مفهوم و جایگاه پژوهش در حوزه فرهنگ و هنر و مطالعات بنیادین آن یکی از اصلی‌ترین مفاهیم غیرقابل انکار در ارتقاء و توسعه فعالیت‌های مرتبط با زیر فصل‌ها و سرشاخه‌های مفاهیم اجتماعی و فرهنگی از یک سو و از سوی دیگر از مهمترین بنیان‌های شکل‌گیری و نضج یافتن مبانی فرهنگی در هر جامعه‌ای به شمار می‌رود.
همچنین از سوی دیگر نباید از این مهم به سادگی گذشت که در حیطه فرهنگ و هنر به دلیل ارتباط تنگاتنگ مفاهیم این حوزه با تار و پود زندگی مردم جنس تولیدات و فعالیت دست اندرکاران این عرصه باید دائما در حال نوزائی و حرکت به سمت تعالی و پیشرفت باشد؛ چرا که جامعه محیطی پویاست و همین پویایی تغییرات مستمر را به همراه خود دارد.
از این روست که تعالی فرهنگ و هنر در هر بستری با نگاه جامعه‌شناسانه و پدیدارشناسانه تاکید بر امر پویایی و حرکت مستمر فعالان فرهنگی در این عرصه دارد. پرواضح است که خوراک اصلی فعالان عرصه فرهنگ و هنر برای تولیداتی که در خور جامعه ای پویا باشد توسط نخبگان آن جامعه و در قامت فعالیت‌های پژوهشی به بار می نشیند.
توجه به حوزه پژوهش در هر امری از جمله در حوزه فرهنگ و هنر از آن دست مسائلی است که غفلت از آن نه تنها می‌تواند فعالیت‌های فرهنگ و هنر را از پویایی به سمت ایستایی سوق دهد که می تواند آسیب‌های غیر قابل جبرانی به همراه داشته باشد.
با توجه به همین رویکرد بود که توجه به مفهوم پژوهش در تمامی عرصه‌ها از جمله عرصه فرهنگ و هنر در دستور کار دولتمردان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی قرار گرفت به گونه ای که ۲۵ آذرماه در همان سال‌های نخست انقلاب از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور به نام روز پژوهش نامگذاری شد. همچنین با ارتقاء سطح علوم و فنون و همچنین سرعت غیر قابل وصف توسعه مفاهیم و مبانی تکنولوژیک؛ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از سال ۱۳۷۹ چهارمین هفته آذرماه را به نام هفته پژوهش نامگذاری کرد.
همین مسایل کافیست تا به اهمیت و جایگاه مفهوم پژوهش در کشورمان پی برده شود، اما در کنار این توجه، آنچه که بیشترین نگاه آسیب شناسان را در حوزه کمبود مطالعات پژوهشی با خود به همراه دارد از قضا به حوزه فرهنگ و هنر باز می‌گردد.
رصد این آسیب چه در بدنه محیط آکادمیک و دانشگاهی کشورمان و چه میان فعالان و هنرمندان عرصه فرهنگ و هنر نشان می دهد توجه به مفهوم پژوهش در تولیدات فرهنگی و هنری کشورمان از جایگاه بسیار پایینی قرار دارد.
اتفاقی که از دید بسیاری از آسیب شناسان و کارشناسان امر یکی از اصلی ترین نکاتی است که نتیجه آن به کند شدن مسیر توسعه و تعالی فرهنگ و تولیدات هنری در تمامی شاخه ها در کشورمان منتهی شده است.
دغدغه‌ای به نام ارزش افزوده
دکتر محمدرضا خاکی در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا تاکیدکرد: هزینه در حوزه پژوهش در تمامی شاخه ها از جمله حوزه فرهنگ و هنر و عرصه هنرهای دراماتیک به مثابه مهمترین سنگ بنا برای ساختمانی مستحکم جهت ارائه و تولید آثار جریان‌ساز بر جامعه به شمار می‌رود.
وی یادآور شد: نکته مهم برای رسیدن به آسیب‌شناسی در حوزه پژوهش توجه به این مهم است که در کشورمان با وجود پیشینه فرهنگی، مگر چند مرکز پژوهشی و مطالعاتی در تمامی عرصه‌ها وجود دارد که حال ما بخواهیم به جایگاه پژوهش در حوزه هنر و آن هم هنر مهجور تئاتر بپردازیم؟!
زمانی مفهوم پژوهش برای دولتمردان تبدیل به دغدغه می‌شود که سرمایه‌گذاری در آن ارزش افزوده داشته باشد. نکته اصلی آن است که مفهومی به عنوان فرهنگ و هنر در شاخه هنرهای دراماتیک تا چه اندازه به عنوان دغدغه برای مسئولان مطرح است که امروز بخواهیم اختصاص یک پژوهشگاه تخصصی با محوریت هنرهای نمایشی را از آنها مطالبه کنیم؟ وقتی حضور و فعالیت در عرصه تئاتر با بودجه محدود دولتی باز هم با اما و اگرهای متعدد و مختلفی مواجه است مسلم است که صحبت کردن درباره جایگاه پژوهش در تئاتر ایران نمی‌تواند محلی از اعراب داشته باشد!
