اما و اگرها در افق توسعه آفریقا

دشتهای وسیع آفریقا که برخوردار از تابش مستقیم خورشید است، وزش بادهای مستمر و وجود منابع آبی نسبتا وسیع شرایط مناسبی برای تولید انرژی های تجدید پذیر در این قاره فراهم کرده است؛ براین اساس نهادهای بین المللی بهره گیری از انرژی های تجدید پذیر را تنها افق روشن برای توسعه اقتصادی و اجتماعی آفریقا می دانند.

آمارها بیانگر آن است که مجموعه کشورهای جنوب آفریقا با حدود یک میلیارد نفر جمعیت از یک ایالت آمریکا کمتر برق مصرف می کنند و این بیانگر دسترسی اندک مردم آفریقا به انرژی الکتریسیته است.

به گفته پژوهشگران ، دسترسی اندک مردم آفریقا به انرژی الکتریسیته یکی از موانع عمده توسعه اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی این قاره محسوب می شود و این در حالی است که آفریقا به لحاظ بهره مندی از منابع طبیعی و نیروی انسانی، ظرفیت جهش اقتصادی و توسعه همه جانبه را دارد.

بانک جهانی در گزارش های خود اعلام کرده است که  حدود 600 میلیون نفر در آفریقا به انرژی الکتریسیته دسترسی ندارند و این وضعیتی متناقض برای آنها بوجود آورده است.

آفریقا از یک سو با بهره مندی از منابع طبیعی خود رشد اقتصادی کم نظیری را تجربه می کند و از سوی دیگر هنوز فاقد زیرساختهای سیاسی، اجتماعی و فنی برای برخورداری شایسته از این رشد اقتصادی است و این تناقض بزرگ آفریقا محسوب می شود.

گزارش بانک جهانی حاکیست که  حدود  75 درصد ساکنان کشورهای آفریقایی 'مالی' ، 'آنگولا' و یا 'نامیبیا' به انرژی الکتریسیته دسترسی ندارند.

همچنین 70 میلیون تن از ساکنان اتیوپی و 60 میلیون نفر از شهروندان جمهوری دمکراتیک کنگو بدون برق زندگی می کنند.

این درحالی است که کارشناسان بانک جهانی تاکید دارند تسهیل دسترسی به انرژی الکتریسیته می تواند روند رشد اقتصادی در آفریقا را تضمین کند و سطح فقر در این قاره را کاهش دهد.

سازمان بین المللی انرژی در گزارش سال 2014 خود اعلام کرد، آفریقا ظرفیت لازم برای تولید میزان عظیمی از الکتریسیته از انرژی های تجدید پذیر را دارد.

برای مثال 9 درصد مردم جمهوری دمکراتیک کنگو به انرژی الکتریسیته دسترسی دارند در حالی که این کشور ظرفیت عظیمی برای استفاده از انرژی آب و ایجاد سدهای متعدد در مسیر آب دارد.

همچنین در اتیوپی می توان با 220 میلیون دلار سرمایه گذاری در زمینه انرژی ژئوترمیک (گرمای درون زمین) ، بیش از 70 مگاوات برق تولید کرد.

در زامبیا نیز با ایجاد سد در مسیرآبراههای این کشور که کمتر از 3 میلیارد دلار هزینه خواهد داشت ، می توان 2400 مگاوات برق تولید کرد.

اتیوپی گام های بزرگی در جهت تولید انرژی الکتریسیته از منابع آبی برداشته است و طرح هایی برای ساخت دو سد عظیم در این کشور در همین راستا انجام می شود.

اتیوپی درحال حاضر چندین طرح برای تولید برق دارد که برجسته ترین آن سد "النهضه"  بر روی رود نیل است که هزینه احداث آن بالغ بر چهار میلیارد دلار برآورد شده است.

عملیات ساخت سد النهضه سال 2017 به پایان رسید و اکنون بر سر چگونگی آبگیری این سد بین کشورهای اتیوپی، مصر و سودان مناقشه وجود دارد ولی براساس پیش بینی های بعمل آمده انتظار می رود این طرح پس از تکمیل ظرفیت بتواند  شش هزار مگاوات برق تولید کند.

مصر بیم آن را دارد که سد بر سهم سالیانه خود از آب های نیل (55.5 میلیارد متر مکعب) تاثیر منفی داشته باشد، درحالی که اتیوپی اعلام کرده است که ساخت سد برای این کشور سود خواهد داشت و هیچ گونه آسیبی به مصر و سودان نمی رسد.

ارتفاع سد نهضت به 145متر می‌رسد و طول آن که تمام مجرای نیل آبی در نزدیکی مرزهای سودان و اتیوپی را دربرمی‌گیرد به حدود 1800 متر می‌رسد. این سد در صورت تکمیل شدن می‌تواند حدود شش‌هزار مگاوات برق تولید کند که معادل سه‌برابر تولید برقی خواهد بود که درحال حاضر از سد «آسوان» مصر تامین می‌شود.

