ۱۴ میلیون دلار دارد. از سوی دیگر، بیشترین صادرات ایران به اعضای اتحادیه مذکور، در سال گذشته میلادی به روسیه (‌به ارزش ۱/ ۵۳۳ میلیون دلار) ثبت شده و کمترین میزان صادرات ایران نیز به کشور بلاروس (به ارزش ۶/ ۱۲ میلیون دلار) رقم خورده است.

ایران پل ارتباطی اورآسیا- خاورمیانه

موقعیت جغرافیایی ایران می تواند اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا را به آب های گرم خلیج فارس و به منطقه خاورمیانه متصل کند. اگر شرایط زیرساخت های ترانزیتی ایران بهبود یابد می توان بر درآمدزایی از این طریق حساب ویژه ای باز کرد و از این لحاظ عضویت در این اتحادیه می تواند درآمد سرشاری را نصیب ایران کند.

تشکیل کارگروه ترانزیت کالا

تشکیل نخستین کارگروه ترانزیت و مبادله کالا میان ایران و اتحادیه اوراسیا اخیرا در دستور کار دو طرف قرار گرفت. «تیگران سرکیسیان» رییس هیئت اتحادیه اقتصادی اوراسیا خواهان تشکیل کارگروهی برای بهره‌مندی کشورهای عضو اوراسیا از ظرفیت‌های ایران برای ترانزیت و مبادله کالا با هند، پاکستان و کشورهای جنوب شرق آسیا شد.

سرکیسیان استفاده از ظرفیت‌های ایران در زمینه ترانزیت و استفاده از ظرفیت ایران برای مبادلات تجاری کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا با هند و پاکستان و جنوب شرق آسیا را بسیار حائز اهمیت برشمرد و آن را یکی از فاکتورهای مهم توسعه تجارت اوراسیا و به تبع آن همگرایی اقتصادی کشورهای منطقه و خارج دور دانست.

سرکیسیان در دیدار با هیأت اعزامی از سوی جمهوری اسلامی ایران، از ضرورت تشکیل کار گروه‌های فرعی در حوزه‌های مختلف به ویژه کار گروه همکاری‌های بانکی و مالی، تجارت و گمرک خبر داد و ضمن معرفی وزیر امور مالی اتحادیه (تبعه قزاقستان)، خواستار بررسی زمینه‌های همکاری مالی در چارچوب قرار داد امضا شده و تعیین مکانیسم های تسویه حساب مبادلات تجاری شد.

این مقام اتحادیه اقتصادی اوراسیا با اشاره به امضای قرارداد تجارت آزاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ویتنام، ایران و چین افزود: به زودی قراردادهای تجارت آزاد با سنگاپور و صربستان نیز امضا و بدین ترتیب روند توسعه همکاری‌های این اتحادیه در حال توسعه است.

ارمنستان، پل میان ایران- اتحادیه اورآسیا

ارمنستان که تنها کشور اتحادیه اقتصادی اورآسیاست که با ایران مرز زمینی دارد، به پل ارتباطی میان ایران و این اتحادیه تبدیل شده است. این توافق فرصت های جدیدی را در راستای منافع دو طرف ایجاد می کند.

ارمنستان به عنوان تنها عضو منطقه قفقاز در اتحادیه اقتصادی اورآسیا خود را در جایگاه یک شریک تجاری با ایران از طریق یک منطقه تجارت آزاد در مرز جنوبی اش قرار داده است. نیکول پاشینیان نخست وزیر جدید ارمنستان به سرعت حصول این توافق را مورد تحسین قرار داده و از آن به عنوان امتیازی برای کشورش یاد کرد.

ارتسویک میناسیان وزیر پیشین امور توسعه اقتصادی ارمنستان نیز تصریح کرد که این توافق به ارمنستان اجازه می دهد به عنوان یک مسیر ترانزیتی مهم میان ایران و بازار بزرگ تر اورآسیا فعالیت کند.
منطقه آزاد تجاری 'مغری' که در مرز ارمنستان با ایران ایجاد شده، بخش مهمی از راهبرد اقتصادی این کشور منطقه قفقاز به حساب می آید. این توافقنامه اجازه خواهد داد حجم معامله کالا در چارچوب منطقه تجارت آزاد افزایش یابد که در نهایت منجر به ثبت رشد اقتصادی در کشورهای حاضر در این تبادلات می شود.
 ایران به دنبال دستیابی به رشد اقتصادی حتی در این شرایط است. توافقنامه با اتحادیه اقتصادی اورآسیا می تواند رونق جدی برای برنامه های سرمایه گذاری، پروژه های نوآوری و همچنین اجرای ابتکارعمل های مشترک در زمینه های علوم و فناوری باشد.
پاشینیان نیز اخیرا اعلام کرده بود: ارمنستان تنها کشور عضو اتحادیه اورآسیا است که با ایران مرز زمینی دارد .این عامل بسیار مهمی است که باید از این فرصت استفاده کنیم و مسیر ارمنستان -ایران بعنوان یک جاده ترانزیتی برای انتقال کالاهای ایران به اتحادیه اورآسیا که برای ما اهمیت بسیاری دارد، برای همگان معرفی شود .