دیوار کوتاه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: نکته بعدی درباره آسیب شناسی فقر پژوهش در حوزه فعالیت‌های فرهنگ و هنر کشورمان از جمله حوزه هنرهای نمایشی مدلول این نکته است که ما تمامی انتظارات خود را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داریم.
این وزارتخانه با معاونت‌ها و زیرمجموعه های متعدد خود بودجه محدودی دارد که آن هم هر سال به شکل تام و تمام به این وزارتخانه اختصاص پیدا نمی‌کند؛ قدر مسلم است که تمام فعالیت و حتی دغدغه حوزه پژوهش در عرصه تئاتر حتی اگر به عنوان یکی از اصول فعالیت‌های دست‌اندرکاران این وزارتخانه باشد باز هم بودجه ای برای اختصاص به این امر در دست آنها قرار ندارد.
سهم دیگر نهادهای فرهنگی در حوزه پژوهش چیست؟
به گفته خاکی نکته دیگر آن است که بسیاری از مراکز دیگر در کشور ما بخش‌های فرهنگی و هنری متعددی دارند و یا به شکل مستقیم و غیر مستقیم خودشان دست اندر کار تولید و امر هنر هستند، اما وقتی با همین مراکز درباره حوزه پژوهش صحبت می‌کنیم با سرعت تمام مسئله‌ای به نام نداشتن بودجه را به رخ می‌کشند.
وی ادامه داد: مسلم است وقتی با نهادی مانند شهرداری، حوزه هنری، محیط های آکادمیک و دیگر وزارتخانه‌ها که تک تک آنها معاونت‌های فرهنگی و هنری دارند صحبت از پژوهش می‌شود از حضور در میدان شانه خالی می‌کنند تمام انتظارها به بدنه نحیف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باز می گردد. با وجود شانه خالی کردن دیگر نهادهای فرهنگی و هنری تمام انتقادها از وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی می شود در حالی که ما سهم دیگر نهادها را به شکل کامل کنار گذاشته‌ایم!
رنگ باختن توجه به پژوهش به سبب بی میلی نهادهای بالادستی
به گفته دکتر خاکی فعالیت در عرصه کار پژوهشی در تمامی شاخه‌ها از جمله تئاتر به شکل تام و تمام در حوزه تولید ملی قرار می گیرد. به عنوان مثال طی یکی دو سال اخیر با وجود آنکه شعار کشور و خواست مسئولان بر روند تولید و رونق تولید ملی استوار شده است باز هم جای خالی پژوهش در عرصه فرهنگ و هنر از جمله تئاتر بیش از پیش احساس می شود چراکه هنوز هم بدنه اصلی ارتزاق فعالان و دست اندرکاران و مسئولان امر فرهنگ و هنر در منابع پژوهشی وابسته به حوزه واردات و ترجمه است و کمتر حاضرند به پژوهشگران و محققان داخلی، فرصت و مجالی برای اندیشیدن و ارائه تولیدات آنها که متکی بر تفکر و منطبق بر فرهنگ ایرانی است، داده شود.
نهادهای متولی نیز همواره در مواجهه با چنین پژوهشگرانی در گام نخست عدم نیاز و در گام دوم مسائل مالی را پیش می‌کشند. مسلم است که وقتی دغدغه در نهادهای بالادستی وجود نداشته باشد در نهادهای زیر دست مانند فعالان عرصه فرهنگ و هنر نیز توجه به این مسئله رنگ می بازد و معدود فعالیت‌هایی که صورت می‌گیرد توسط خود هنرمندان و دلسوزانی است که دغدغه شخصی دارند و با هزینه شخصی خود دست به مطالعه و پژوهش می زنند تا این دسته از آثار در محیط‌های دانشگاهی به عنوان منبعی برای ارائه به دانشجویان قرار گیرد و یا در حیطه فعالیت و تولید این هنرمندان دستمایه ای برای تولید و ارائه آثار کیفی تر با هدف ارتقا سطح فرهنگ عمومی جامعه قرار گیرد.
نیاز به امر پژوهش یک دغدغه است
این استاد و پژوهشگر دانشگاه تصریح کرد: نیاز به امر پژوهش یک دغدغه است و تا زمانی که این دغدغه میان مسئولان به وجود نیاید نمی توان نسبت به توسعه و اشاعه فرهنگ پژوهش در محیط‌های مختلف فرهنگ و هنر کشور از جمله تئاتر از بدنه کوچک فعالان و دست اندرکاران تا بدنه کلان مسئولان و سیاست‌گذاران این حوزه انتظار داشت.
هفته پژوهش و فناوری سال جاری از ۲۳ تا ۲۹ آذرماه سال جاری برگزار خواهد شد.
نظر شما