اتیوپی بسیار به این سد دل بسته است و آن را بزرگترین سد بنا شده در قاره آفریقا برای تولید برق معرفی می‌کند.

از سوی دیگر ، اتیوپی درصدد است تا دومین سد بزرگ این کشور موسوم به "کویشا" را نیز بزودی به بهره برداری برساند.

سد «کویشا» دومین سد بزرگ این کشور پس از سد «النهضه» و با ظرفیت تولید 2 هزار و 160 مگاوات برق است.  

مقامات اتیوپی اعلام کرده اند که  قراردادی با شرکت «ایمپریجیلو ایتالیا» منعقد شده تا سدی با هزینه 2.2 میلیارد یورو بر روی نهر أومو در استان جنوبی اتیوپی و در مرز با کنیا ساخته شود.

سد «کویشا» که در منطقه ای به همین اسم در جنوب کشور اتیوپی واقع شده است، پس از سد « النهضه » دومین سد برق – آبی خواهد بود که به ارتفاع 170 متر بر روی نهر «اومو» ساخته خواهد شد و مساحت دریاچه آن حدود شش هزار میلیون متر مکعب خواهد بود.

اتیوپی در برنامه پنج ساله دوم خود (2015 – 2020) در صدد است تا تولید برق را افزایش دهد و از دو هزار و 200 مگاوات به بیش از 17 هزار مگاوات برساند که برای این کشور ظرفیت خیره کننده ای است.

کارشناسان سازمان بین المللی انرژی معتقدند که آفریقا ظرفیت تولید 45هزار مگاوات (45گیگاوات) برق را از منابع انرژی های تجدید پذیری نظیر انرژی آب و یا گرمای زمین  دارد.

تولید این میزان الکتریسیته آن هم از منابع انرژی سبز که هیچ آلودگی برای محیط زیست ایجاد نمی کند می تواند چهره کنونی آفریقا را کاملا دگرگون کند.

این در حالی است که کارشناسان سازمان بین المللی انرژی معتقدند ، درکنار بهره گیری از انرژی آب و یا گرمای زمین، در آفریقا امکان تولید بیش از یک میلیون مگاوات برق (یکهزار گیگاوات) از منابع انرژی خورشیدی و یا باد وجود دارد.

تابش مداوم خورشید و نیز وزش مستمر باد در برخی نقاط آفریقا ، شرایط مناسبی برای استفاده از این نوع انرژی های تجدید پذیر بوجود آورده که در کنار مزایای ان ، هیچگونه آلودگی نیز برای محیط زیست ایجاد نمی کند.

کارشناسان ثبات سیاسی و نیز سرمایه گذاری شایسته را دو عامل مهم برای اجرای طرح های تامین الکتریسیته از منابع تجدید پذیر در آفریقا می دانند.

بی ثباتی ناشی از جنگ داخلی ، نبود دولتهای پایدار و یا مواجهه با پدیده تروریسم ، موجب بروز بی ثباتی سیاسی در برخی کشورهای افریقا شده که در نتیجه امکان انجام هرگونه طرحهای زیربنایی را از آنان سلب کرده است.

از سوی دیگر نبود اعتبار و یا سرمایه گذاری اندک در زمینه تامین انرژی آن هم از منابع تجدید پذیر مانع دیگری در مسیر تولید انرژی الکتریسیته محسوب می شود.

چنانچه این دو عامل برطرف شود ، افریقا در اندک زمانی با اجرای طرحهای زیربنایی می تواند به خاطر بهره مندی از منابع طبیعی فراوان مسیر تولید انرژی را بسیار سریعتر از دیگر کشورها بپیماید.

کارشناسان بانک جهانی معتقدند که لازم است سالانه 40 میلیارد دلار در زمینه تامین انرژی در آفریقا سرمایه گذاری شود تا این قاره در آشکار کردن ظرفیتهای انرژی خود به مرزهای توسعه کامل برسد.

پژوهش های بانک جهانی بیانگر آن است که چنانچه اقدامات اعلام شده در این زمینه صورت نگیرد ، در سال 2030 فقط نیمی از مردم آفریقا به انرژی الکتریسیته دسترسی خواهند داشت.

در حالی که درشرایط فعلی، سالانه حداکثر 2 گیگاوات ( 2هزار مگاوات ) برق به ظرفیت انرژی الکتریسیته آفریقا افزود می شود ، کارشناسان معتقدند چنانچه قرار باشد در سال 2030 میلادی تمامی مردم آفریقا به انرژی الکتریسیته دسترسی داشته باشند، لازم است سالانه 6تا 7 گیگاوات (6 تا 7 هزار مگاوات) به ظرفیت تولید برق این قاره اضافه شود.